Selim I Groźny

Tugra Selima I
Sułtan Imperium Osmańskiego
Okres	od 1512 do 22 września 1520
Koronacja	1512
Poprzednik	Bajazyd II
Następca	Sulejman I Wspaniały
Dane biograficzne
Dynastia	Osmanowie
Data urodzenia	10 października 1470
Data śmierci	22 września 1520
Miejsce spoczynku	Meczet Selim
Ojciec	Bajazyd II
Matka	Gülbahar
Rodzeństwo	Korkut Ahmed
Żona	Ayşe Hatun Ayşe Hafsa Sultan
Dzieci	Sulejman Wspaniały Sułtanka Hatice Sułtanka Hafsa Sułtanka Beyhan Sułtanka Şah Sułtanka Fatma
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Selim I Groźny (Okrutny) (ur. 10 października 1470, zm. 22 września 1520)^[1] – sułtan z dynastii Osmanów, panujący w latach 1512–1520. Nazywany Yavuz, co znaczy okrutny.

Selim I urodził się 10 października 1470 roku jako syn Bajazyda II i jego małżonki Gülbahar Hatun. Początkowo pod panowaniem ojca był gubernatorem Trapezuntu (1495-1511) i Samandıry (1511–1512). 25 kwietnia 1512 roku po pokonaniu w bitwie i zamordowaniu swojego brata Ahmeda obalił swojego ojca (zmusił do abdykacji na swoją rzecz lub pokonał w wojnie domowej)^[1][2][3]. Po objęciu władzy nowy sułtan nakazał zgładzić najbliższych krewnych, potencjalnych pretendentów do tronu – nie tylko swoich dwóch pozostałych braci i bratanków, ale również synów, z wyjątkiem jednego – Sulejmana (ur. 1494), którego wyznaczył na następcę^[3]. Selim całe życie nie prowadził otwartej wojny z Węgrami, jednak akindżi wciąż najeżdżali tereny państwa węgierskiego, a sam sułtan więził posła węgierskiego Barnabę Belaia^[2].

Na początku swojego panowania poprowadził wyprawę na perskich Safawidów z szyickiego odłamu islamu (sułtan był sunnitą)^[2][3]. W 1514 pokonał siły perskie szacha Ismaila I w bitwie na równinie Czałdyran, zdobywając obóz i harem szacha (Çaldiran, 23 sierpnia) oraz zagarnął większość ziem Kurdystanu i część Armenii^[2][3]. Sułtan planował kontynuować kampanię, jednak po szybko stłumionym buncie niechętnych tej decyzji janczarów zmienił plany^[2]. W 1515 najechał i zajął anatolijskie księstwa Dulkadir i Elbistan^[1], a niektórzy kurdyjscy przywódcy plemienni poddali się protekcji sułtana.

Podczas wojny Selima z Safawidami sułtan otrzymał wsparcie dyplomatyczne od Mameluków, jednak pod pretekstem próby opanowania osmańsko-mameluckich terytoriów buforowych sułtan rozpoczął przygotowania do wyprawy na państwo^[2]. W roku 1516 sułtan wyruszył na Egipt i rozgromił wojska Mameluków w bitwach pod Mardż Dabik (24 sierpnia 1516) koło Aleppo i pod Ar-Rajdanijją (22 stycznia 1517)^[1], dzięki czemu przyłączył do imperium Syrię, Palestynę, Jordanię, Egipt i Al-Hidżaz. Zawładnął w ten sposób Mekką i Medyną, a także świętym miastem Jerozolimą i dawnymi stolicami kalifatów: Damaszkiem (niegdyś stolica Umajjadów) i Kairem (od 972 siedziba Fatymidów). W 1517 roku z jego inspiracji zgładzono ostatniego sułtana Mameluków - Al-Aszrafa Tumanbaja^[2]. Po podbiciu Egiptu sprowadził też do Stambułu kalifa Al-Mutawakkila III (1508–1517), ostatniego potomka Abbasydów żyjącego dotąd pod kuratelą mameluków. W 1517 roku otrzymał od szarifa Mekki kluczę do świętych miast islamu, co było symbolicznym uznaniem Selima za najważniejszego muzułmańskiego władcę^[3][4].

W 1519, dzięki Hayreddinowi Barbarossie, zwierzchnictwo sułtana uznała Algieria.

Tuż przed śmiercią sułtan planował wyprawę na Rodos. Zmarł po krótkiej chorobie, prawdopodobnie na raka. Na jego rozkaz powstał nowy kodeks prawny Kanunname. Pisał poezje pod pseudonimem „Selimi”. Był jednym z głównych budowniczych potęgi i prestiżu państwa osmańskiego i jego pozycji w świecie islamu. Podboje sułtana na długo ukształtowały mapę polityczną Bliskiego Wschodu. Częściowo ich skutki widoczne są do dziś (Kurdystan). Władzę po nim zgodnie z zamierzeniami sułtana objął jego syn Sulejman.

• „Yavuz Sultan Selim”
• Most Selima Groźnego

• Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza, Kamil Stepan, Słownik Władców Świata, Wyd. Zielona Sowa, 2005.
• Simon Sebag Montefiore, Potwory, Warszawa 2010.