Ten artykuł dotyczy s/y Zawisza Czarny wodowanego w 1952 roku. Zobacz też: Zawisza Czarny (1934).

Zawisza Czarny

Zawisza Czarny na Zatoce Gdańskiej
Poprzednie nazwy	Cietrzew
Bandera	Polska
Numer IMO	8683028
Numer na żaglu	POL-1
Znak wywoławczy	SPGZ
Port macierzysty	Gdynia
Właściciel	Związek Harcerstwa Polskiego
Armator	Fundacja Harcerstwa Centrum Wychowania Morskiego ZHP
Dane podstawowe
Typ	B 11 (przebudowany)
Materiał	stal
Historia
Stocznia	Stocznia Północna, Gdańsk
Data budowy	1952
Dane techniczne
Liczebność załogi	46
Długość całkowita (L)	42,7 m
Długość kadłuba	36,1 m
Szerokość (B)	6,7 m
Zanurzenie (D)	4,6 m
Pojemność	164 RT
Ożaglowanie
Typ ożaglowania	szkuner sztakslowy Va Marie
Liczba żagli	10
Powierzchnia ożaglowania	439 m²
Liczba masztów	3
Napęd mechaniczny
Silnik	6MU 423
Moc silnika	390 KM
Liczba śrub napędowych	1
Multimedia w Wikimedia Commons

Zawisza Czarny (Zawisza Czarny II^[1])– duży jacht morski należący do Związku Harcerstwa Polskiego.

Jacht został zbudowany w 1952 roku jako statek rybacki, a od 1961 roku, po dokonanej przebudowie jest eksploatowany jako żaglowiec. Nazwa pochodzi od rycerza Zawiszy Czarnego z Garbowa, będącego wzorem cnót rycerskich. Jest to drugi z harcerskich jachtów o tej samej nazwie, po jachcie zakupionym w 1934 roku i używanym do wybuchu II wojny światowej. Popularnie nazywany Zawias^[2].

Drugi „Zawisza Czarny” to stalowy, trzymasztowy szkuner z ożaglowaniem typu Va Marie. Jednostkę zbudowano na bazie kadłuba statku rybackiego (lugrotrawlera typu B 11) „Cietrzew”, zwodowanego w 1952 r. w Stoczni Północnej w Gdańsku, który wraz z całą serią statków tego typu, potocznie nazywanych "ptaszkami", został wycofany z eksploatacji z powodu złej stateczności i zatonięcia dwóch z nich. Początkowo w 1957 roku zamierzano przebudować go na statek ratowniczy, czego nie zrealizowano^[3].

Statek został w lutym 1960 roku przekazany ZHP przez Ministerstwo Żeglugi, po czym zapadła decyzja o przebudowie go na żaglowiec^[3]. Prace prowadziła w 1960 roku Gdyńska Stocznia Remontowa, a dokończyła w kolejnym roku Stocznia Marynarki Wojennej^[3]. Między innymi obniżono i zmieniono pokładówkę, dodano podstępkę z balastem 45 ton, w ładowni utworzono pomieszczenia mieszkalne i postawiono trzy maszty^[3]. Pod bukszprytem znajduje się rzeźba, - galion, przedstawiający głowę słynnego rycerza Zawiszy Czarnego. Część źródeł podaje, że jest to oryginalny galion, który zdobił dziób dawnego harcerskiego szkunera o tej samej nazwie^[4], natomiast część, że jest to wierna kopia pierwotnego galionu^[5].

Banderę podniesiono 15 lipca 1961, a kapitanem został delegowany z Marynarki Wojennej kmdr Bolesław Romanowski^[3]. W pierwszy rejs żaglowiec wyruszył do Leningradu i Helsinek^[3], a w 1962 r. na czele harcerskiej flotylli Czerwonych Żagli popłynął do Helsinek na Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów^[6]. Ponieważ podczas rejsu okazało się, że żaglowiec jest bardzo nawietrzny, po powrocie trafił do Stoczni Remontowej w Gdańsku, gdzie dokonano zmiany ustawienia jego masztów^[3].

W sezonie zimowym 1965-1966^[7] statek (pod dowództwem kpt. mar. Zbigniewa Frąszczaka, również oddelegowanego z Marynarki Wojennej) został przebudowany w Szczecińskiej Stoczni Remontowej Gryfia^[3]. W miejsce okrągłej rufy typowej dla statków rybackich, wykonano nową rufę z pawężą i nawisem, co "Zawiszy" dało bardziej typową dla żaglowca sylwetkę oraz przedłużyło kadłub o ponad 2 metry. Oprócz tego na fokmaszcie dodano bryfok, zainstalowano dodatkowe zbiorniki wody słodkiej i chłodnię prowiantową, wymieniono silnik z June Munktell 1003MV o mocy 300 KM na Deutsche Werke Kiel 6Mu421 o mocy 390 KM^[8] pochodzący z lugrotrawlera „Korab II”^[2], a agregaty prądotwórcze wymieniono na prawie nowe, też przeniesione z lugrotrawlera "Korab^[7]. Po dodaniu bryfoka maksymalna powierzchnia żagli wzrosła z 439 do 625 m² (powierzchnia zasadniczego ożaglowania nie uległa zmianie), a przebudowa polepszyła własności morskie żaglowca^[2].

W następnych latach Zawisza (w dalszym ciągu pod dowództwem kpt. Frąszczaka) głównie odbywał rejsy bałtyckie, ale także i dalsze, jak np.: rejs do Wielkiej Brytanii (1966 - Londyn), rejs dookoła Islandii (1969)^[9], rejs na Wyspy Kanaryjskie (1970), ponowny rejs do Wielkiej Brytanii (1971 - Plymouth). W 1972 roku po raz pierwszy wziął udział w Operacji Żagiel, na trasie Helsinki - Falsterbo, zajmując 5. miejsce w klasie B^[10], a w 1974 wziął udział w Operacji Żagiel ponownie^[11][2]. W 1976 roku Zawisza pożeglował do USA na obchody 200-lecia państwa^[2].

Zimą 1979/1980 statek przeszedł gruntowny remont z m.in. wymianą pokładówki na przedłużoną nadbudówkę oraz modernizacją pomieszczeń. Silnik pomocniczy wymieniono na wysokoprężny nawrotny silnik Deutsche Werke Kiel 6Mu423, zamontowany pierwotnie na poniemieckim holowniku „Niedźwiedź” (dawnym dozorowcu pogranicza DP-86), o mocy 390 KM (wbrew rozpowszechnionej opinii, nie pochodził on z okrętu podwodnego)^[12][8].

W dniu 3 czerwca 1984 roku, w trakcie regat atlantyckich Cutty Sark Tall Ships’ Races, w rejonie Bermudów, w bardzo trudnych warunkach pogodowych, żaglowiec uratował osiem osób z załogi żaglowca Marques, który zatonął w gwałtownym szkwale^[13]. Po wzięciu rozbitków na pokład Zawisza, pomimo wysokiego stanu morza i bardzo silnego wiatru, pozostał w rejonie wypadku poszukując pozostałych ofiar, po czym powrócił z ocalałymi na Bermudy. Kapitanem statku był wówczas j.kpt.ż.w. Jan Sauer^[14][13].

W 1978 roku, jacht wziął udział w Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Hawanie^[15]

W latach 1989–1990 przy okazji uczestnictwa w XIII Festiwalu Młodzieży i Studentów w Pjongjangu, opłynął dookoła kulę ziemską, płynąc przez Kanał Sueski, następnie Kanał Panamski^[13]. Rejs trwał 392 dni, a pokonał on 34 170 mil morskich^[13]. W latach 1996–1999 żaglowiec odbył ponad trzyletni rejs etapowy, w trakcie którego przebył 87 500 mil morskich i odwiedził 551 portów. Dowodziło nim wówczas 11 kapitanów, a brało udział 2522 uczestników^[13]. Dwukrotnie (25.1. i 2.2.1999 r.) opłynął przylądek Horn.

W swych rejsach Zawisza tak jak jego poprzednik, realizuje cele statutowe harcerstwa. Należały do nich np. w 2000 Rejsy Pokoju z międzynarodową załogą, z młodzieżą państw ogarniętych konfliktami zbrojnymi na Bliskim Wschodzie.

W 2000 statek przeszedł gruntowny remont z modernizacją pomieszczeń.

Od 2006 roku uczestniczy w programie Zobaczyć Morze, a od 2011 roku rokrocznie Zawiszą harcerze przewożą Betlejemskie Światło Pokoju dla skautów z Bornholmu i Karlskrony.

Między październikiem 2020 a marcem 2021 roku statek przeszedł kolejny remont. Udało się odnowić część poszycia i wręg oraz wymienić część ścian nadbudówki. Odświeżono wszystkie magazyny na statku, wymieniono agregaty i przeprowadzono gruntowny remont głównej tablicy rozdzielczej.^[16]

31 sierpnia 2022 roku Związek Harcerstwa Polskiego ogłosił konkurs w celu wyłonienia nowego armatora swojej flagowej jednostki.^[17][18]

16 listopada 2023 roku, okręt wyruszył do stoczni w Darłowie aby odbyć remont klasowy^[19].

19 lipca 2024 "Zawisza Czarny", wyruszył w pierwszy rejs po remoncie ze stoczni w Darłowie i udał się do macierzystego portu w Gdyni^[20].

Poniższy wykaz obejmuje osoby, które w przeszłości pełniły funkcję lub aktualnie posiadają certyfikację armatora do pełnienia funkcji kapitana s/y Zawisza Czarny (stan na 10 października 2022 r.)^[21][22].

1. Maciej Adamczak
2. Marek Brągoszewski
3. Witold Cisowski
4. Jan Dobrogowski
5. Tomasz Dobrucki
6. Andrzej Drapella †^[23]
7. Dariusz Drapella
8. Aleksandra Emche
9. Zbigniew Frąszczak †
10. Tomasz Grala
11. Franciszek Haber
12. Jerzy Idzikowski
13. Marek Ihnatowicz
14. Krzysztof Januszewski †
15. Andrzej Kałamaja
16. Ziemowit Kłos
17. Tomasz Kosiewicz
18. Piotr Kowalski
19. Tomasz Kulawik
20. Wiktor Leszczyński
21. Maciej Leśny
22. Jan Ludwig (1989–1990) †^[21][23]
23. Wojciech Madej^[23]
24. Waldemar Mieczkowski^[21]
25. Alfred Naskręt
26. Piotr Nowacki^[24]
27. Janusz Nowakowski
28. Wilhelm Okarmus
29. Bogdan Olszewski
30. Czesław Pazur
31. Stanisław Perkowski †
32. Mirosław Peszkowski
33. Jan Piasecki
34. Wojciech Plewnia
35. Krzysztof Raczyński
36. Bolesław Romanowski †^[21]
37. Sławomir Rudnicki
38. Jan Sauer †^[23]
39. Maciej Sodkiewicz
40. Roman Streubel
41. Grzegorz Studziżba
42. Marcin Szugaj
43. Tomasz Szwed
44. Brunon Świątek^[24]
45. Jan Tomaszewski
46. Ryszard Wabik
47. Wiktor Wróblewski
48. Dariusz Wyspiański
49. Janusz Zbierajewski †
50. Andrzej Ziajko
51. Wojciech Zientara

• Krzysztof Kubiak. Harcerski statek żaglowy Zawisza Czarny. „Morze”. Nr 2/2018. IV (29), luty 2018. Warszawa. ISSN 2543-5469. 

• Strona "Zawiszy Czarnego"