Seria 159
 Polski Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie | |
| Producent |
Kołomna i inne |
|---|---|
| Lata budowy |
1930–1941 |
| Układ osi |
D (+ 2 tender) |
| Wymiary | |
| Masa pustego parowozu |
14,2 t (+ 3,7 t tender) |
| Masa służbowa |
19,2 t (16–22 t)[1] |
| Długość |
5916 mm |
| Długość z tendrem |
9435 mm |
| Szerokość |
1900 mm |
| Wysokość |
2870 mm |
| Rozstaw osi skrajnych |
2250 mm |
| Średnica kół napędnych |
600 mm[a] |
| Średnica kół tocznych |
brak |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle | |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
29,63–30,13 m²[1] |
| Powierzchnia przegrzewacza |
8,072 m²[b] |
| Powierzchnia rusztu |
0,66–0,76 m²[1] |
| Średnica cylindra |
286–295 mm[1] |
| Skok tłoka |
300–390 mm[1] |
| Pojemność skrzyni węglowej |
0,25 t + 1 t w tendrze (lub 0,3 + 1,15 t) |
| Pojemność skrzyni wodnej |
0,35 m³ + 3,3 m³ (lub 0,82 + 3,3 m³)[2] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc znamionowa |
160–195 KM[1] |
| Maksymalna siła pociągowa |
2900–5287 kG[1] |
| Prędkość konstrukcyjna |
20–25 km/h[1] |
| Nacisk osi na szyny |
4 T |
| Parametry użytkowe | |
| Rozstaw szyn |
750 mm |
| Minimalny promień łuku |
30 m |
Seria 159 – radziecki typ parowozu przeznaczonego do pracy na liniach wąskotorowych, budowany w kilku fabrykach w latach 1930–1941, w kilku różniących się parametrami odmianach. W Polsce zaliczany był do serii Px5 lub Px6[c].
Historia
Parowóz serii 159 został opracowany w fabryce w Kołomnie, jako nowy standardowy typ parowozu dla potrzeb radzieckich kolei wąskotorowych, które w 1928 przyjęły typową szerokość toru 750 mm. Konstrukcja wywodziła się z pochodzącego sprzed I wojny światowej parowozu serii 86, także konstrukcji zakładów w Kołomnie. Nowy parowóz przejął cechy poprzedniego, jak możliwość pracy na dowolnym paliwie i konstrukcję półtendrzakową (oprócz tendra, parowóz posiadał niewielkie skrzynie na wodę i węgiel po bokach kotła). Część elementów była unifikowana między oboma seriami, zbliżony był też dwuosiowy tender. Główną różnicą było wprowadzenie czterech zamiast trzech osi napędnych i przegrzewacza pary[3].
Pierwsza partia była zbudowana w 1930. Na próbach dostrzeżono wady, jak za mała powierzchnia rusztu i słaby ciąg w palenisku, przekładający się na małą wydajność kotła, który przy dużym obciążeniu nie nadążał z produkcją pary w stosunku do zużycia. Wad tych nie zdołano całkowicie usunąć, lecz mimo to parowóz został skierowany do masowej produkcji z uwagi na zapotrzebowanie na lokomotywy[3]. Do 1933 zbudowano ich w Kołomnie co najmniej 207[3]. Ponadto, produkcję uruchomiono w fabrykach: Podolskiej (665 sztuk), Newskiej (27 sztuk) i Nowoczerkaskiej (92 sztuki)[2]. Parowozy budowane w innych zakładach miały dla obniżenia masy spawaną konstrukcję kotła (opracowano ją w 1932 w Kołomnie, po raz pierwszy w lokomotywie wąskotorowej)[3]. Ogółem w latach 1930–1941 wyprodukowano co najmniej 991 lokomotyw serii 159, przez co stały się podstawowymi parowozami na radzieckich kolejach przemysłowych[3].
Jego następcą był udany parowóz P24 Zakładów Kołomienskich, produkowany po II wojnie światowej m.in. w Polsce (jako typ Kp4) i będący najliczniejszym typem parowozu wąskotorowego na świecie[4].
Eksploatacja
Podczas II wojny światowej liczne lokomotywy tego typu zostały zdobyte przez Niemców, z czego 13 lokomotyw wykorzystywali oni na ziemiach polskich (w Generalnym Gubernatorstwie). Dziewięć z nich po wojnie zostało przejętych i wyremontowanych przez Polskie Koleje Państwowe. Podczas okupacji i krótko po wojnie nosiły oryginalne oznaczenia radzieckie, następnie w 1946 roku oznaczono je na PKP jako seria Px1[1]. W 1950 roku oznaczono je jako seria Px2 lub Px3 (lokomotywy zmodyfikowane, o większej mocy), a od 1961 roku jako seria Px5[c] lub Px6 (lokomotywy o większej mocy)[1]. Parowóz Px5-1614 (oznaczony jako Px4-1614)[c] jest obecnie zachowany w skansenie w Tarnowskich Górach, a Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie.
| Parowozy używane w Polsce[1] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Producent Nr fabr/rok |
oznaczenia: ZSRR | PKP 1946-1950 | 1951-1961 | od 1961 | los |
| Nikołajewsk 359/1936 | 159-333 | – | Px2-1611 | Px5-1611 | skasowany 20. 12. 1969 |
| Podolsk 409/1934 | 159-334 | Px1-1581 | Px2-1612 | Px5-1612 | skasowany 5. 2. 1968 |
| Podolsk 416/1931 | 159-334 | Px1-1582 | Px2-1613 | Px5-1613 | skasowany 3. 10. 1966 |
| Podolsk 426/1930[d] | 159-426 | Px1-1583 | Px2-1614 | Px5-1614 | 12. 10. 1972 → eksponat |
| Podolsk?/1930 | 159-329 | – | Px3-1641 | – | skasowany 5. 9. 1953 |
| Podolsk 547k/1936 | 159-622 | – | Px3-1642 | – | 1955 → KWK Kazimierz-Juliusz |
| Podolsk 3p/1936 | 159-363 | – | Px3-1643 | Px5-1643 | skasowany 28. 7. 1972 |
| Podolsk 88/1934 | 159-43 | – | Px3-1644 | Px5-1644 | skasowany 29. 8. 1967 |
| Podolsk 328/1937 | 159-503 | – | Px3-1645 | Px5-1645 | 1972 → eksponat |
Galeria
Parowóz serii 159 zdobyty przez Niemców podczas II wojny św.
Px5-1614 (jako Px4-1614) w skansenie w Tarnowskich Górach
Parowóz serii 159 w Ułan Bator
Uwagi
- ↑ Parowozy służące na PKP miały faktycznie koła o średnicy od 568 do 590 mm. B. Pokropiński Historia..., s. 22.
- ↑ Powierzchnia przegrzewacza 8,072 m² wg B. Pokropiński Historia..., s. 23; wg Паровоз 159 – 8,35 m²; według B. Pokropiński, op.cit. – 8,49 m².
- ↑ a b c Px5 według B. Pokropińskiego (Muzealne... s.24, Historia... s.23), który podaje numer zachowanej lokomotywy jako Px5-1614. Jednakże w skansenie w Górach Tarnowskich i w serwisie Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą... jest ona oznaczona jako Px4-1614. Oznaczenie Px5-1611 jest potwierdzone na fotografii w B. Pokropiński Historia... s.23. Ponadto, oznaczenie Px4 powinno być stosowane dla lokomotyw mniejszej mocy – do 120 KM (www.koleje.wask.pl).
- ↑ Numer fabryczny 426 wg B. Pokropiński Historia..., s. 22–23. Według Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą..., numer fabryczny lokomotywy i pierwotny numer kotła to 401, a kocioł obecny – 426.
Przypisy
Bibliografia
- Bogdan Pokropiński, Historia parowozu Px6, „Świat Kolei” nr 5/1999, s. 22–23
- Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 750 mm), Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2007, s. 24–25, ISBN 83-88795-08-2, OCLC 751189260.
- (ros.) Dmitrij Sutjagin (Дмитрий Сутягин) Паровоз 159 w serwisie Детские железные дороги (Dietskije żeleznyje dorogi)