SMS Berlin

SMS „Berlin”
Klasa	krążownik lekki
Typ	Bremen
Historia
Stocznia	Kaiserlische Werft, Gdańsk
Położenie stępki	1902
Wodowanie	22 września 1903
Kaiserliche Marine
Nazwa	SMS Berlin
Wejście do służby	4 kwietnia 1905
Wycofanie ze służby	1918
Reichsmarine
Nazwa	Berlin
Wejście do służby	1919
Wycofanie ze służby	27 marca 1929
Los okrętu	hulk, samozatopiony 31 maja 1947
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	3278 t normalna 3792 t pełna
Długość	111,1 m
Szerokość	13,3 m
Zanurzenie	5,53 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania (12 410 KM), 10 kotłów, 2 śruby
Prędkość	23,3 w
Zasięg	4270 Mm przy prędkości 12 w[1]
Uzbrojenie
10 dział 105 mm (10 x I) 2 wyrzutnie torped 450 mm
Opancerzenie
pokład: 30–80 mm artyleria: 50 mm wieża dowodzenia(inne języki): 100 mm
Załoga	288
Multimedia w Wikimedia Commons

SMS Berlin – niemiecki krążownik lekki typu Bremen, z początku XX wieku. Klasyfikowany jako mały krążownik, z konstrukcyjnego punktu widzenia stanowił krążownik pancernopokładowy. Zbudowany w stoczni Kaiserliche Werft w Gdańsku. Okręt zwodowano w lipcu 1903, a do służby oddano w 1905 roku. Służył w niemieckiej Marynarce Cesarskiej przed wybuchem I wojny światowej, a także w jej trakcie. Przetrwał wojnę, po czym był nadal używany przez Reichsmarine w okresie międzywojennym do 1929 roku.

Główne uzbrojenie stanowiło dziesięć dział kalibru 105 mm i dwie wyrzutnie torped 450 mm. Napędzały go maszyny parowe, pozwalające na rozwijanie prędkości 22 węzłów.

„Berlin” był trzecią zbudowaną jednostką typu Bremen, klasyfikowanego oficjalnie jako małe krążowniki (niem. Kleiner Kreuzer) i stanowiącego drugi typ niemieckich krążowników lekkich. Typ Bremen stanowił rozwinięcie pierwszego typu małych krążowników Gazelle i po raz pierwszy w marynarce niemieckiej wprowadził zasadę nazywania okrętów tej klasy nazwami miast^[2]. „Berlin” był zamówiony pod tymczasową nazwą Ersatz Zieten (zamiennik starej kanonierki torpedowej „Zieten”)^[3]. Wraz z bliźniaczym krążownikiem „Danzig”, budowany był przez stocznię Kaiserliche Werft w ówczesnym niemieckim Gdańsku^[2]. Stępkę pod budowę położono w 1902 roku, a kadłub wodowano 22 września 1903 roku^[4]. Koszt budowy wynosił 4,545 mln. marek^[3].

Okręty typu Bremen stanowiły niewielkie krążowniki pancernopokładowe, o konstrukcji stalowej. Ich sylwetka wyróżniała się silnie wysuniętą do przodu dziobnicą taranową i trzema pochylonymi wysokimi kominami^[5]. W stosunku do dwóch pierwszych okrętów typu, taranowa dziobnica „Berlina” była mniej wysunięta do przodu^[5]. Pokład był podniesiony na dziobie, z niewielkim wzniosem, i na rufie, a na śródokręciu ciągnęły się nadburcia^[5]. Niewielka nadbudówka znajdowała się tuż przed grupą kominów, za pochylonym masztem dziobowym^[5]. Kadłub dzielił się na 12 głównych przedziałów wodoszczelnych i miał podwójne dno na 56% długości^[3]. Okręt miał pierwotnie długość całkowitą 111,1 m (na linii wodnej 110,6 m), szerokość 13,3 m i zanurzenie 5,53 m^[3]. Wyporność normalna wynosiła 3278 ton, a pełna 3792 tony^[3]. W okresie międzywojennym okręt został przebudowany, zabudowano mu klasyczny lekko wychylony dziób^[5]. Długość wzrosła do 113,8 m, a wyporność do 3293 t (normalna) i 3821 t (pełna), natomiast wyporność standardowa wynosiła 2970 ts^[3].

Siłownię stanowiły dwie pionowe 3-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, napędzające dwie trzypłatowe śruby o średnicy 3,9 m^[3]. Parę zapewniało dziesięć opalanych węglem kotłów okrętowych typu Marynarki, o ciśnieniu roboczym 15 atmosfer, umieszczone w trzech kotłowniach^[3]. Siłownia „Berlina”, o mocy projektowej 10 000 KM, na próbach rozwinęła moc indykowaną 12 140 KM^[3]. Pozwalała ona na osiągnięcie prędkości projektowej 22 węzłów, a maksymalnie na próbach 23,3 w^[3]. Normalny zapas węgla wynosił 400 ton, a maksymalny 860 ton węgla, co pozwalało na zasięg 4270 Mm przy prędkości 12 w^[3].

Uzbrojenie główne stanowiło dziesięć pojedynczych dział SK kalibru 10,5 cm (105 mm), o długości lufy 40 kalibrów (L/40)^[3]. Dwa zostały umieszczone obok siebie na dziobie, sześć na śródokręciu, po trzy przy każdej burcie, a dwa obok siebie na nadbudówce rufowej. Działa te miały donośność 12 200 m, a zapas amunicji wynosił 1500 pocisków, po 150 na działo^[3]. Uzbrojenie mogło uzupełniać 10 lekkich działek kalibru 37 mm^[3]. Okręt był ponadto wyposażony w dwie wyrzutnie torped 450 mm pod pokładem z zapasem pięciu torped^[3]. „Berlin” został w latach 1915-16 dostosowany do stawiania 80 min morskich^[3].

Opancerzenie kadłuba stanowił wewnętrzny pokład pancerny w formie skorupy, o grubości 25–35 mm w części poziomej i 50–80 mm na skosach^[3]. Stanowisko dowodzenia(inne języki) było chronione 100-milimetrowym pancerzem Kruppa po bokach i 20 mm od góry, natomiast działa chroniły maski pancerne o grubości 50 mm^[3].

SMS „Berlin” wszedł do służby w Kaiserliche Marine 4 kwietnia 1905 roku^[4]. W lipcu 1911 roku krążownik został skierowany do wsparcia kanonierki „Panther” na wodach marokańskich podczas drugiego konfliktu z Francją o Maroko^[6]. Udało się uniknąć działań wojennych i krążownik powrócił do Niemiec w grudniu tego roku^[6]. W ciągu następnych dwóch lat używany był w manewrach floty oraz okresowo wycofywany do rezerwy^[6].

Wziął jedynie ograniczony udział w I wojnie światowej, będąc już przestarzały. W jej pierwszym okresie służył w składzie IV Grupy Rozpoznawczej na Bałtyku^[6]. Nie odniósł uszkodzeń, natomiast kilkakrotnie holował do bazy inne uszkodzone bliźniacze krążowniki: dwukrotnie SMS „Danzig” po wejściu na minę (w maju 1915 na Morzu Północnym i w grudniu 1915 na Bałtyku) oraz SMS „München” storpedowany 19 października 1916 przez brytyjski okręt podwodny HMS E38^[7]. W 1917 roku został przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża^[8].

Po zakończeniu wojny „Berlin” znalazł się wśród okrętów, które zezwolono zatrzymać Niemcom w składzie Reichsmarine, stając się najnowszym z jej krążowników^[6]. Między 10 czerwca 1921 a 2 lipca 1922 roku był wycofany z czynnej służby^[9]. Został poddany niewielkiej modernizacji, podczas której przebudowano mu dziób, zmieniając go na klasyczną wychyloną nieco dłuższą stewę zamiast dziobu taranowego^[5]. Od 1922 roku służył jako krążownik szkolny dla kadr marynarki, odbywając liczne rejsy zagraniczne^[8]. Pod koniec 1924 roku wyruszył w rejs na Karaiby, docierając m.in. do Hawany^[6]. Między wrześniem 1925 a marcem 1926 roku odbył rejs do Ameryki Południowej, przepływając przez kanał Panamski, płynąc wzdłuż zachodniego wybrzeża na południe (odwiedzając m.in. Valparaíso), powracając na Atlantyk Cieśniną Magellana i odwiedzając porty wschodniego wybrzeża^[6]. Od 1 grudnia 1927 roku do marca 1929 roku „Berlin” odbył rejs dookoła świata^[6]. Po powrocie został wycofany 27 marca 1929 roku z czynnej służby i odstawiony do rezerwy w Kilonii^[6][9].

Na przełomie 1923/1924 roku pierwszym oficerem krążownika był kpt. mar. Wilhelm Canaris^[10], a kadetem na nim był wówczas por. mar. Reinhard Heydrich^[11].

Od 1935 roku służył jako hulk mieszkalny w Kilonii. Po II wojnie światowej, 31 maja 1947 roku został samozatopiony w Skagerraku z przeznaczonymi do zniszczenia zapasami amunicji gazowej na pokładzie^[8].

• Michał Glock. Krążowniki Kaiserliche Marine. Małe krążowniki pierwszego pokolenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5/2012. XVII (123), maj 2012. Warszawa. ISSN 1426-529X. 
• Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 1: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. Monachium: Bernard & Graefe Verlag, 1982. ISSN 3-7637-4800-8. (niem.).
• Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
• Siergiej Trubicyn: Logkije kriejsiera Giermanii (1914 – 1918 gg.) [Лёгкие крейсера Германии (1914 - 1918 гг.)]. Sankt Petersburg: 1997, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
• Siegfried Breyer: Die Marine der Weimar Republik. Friedberg: Podzun-Pallas-Verlag, 1992, seria: Marine-Arsenal. Sonderheft Band 5. ISSN 3-7909-0464-3. (niem.).