Rosencrantz i Guildenstern nie żyją (ang. Rosencrantz & Guildenstern Are Dead) – film z 1990 roku w reżyserii Toma Stopparda, nakręcony na podstawie sztuki jego autorstwa o tym samym tytule.

W filmie opowiedziana jest historia dwóch postaci z tragedii Williama Szekspira Hamlet: Rosencrantza i Guildensterna. Reżyser tworzy wariację na temat sztuki Szekspira, rozwijając życiorysy wspomnianych bohaterów. Najważniejsze punkty dramatu ukazane są we fragmentach i wpisane w życiorysy Rosencrantza i Guildensterna. Sceny z oryginału są prezentowane w różnoraki sposób, z użyciem środków wyrazu zaczerpniętych z pantomimy, teatru cieni, czy kukiełek. Reżyser wyszedł z założenia, że odbiorca dobrze zna dzieło Szekspira i potrafi swobodnie łączyć ukazane w ten zróżnicowany i nie powiązany ze sobą sposób elementy. Dzieło analizowane było z różnych pozycji: teatru absurdu, tradycji egzystencjalnej, becketowskiej (np. Czekając na Godota), pirandellowskiej (np. Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora), jak również porównywano je do poematu Pieśń miłosna J. Alfreda Prufrocka autorstwa T. S. Eliota^[1].

Dzieło jest przede wszystkim dramatem słowa, co powoduje, że dekoracje są skromne. Praca kamery jest zróżnicowana, zdarzają się m.in. sceny zwolnione lub przyspieszone^[1].

Tytułowa para to osoby wzajemnie się uzupełniające, mylona wzajemnie przez otoczenie, skazana na siebie. Obaj nie są czasem pewni, kto jest kim, co może nasuwać podejrzenie, że stanowią jedną osobę, a ich dialogi, to rozmowy wewnętrzne. Próbowano ich interpretować jako lewą i prawą półkulę mózgową (Rosencrantz reprezentowałby w tej wykładni półkulę prawą). Ciągle ocierają się o prawdę o świecie, ale nie mogą jej poznać do końca. Świat jest dla nich niejasnym zbiorem przypadków, bez powiązań przyczynowo-skutkowych. Wiją się w tym świecie odnajdując się w sytuacjach, których zupełnie nie kontrolują. Ich główne zadanie, czyli wykrycie przyczyny przemiany Hamleta, nie ma znaczenia, na nic nie wpływa, wszystko jest już zapisane wcześniej (świadczą o tym latające często kartki z tekstem scenariusza lub sztuki). Podjęcie decyzji o działaniu przynosi szkodę. Mimo że bohaterowie chcieli pomóc Hamletowi, to ostatecznie przyprowadzają go do śmierci. Dobro zamienia się łatwo w zło, dobre chęci w klęskę. Do końca nie zyskują pełnej świadomości swych działań i motywacji, a podróż kończą kwestią: "Następnym razem rozegramy to lepiej"^[1].

Rosencrantz i Guildenstern kręcą się w kadrach bez skrystalizowanych wskazówek, wiecznie czekając na jakieś wskazówki lub wyjaśnienia. Cały ich świat, to świat pytań. Ich imiona, tłumaczone jako Różany Wieniec i Złota Gwiazda, nawiązują do średniowiecznych kół wolnomularskich, posiadaczy wiedzy tajemnej. Rosencrantz to alternatywa dla nazwiska Christian Rosencreutz, który był symboliczną postacią gnostycznej szkoły różokrzyżowców^[1].

Jest to pierwszy i jedyny film wyreżyserowany przez Stopparda. Obraz przyniósł mu główną nagrodę Złotego Lwa na 47. MFF w Wenecji.

• Hamlet

• Rosencrantz i Guildenstern nie żyją w bazie IMDb (ang.)
• Rosencrantz i Guildenstern nie żyją w bazie Filmweb