Ten artykuł dotyczy władcy brytyjskiego. Zobacz też: sztuka Ryszard II Williama Shakespeare’a.

Ryszard II Plantagenet

Król Anglii
Okres	od 22 czerwca 1377 do 29 września 1399
Poprzednik	Edward III
Następca	Henryk IV Lancaster
Dane biograficzne
Dynastia	Plantageneci
Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1367 Bordeaux
Data i miejsce śmierci	14 lutego 1400 zamek Pontefract
Ojciec	Edward (Czarny Książę)
Matka	Joanna z Kentu
Żona	Anna Czeska Izabela de Valois
Dzieci	brak
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Ryszard II (ur. 6 stycznia 1367 w Bordeaux, zm. 14 lutego 1400 w Pontefract)^[1] – młodszy syn Edwarda Czarnego Księcia^[1], księcia Walii, syna króla Edwarda III, i Joanny z Kentu. Król Anglii od 22 czerwca 1377 do 29 września 1399^[1]. Urodził się w czasach, gdy jego ojciec był księciem Akwitanii. Po rychłej śmierci starszego brata Edwarda, który zmarł w wieku 6 lat, i śmierci ojca w 1376 r. został księciem Walii^[2] i następcą angielskiego tronu. 22 czerwca 1377 r. po śmierci dziadka Edwarda III został kolejnym królem Anglii^[1]. Miał wtedy 10 lat.

W zastępstwie młodego króla realną władzę sprawował jego stryj, Jan z Gandawy, 1. książę Lancaster. Oskarżano go w następnych latach, raczej bezpodstawnie, o próbę zagarnięcia tronu dla siebie. Faktem jest, że działania Lancastera nie wzbudzały entuzjazmu poddanych, zarówno tych bogatych, jak i biednych.

W latach 1377–1381 Lancaster nałożył na ludność aż trzy podatki pogłówne (poll tax). Trzecie nałożenie tego podatku wywołało w Anglii niepokoje społeczne zwane powszechnie powstaniem Wata Tylera^[1].

Rebelia rozpoczęła się w czerwcu 1381 r. w południowych hrabstwach Kent i Essex. Powstańcy uzyskali wsparcie heretyckiego ruchu lollardów. Chłopi wysłali deputację do Ryszarda przedstawiając mu swoje żądania, m.in. zmniejszenia opodatkowania i obciążeń chłopów oraz dymisję niepopularnych ministrów. W tym czasie inna grupa powstańców zaatakowała Tower, gdzie zabili m.in. Simona Sudbury’ego, arcybiskupa Canterbury i Lorda Kanclerza (Lord Chancellor) i Roberta de Halesa, przeora joannitów w Anglii i Lorda Wielkiego Skarbnika (Lord High Treasurer). Ryszard wyraził wstępnie zgodę na rokowania, które miały odbyć się na polach Smithfield, nazajutrz 15 czerwca.

Podczas negocjacji doszło do bójki między Tylerem, a burmistrzem Londynu Williamem Walworthem, podczas której ten ostatni przebił Tylera mieczem. Pozbawieni przywódcy chłopi zostali prędko rozgromieni.

Osobiste rządy Ryszarda rozpoczęły się w 1386 r. Jan z Gandawy został wysłany w charakterze ambasadora do Kastylii, zaś Ryszard rozpoczął budowę swojego stronnictwa. Na jego czele stanęli Robert de Vere, 9. hrabia Oxford i Lord Wielki Szambelan (Lord Great Chamberlain) oraz Michael de la Pole, 1. hrabia Suffolk. W opozycji znalazła się grupa baronów określających się jako Lordowie Apelanci (Lords Appellant) na czele z Tomaszem Woodstockiem, księciem Gloucester, Richardem FitzAlanem, 11. hrabią Arundel, i Thomasem de Beauchamp, 12. hrabią Warwick.

Stronnicy Ryszarda byli bardzo niepopularni wśród baronów. W 1387 r. Wspaniały Parlament (Wonderful Parliament) pod zbrojną presją Lordów Apelantów zażądał od króla dymisji jego zwolenników. Ryszard odmówił, aresztował Arundela i wysłał armię pod wodzą Oxforda przeciwko pozostałym Lordom Apelantom. Armia ta nie odniosła sukcesu, natomiast Lordowie pojmali w Tower samego króla. W 1388 r. król usunął wszystkich urzędników, których dymisji żądali Apelanci. Większość z nich została ścięta, zaś Oxford i Suffolk skazani na banicję. Władzę pochwycili Lordowie Apelanci, zaś Ryszard utracił większość swojego autorytetu.

Po doświadczeniach lat 1387–1388 Ryszard unikał konfliktów z baronami, na których czele stał od 1390 r. książę Lancaster. Ryszard okazał się wielkim mecenasem sztuki, ozdobił Westminster Hall i popierał twórczość literatów, m.in. Geoffreya Chaucera. Król interesował się kuchnią i urządzaniem stołu, nadzorował przygotowania do ważnych uroczystości. Anglikom mającym w pamięci wojowniczych Edwarda III i Czarnego Księcia, postępowanie Ryszarda zbyt przypominało czasy Edwarda II, rządy kolejnego „delikatnego” króla, nieznajdującego upodobania w wojnie. Rzeczywiście, Ryszard nie był typem wojownika. W 1385 r. poprowadził wyprawę do Szkocji, aczkolwiek bez większych sukcesów. Z Francją nie walczył, zawarłszy w 1396 r. 28-letni rozejm. Również podczas pierwszej wyprawy do Irlandii w 1394 r. Ryszard częściej posługiwał się dyplomacją niż orężem.

Król był również przeświadczony o boskiej godności i posłannictwie monarchy, który powinien posiadać niczym nie ograniczoną władzę w Królestwie, całymi godzinami przesiadywał w koronie, zakazał patrzenia sobie w twarz. Ryszarda cechowała niechęć do kompromisów, chciał aby wszystkie sprawy rozstrzygane były po jego myśli. Śmierć żony Anny Czeskiej w 1394 r. (poślubił ją 11 lat wcześniej), którą darzył dewocyjną miłością, sprawiła, że Ryszard stał się bardziej niedostępny dla otoczenia. Podobno ta śmierć wyzwoliła w królu ukryte szaleństwo. Świadkowie pisali, że król bez powodu tarzał się po podłodze wydając dzikie wrzaski, nagle wpadał w szał i rzucał wszystkim, co miał pod ręką. Zdarzało mu się także publicznie płakać po śmierci żony.

W 1397 r. Ryszard uznał, że już najwyższy czas wcielić w życie swoje ideały bożych praw monarchy i wydostać się spod kurateli Lordów Apelantów. Pod pretekstem antykrólewskiego spisku kazał stracić Arundela i wygnać Warwicka. Gloucester został uwięziony i prawdopodobnie na rozkaz króla zamordowany w więzieniu. Bezdzietny Ryszard wyznaczył na swojego spadkobiercę Rogera Mortimera, 4. hrabiego Marchii, po kądzieli wnuka Lionela z Antwerpii, młodszego syna Edwarda III, zaś po jego śmierci w 1398 r., jego młodego syna Edmunda.

Największym zagrożeniem dla rządów Ryszarda był Henryk Bolingbroke, syn księcia Lancaster, wygnany pod błahym pretekstem w 1399 r. W tym samym roku Lancaster zmarł i jego ziemie przeszły pod zarząd Korony. W tym momencie Ryszard popełnił błąd, zostawiając niedokończone sprawy wewnętrzne Królestwa i wyprawił się do Irlandii^[2].

Wykorzystał to Bolingbroke, który przy francuskiej pomocy wylądował w Yorkshire. Autokratyczne rządy Ryszarda i niechęć do niego wśród szerokich kręgów arystokracji sprawiły, że Bolingbroke rychło opanował większość Anglii. Początkowo stawiał sobie za cel odzyskanie rodowych włości i przywrócenie pozycji Lordom Apelantom, przy zachowaniu Ryszarda jako króla i Mortimera jako jego następcy. Ryszard jednak nie chciał układów i wylądował z wojskiem w Walii, jednak został rychło opuszczony przez stronników i 19 sierpnia poddał się Bolingbroke’owi na zamku Flint, zgadzając się na abdykację w zamian za życie.

Przetransportowano go do Tower i zmuszono do abdykacji (29 września 1399 r.)^[1]. Parlament zatwierdził abdykację Ryszarda i przekazanie korony Bolingbroke’owi (teraz Henrykowi IV). Ryszard został skazany na więzienie w zamku Pontefract. Tam zmarł ok. 14 lutego 1400 r. zamordowany lub zagłodzony^[1].

Aby uciąć wszelkie spekulacje, że Ryszard żyje, jego ciało wystawiono na widok publiczny w źle wykonanej trumnie, po czym pochowano w Kings Langley Church^[1]. W 1413 r. Henryk V, syn Henryka IV, przeniósł ciało Ryszarda do katedry Westminsterskiej^[1].

Ryszard był dwukrotnie żonaty, ale nie doczekał się potomstwa.

22 stycznia 1383 r. w katedrze Westminsterskiej poślubił Annę Czeską^[1] (11 lipca 1366 – 7 czerwca 1394), córkę Karola IV Luksemburskiego – cesarza rzymskiego, króla niemieckiego i czeskiego oraz Elżbiety Pomorskiej, córki Bogusława V, księcia słupskiego (wnuczki Kazimierza III Wielkiego).

31 października 1396 r. poślubił Izabelę de Valois (9 listopada 1389 – 13 września 1410), córkę Karola VI Szalonego – króla Francji i Izabeli Bawarskiej (córki Stefana III, księcia Bawarii-Ingolstadt).

• sztuka Ryszard II Williama Shakespeare’a.

• Charles Phillips: The Illustrated Encyclopedia of Royal Britain. John Haywood, Richard G. Wilson (konsult.). New York: Metro Books, 2011. ISBN 978-1-4351-1835-5. Brak numerów stron w książce
• NigelN. Saul NigelN., Richard II, New Haven: Yale University Press, 1997, ISBN 0-300-07003-9, OCLC 35262429 . Brak numerów stron w książce