Rybna (województwo małopolskie)
| wieś | |
 Skrzyżowanie Rybna – Czułów – Sanka przy północnej części miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
2534[2]. |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-061[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0316217 |
Położenie na mapie gminy Czernichów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°02′54″N 19°38′47″E/50,048333 19,646389[1]
| |
| Strona internetowa | |
Rybna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Czernichów, jako jej największa wieś i najdalej wysunięta na północny zachód.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0316223 | Bednarze | część wsi |
| 0316230 | Czamarze | część wsi |
| 0316246 | Kucoroszec | część wsi |
| 0316269 | Morgi | przysiółek |
| 0316252 | Nowy Świat | część wsi |
| 0316275 | Wrzosy | przysiółek |
Wieś opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[6]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krakowskim.
Południowa część Rybnej leży przy drodze wojewódzkiej nr 780 na terenie krainy geograficznej Brama Krakowska, natomiast północna na Garbie Tenczyńskim[7].
W Rybnej funkcjonuje szkoła podstawowa i ośrodek zdrowia. Komunikacja zbiorowa opiera się na aglomeracyjnej linii MPK Kraków nr 269 oraz mikrobusach „Superbus”.
Historia
Wieś wzmiankowana w 1337 roku. Należała do opactwa benedyktynów w Tyńcu. W 1790 roku była zamieszkiwana przez 738 osób, w tym 10 Żydów. Na przełomie XIX/XX w. wieś zamieszkiwało ok. 1700 osób[8].
„Od 18 października 1815 roku Rybna należała do Wolnego Miasta Kraków półdemokratycznej republiki konstytucyjnej opartej na Kodeksie Napoleona i własnej konstytucji. Wolne Miasto stało się ostoją dla osób z pozostałych zaborów i powstańczym „korytarzem” Początkowo cieszyło się umiarkowaną autonomią wewnętrzną. Do 1830 roku formalnie władzę wykonawczą sprawował w niej 12-osobowy Senat Rządzący, w skład którego wchodzili przedstawiciele Zgromadzenia Reprezentantów, Uniwersytetu Jagiellońskiego i państw opiekuńczych.
Wolne Miasto Kraków powstało z południowo-zachodniego skrawka Księstwa Warszawskiego, na lewym brzegu Wisły. Miało powierzchnię 1234 kilometrów kwadratowych (wedle innych danych – 1164 lub 1150). Graniczyło z Rosją, Prusami i Austrią. Na jego terytorium znajdowały się – poza Krakowem – 224 wsie (ok. 60% z nich było w rękach prywatnych właścicieli) i 3 prywatne miasteczka: Chrzanów, Trzebinia i Nowa Góra. W 1815 roku liczyło ok. 95 tysięcy mieszkańców, w 1843 ok. 146 tysięcy, z czego ok. 85% stanowili katolicy, resztę – prawie wyłącznie żydzi. Wolne Miasto Kraków zostało podzielone na 17 gmin wiejskich, a samo miasto Kraków na 9 gmin miejskich. Gminy wiejskie składały się z kilku do kilkunastu wsi, a niektóre również z miast (Chrzanów, Trzebinia od 1817 r., Nowa Góra).
W myśl art. IX Konstytucji WMK na czele administracji gminy stał wójt, wybierany przez zgromadzenie gminne na okres 2 lat. Wymagania stawiane kandydatom na wójta były następujące: pełnoletniość, nieposzlakowany charakter, umiejętność rachowania oraz czytania i pisania po polsku.
W styczniu 1816 r. dokonano reformy administracyjnej Wolnego Miasta dzieląc je na 9 gmin miejskich (w obrębie miasta Krakowa) i 17 gmin wiejskich (I Kościelniki, II Mogiła, III Modlnica, IV Babice, V Rybna, VI Czernichów, VII Liszki, VII Zwierzyniec, IX Bobrek, X Jaworzno, XI Kościelec, XII Młoszowa, XIII Poręba Żegoty, XIV Lipowiec, XV Krzeszowice, XVI Pisary, XVII Chrzanów). W 1839 roku (na podst. rozporządzenia Senatu WMK z 7.XII.1838 r.) dokonano kolejnej reformy podziału administracyjnego, zastępując dotychczasowe gminy powołanymi w ich miejsce większymi jednostkami, dystryktami, w których wójtów zastąpili komisarze dystryktowi. Utworzono 10 dystryktów: Alwernia, Balice, Chrzanów, Czernichów, Kraków, Jaworzno, Liszki, Krzeszowice, Mogiła i Trzebinia.”
W roku 1901 została założona „Spółka Mleczarska w Rybnej z ograniczoną poręką”. Mleczarnia została oddana do użytku 1 stycznia 1905 roku. 30 czerwca 1943 roku oddział Gwardii Ludowej „Wisła” zniszczył mleczarnię w której zbierano mleko z kontyngentu. Nazajutrz Niemcy przeprowadzili akcję pacyfikacyjną[9]. Mleczarnia funkcjonowała do lat 90. XX w., obecnie budynek jest zrujnowany[10].
Rybna – przysiółek Wrzosy
kościół
Rybna. Smarkowa
Rybna. Kamionka – część północna
Remiza OSP
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11]:
- Kościół św. Kazimierza z pierwszej połowy XIX wieku, wybudowany na miejscu wcześniejszego z 1440 r; w latach 1821–1832, a następnie powiększony 10 lat później, utrzymany w stylu józefińskim. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się obraz pędzla Michała Stachowicza, przedstawiający św. Kazimierza w stroju narodowym polskim.
- Dwór z przełomu XVII–XIX w. będący w latach 1875–1922 własnością rodu Rostworowskich, mieszkających w Rybnej od 1876 roku (okoliczny majątek tej rodziny miał 137 mórg)[12].
Urodzeni w Rybnej
- Antoni Feluś (ur. 1933) – prawnik, kryminolog, profesor nauk prawnych, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Śląskiego
- Karol Hubert Rostworowski (1877–1938) - dramaturg i poeta, ojciec Jana, Marka i Emanuela.
- Michał Gier (1853-1929) - artysta ludowy, rzeźbiarz samouk
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118938
- ↑ Bank Danych Lokalnych. Dane dla jednostki terytorialnej: Rybna, małopolskie, NSP 2011 [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2023-08-20]..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1118 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 102.
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
- ↑ „Osadnictwo i krajobraz”, Wydawnictwo Zarządu Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, 1997, s. 109.
- ↑ Józef Bolesław Garas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Wydawnictwo MON, 1971, str. 368.
- ↑ Za miedzą – Rybna. „Przełom”, nr 31 (1001) 3.8.2011.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Ewa Zamorska-Przyłuska, Przewodnik literacki po Krakowie i województwie małopolskim, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010, s. 278.
Linki zewnętrzne
- Rybna na mapie. fajnewczasy.pl
