Rudawy Janowickie
 Sokolik | |
| |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Rudawy Janowickie |
Rudawy Janowickie (niem. Landeshuter Kamm) (332.38) – pasmo górskie położone we wschodniej części Sudetów Zachodnich, zajmujące powierzchnię prawie 90 km². Rudawy Janowickie po wojnie do roku 1947 nosiły nazwę Góry Łomnickie.
Na północy, od Gór Kaczawskich, oddziela je przełomowa dolina Bobru. Od zachodu graniczą z Kotliną Jeleniogórską, od wschodu z Kotliną Kamiennogórską, a od południa, poprzez Przełęcz Kowarską, z Lasockim Grzbietem w Karkonoszach.
Rzeźba terenu
Główny grzbiet ciągnie się z południowego zachodu na północny wschód. Odchodzą od niego boczne grzbiety. Na południu, od Bobrzaka odchodzi ku południowemu wschodowi długi grzbiet z Wilkowyją i Jaworową, kończący się w rejonie dolnej części Pisarzowic. W środkowej części, od masywu Skalnika odchodzi grzbiet ku zachodowi, ze Średnicą i Brzeźnikiem, kończący się na północ od Kowar. Od niego z kolei odchodzi odgałęzienie ku północy z Płonicą i Mężykową, oddzielające Strużnicę od Gruszkowa i kończące się w rejonie Karpnik. Od masywu Skalnika odchodzi też grzbiet ku południowemu wschodowi z Jagodą, dochodzący do górnej części Pisarzowic. Na północy, od Dziczej Góry również odchodzą dwa grzbiety. Grzbiet południowo-wschodni kulminuje rozległym masywem Wielkiej Kopy, od której odchodzą w różnych kierunkach podrzędne ramiona, natomiast grzbiet północno-zachodni biegnie przez Świnią Górę, Lwią Górę i Jańską Górę (Janowicki Grzbiet), a jego zachodnia część, za Przełęczą Karpnicką nosi nazwę Gór Sokolich. Wreszcie od Wołka odchodzi szereg grzbietów ku północnemu zachodowi, północy i północnemu wschodowi, m.in. Zamkowy Grzbiet i Hutniczy Grzbiet. Na zachodzie, na granicy z Kotliną Jeleniogórską znajduje się odosobniony masyw Mrowca.
Północno-zachodnia część Rudaw Janowickich nosi nazwę Gór Sokolich, natomiast zachodnia – Wzgórz Karpnickich.
Najwyższym szczytem jest Ostra Mała (945 m n.p.m.[1][2]) – południowo-zachodni wierzchołek Skalnika.
W Rudawach Janowickich występuje duża ilość skałek, zbudowanych przede wszystkim z granitu, ale też z gnejsów, amfibolitów, zlepieńców.
Miejscowości
Miejscowości: Bobrów, Bukowiec, Ciechanowice, Czarnów, Gruszków, Janowice Wielkie, Karpniki, Kowary, Leszczyniec, Łomnica, Marciszów, Miedzianka, Mniszków, Mysłakowice, Ogorzelec, Orlina, Pisarzowice, Raszów, Przybkowice, Rędziny, Strużnica, Trzcińsko, Wieściszowice, Wojanów.
Budowa geologiczna
Podział
W skład Rudaw Janowickich wchodzą fragmenty następujących jednostek geologicznych: bloku karkonosko-izerskiego (masyw karkonoski i wschodnia osłona granitu karkonoskiego), niecki śródsudeckiej i w rejonie Przybkowic – metamorfiku kaczawskiego.
Jednostki geologiczne
Masyw karkonoski
Zachodnia część Rudaw Janowickich ze Wzgórzami Karpnickimi, Skalnikiem i Górami Sokolimi jest zbudowana ze skał magmowych – z granitu karkonoskiego budującego masyw karkonoski.
Wschodnia osłona granitu karkonoskiego
Część środkowa ze skał metamorficznych wchodzących w skład wschodniej osłony granitu karkonoskiego: gnejsów, łupków łyszczykowych, amfibolitów, łupków amfibolowych, zieleńców i łupków zieleńcowych, fyllitów, marmurów kalcytowych i dolomitowych, łupków serycytowych, łupków chlorytowych. Część łupków łyszczykowych w pobliżu granitu została zmieniona w wyniku oddziaływania metamorfizmu kontaktowego w hornfelsy. Masyw karkonoski oraz jego wschodnia osłona wchodzą w skład bloku karkonosko-izerskiego[3].
Metamorfik kaczawski
Niewielki północno-wschodni fragment terenu, w rejonie Ciechanowic i Przybkowic jest zbudowany ze skał metamorficznych: zieleńców, fyllitów oraz wapieni krystalicznych i łupków węglanowych, czyli skał budujących leżący na północy metamorfik kaczawski. Tę niewielką jednostkę nazwano elementem Przybkowic.
Niecka śródsudecka
Południowo-wschodnie grzbiety Rudaw zbudowane są ze skał osadowych: brekcji, zlepieńców i piaskowców, podrzędnie łupków ilastych, wchodzących już w skład niecki śródsudeckiej.
Wiek
Proterozoik – starszy paleozoik
Najstarsze są skały metamorficzne wschodniej osłony granitu karkonoskiego – powstały w młodszym proterozoiku i starszym paleozoiku. Również staropaleozoiczne są skały metamorficzne elementu Przybkowic.
Karbon
Osady niecki śródsudeckiej powstawały w dolnym karbonie.
Granit karkonoski powstał w górnym karbonie, w czasie orogenezy waryscyjskiej. Również górnokarbońskie, ale młodsze od granitu, są żyły mikrogranitów, lamprofirów i kwarców, przecinających starsze skały różnych jednostek.
Zasadnicza różnica pomiędzy utworami karbonu dolnego i górnego jest taka, że osady niecki śródsudeckiej powstawały na powierzchni ziemi, a skały magmowe górnego karbonu krystalizowały kilka km pod powierzchnią ziemi.
Osady kenozoiczne
Opisane wyżej zwięzłe skały przykryte są w wielu miejscach młodymi skałami osadowymi. Są to kenozoiczne gliny deluwialne (zboczowe), plejsoceńskie piaski i żwiry teras rzecznych oraz holoceńskie mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne, piaski i żwiry stożków napływowych oraz torfy i namuły torfiaste.
Górnictwo
W obrębie Rudaw eksploatowane były granity, amfibolity i marmury, czego pozostałością są liczne, opuszczone i częściowo zarośnięte kamieniołomy. Jedyny czynny obecnie kamieniołom marmurów znajduje się w Rędzinach.
Wcześniej poszukiwano bądź wydobywano tu rudy żelaza, miedzi, arsenu, a także złoto, a w XX w. (po 1945 r.) uranu. Pozostałością są liczne hałdy oraz znajdujące się gdzieniegdzie wyloty sztolni i szybów.
Ślady dawnego górnictwa koncentrują się w rejonie Ciechanowic, Miedzianki, Mniszkowa i Orliny na północy oraz Czarnowa, Ogorzelca i Kowar na południu.
Wody
Rudawy leżą w dorzeczu Bobru, który opływa je od wschodu i północy. Można wyróżnić szereg mniejszych zlewni cząstkowych, oddzielonych grzbietami górskimi. Są to, od wschodu zlewnia Świdnika, Żywicy, Mienicy, od północy zlewnia Janówki i od zachodu zlewnie Jedlicy i Karpnickiego Potoku.
Ochrona przyrody
Większa część Rudaw Janowickich oraz południowa część przyległych Gór Kaczawskich (Góry Ołowiane) wchodzi w skład Rudawskiego Parku Krajobrazowego.
Atrakcje turystyczne
Ciekawe ruiny zamków średniowiecznych (np. Zamek Bolczów) i schronisko Szwajcarka u podnóża Krzyżnej Góry (654 m n.p.m.) w Górach Sokolich. Góra Sokolik z licznymi skałkami granitowymi. Atrakcją turystyczną są też kolorowe jeziorka powstałe w wyniku eksploatacji pirytu niedaleko miejscowości Wieściszowice. W całym paśmie licznie występują skałki, zbudowane z granitów, amfibolitów i zlepieńców. Skałki granitowe występują szczególnie licznie w masywach Sokolika, Krzyżnej Góry, Lwiej Góry, na Janowickich Garbach oraz na Zamkowym Grzbiecie. Podobno znajduje się tu największa w Sudetach ilość porozrzucanych skałek (skalne miasteczka). Wiele z nich posiada własne nazwy.
Odznaki turystyczne
Istnieje odznaka turystyczna powiązana ze zdobywaniem najwyższych szczytów tego pasma górskiego. Odznaka Korona Rudaw Janowickich ustanowiona przez Klub Zdobywców Koron Górskich RP (KZKG RP)[4] przyznawana jest za zdobycie określonych 10 szczytów tego pasma górskiego.
Zobacz też
- Rudawy
- Rudawy Słowackie
- Rudawy Weporskie
- Rudawy Spiskie
- Rudawy Siedmiogrodzkie
- Rudawy Wschodnioserbskie
Przypisy
- ↑ Maciuk, K.; Apollo, M.; Cheer, J.M.; Konečný, O.; Kozioł, K.; Kudrys, J.; Mostowska, J.; Róg, M.; Skorupa, B.; Szombara, S.. Determining Peak Altitude on Maps, Books and Cartographic Materials: Multidisciplinary Implications. „Remote Sensing”. 13 (6), 2021. DOI: 10.3390/rs13061111.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego [online].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 211
- ↑ Koronygor.pl [online], koronygor.pl [dostęp 2019-07-17].
Bibliografia
- Marek Staffa (red.): Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 5 Rudawy Janowickie, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 1998, ISBN 83-85773-27-4, s. 194–201
- Rudawy Janowickie. Skala 1:25 000. Wyd. 7. Wrocław: Studio Plan, 2015.