Rafał Leszczyński (wojewoda bełski)
 Wieniawa | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Anna Firlej |
| Żona |
Anna Radzimińska (ok. 1604) |
| Dzieci |
(z pierwszego małżeństwa) Teodora ż. Zbigniewa Gorajskiego |
Rafał Leszczyński herbu Wieniawa (ur. w październiku 1579, zm. 29 marca 1636 we Włodawie[1]) – kasztelan wiślicki (1612), kaliski (1618), wojewoda bełski (1619), marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1609 roku[2], starosta horodelski (1616-1619), wschowski (1613), hrubieszowski (1633), dubieński, tłumacz i mecenas sztuki.
Życiorys
Syn Andrzeja Leszczyńskiego i Anny z Firlejów, córki Andrzeja[3], kasztelana lubelskiego. Miał 3 przyrodnich braci: Jana kanclerza wielkiego koronnego, Wacława prymasa Polski i Przecława wojewodę dorpackiego. Pradziad króla Stanisława Leszczyńskiego.
Uczył się w szkole braci czeskich w Koźminku, w gimnazjum humanistycznym w Głogowie, studiował w Heidelbergu w 1594 roku, w Bazylei w 1595 roku, w Strasburgu w latach 1596–1598, w Genewie w 1599 roku, w Padwie w latach 1601–1602. Przebywał w Anglii, Szkocji, Niderlandach, wreszcie we Włoszech, gdzie w Padwie (1601) był uczniem Galileusza. W Niderlandach przebywał w obozie Maurycego Orańskiego[2].
Uzdolniony, odznaczał się wszechstronnym wykształceniem i znajomością wielu języków (łaciny, niemieckiego, francuskiego, włoskiego oraz po części greckiego i hiszpańskiego), co pozwalało mu na kontakty z wybitnymi uczonymi swej epoki. W roku 1603 wrócił na stałe do Polski i szybko postępował w godnościach. Służbę publiczną rozpoczął w roku 1609, otrzymawszy stanowisko marszałka Trybunału Głównego Koronnego.
Był bratem czeskim[4].
Deputat na Trybunał Główny Koronny z województwa wołyńskiego w 1609, 1616, 1625 roku[5].
W 1613 roku wyznaczony został senatorem rezydentem[6]. W 1613 roku został wyznaczony do Trybunału Skarbowego Koronnego[7].
Poseł na sejm 1611 roku z województwa sandomierskiego, deputat izby poselskiej do rozsądzania sporów wyznaniowych i do sprawy brandenburskiej[8].
W roku 1611 (lub 1608?) został kasztelanem wiślickim, w 1618 kasztelanem kaliskim, a w 1619 wojewodą bełskim. Ponadto dzierżył starostwa: horodelskie (1606), wschowskie (1613), hrubieszowskie (1633) oraz dubińskie. Brał udział w bitwie pod Chocimiem. Od 1625 był senatorem rezydentem przy Zygmuncie III Wazie. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 16 lipca 1632 roku[9], jego podpis widnieje na pacta conventa przedłożonych Władysławowi IV Wazie. Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa bełskiego w 1632 roku[10], podpisał jego pacta conventa[11]. Za panowania Władysława IV wszedł do rady wojennej i reprezentował Polskę w rokowaniach ze Szwedami w Sztumskiej Wsi w 1635 roku (rozejm w Sztumskiej Wsi). Bogactwem swoim i wiedzą zadziwił obecnych na rokowaniach Francuzów, co znalazło wyraz w pamiętniku Karola Ogiera, sekretarza delegacji francuskiej.
Był gorliwym ewangelikiem reformowanym i protektorem swoich współwyznawców nie tylko w swoich dobrach ale i w całej Koronie. Z tego względu nazywano go „papieżem kalwinów w Polsce”. Popierał rozwój życia kulturalnego, zakładał szkoły, drukarnie i zbory. Zreformował szkołę w Lesznie (1626), protegował jej rektora, którym był Jan Ámos Komenský. W Baranowie zgromadził bogatą bibliotekę.
Miał córkę i 4 synów, z których największą karierę zrobił Bogusław, podskarbi i podkanclerzy koronny.
Twórczość
Ważniejsze prace
- Disputatio ethica de beatitudine, Strasburg 1596, drukarnia A. Bertramus
- Quaestiones ex iure communi et historia desumptae, Strasburg 1598, drukarnia A. Bertramus
- De prudentia politica, Elbląg 1620
- Wiersze, pozostały w rękopisach, m.in. rękopisy: Biblioteka Jagiellońska nr 116, Ossolineum nr 207/II; Wiersz na śmierć Zygmunta III, ogł. A. Brückner Dzieje literatury polskiej, t. 1, Warszawa 1903; wyd. 2 Warszawa 1908, s. 280; wyd. 3 Warszawa 1924, s. 283 – Hymn na Boże Narodzenie, O herbie rzymskim – wyd. M. Sipayłłówna przy wyd.: Judith; zob. też A. Brückner: Dodatek do wyd.: J. T. Trembecki Wirydarz poetycki, t. 2, Lwów 1911, s. 367
Przekłady
- Judith, Baranów 1620, wyd. następne: Baranów 1629, drukarnia A. Piotrkowczyk; fragmenty przedr. H. Juszyński Dykcjonarz poetów polskich, t. 1, Kraków 1820; całość wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1841; wyd. krytyczne M. Sipayłłówna, Warszawa 1936, Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików Polskich XVI–XVIII w., seria II, zeszyt 3, (częściowo przekład, częściowo przeróbka z franc. poematu G. S. du Bartasa, jedna z pierwszych prób przyswojenia literatury francuskiej w Polsce)
Listy i materiały
- Listy z lat 1611–1636 do różnych osób, rękopisy Biblioteki Czartoryskich nr 367; inne listy zob. rękopisy: Biblioteka Jagiellońska, Ossolineum
- List do księcia Bogusława XIV, Leszno, 1 listopada 1613, ogł. H. Lesiński przy wyd.: J. Lichtfuss „Relacja posła księcia Bogusława XIV z podróży do Wielkopolski w roku 1633", Szczecin 1959, Szczecińskie Towarzystwo Naukowe Wydział Nauk Społecznych, t. 1, zeszyt 1
- Od J.A. Komenskiego, Leszno, 12 marca 1633, ogł. A. Danysz „Nieznany list Jana Amosa Komeńskiego”, Muzeum 1910
- Od Johna Durie, Amsterdam, 21 stycznia 1636, wiadomość zob. S. Kot „Anglo-polonica”, Nauka Polska, t. 20 (1935), s. 101
- Przywilej na szkołę kalwińską w Lesznie, dat. w Baranowie 28 września 1626, ogł. Przyjaciel Ludu 1846, nr 26; także A. Ziegler „Beiträge zur älteren Geschichte des königlichen Gymnasiums zu Lissa”, Zur Dreihundertjährigen Jubelfeier... (1855)
- Odezwa do kantonów szwajcarskich o pomoc dla braci czeskich w Polsce, dat. z Krakowa 16 lutego 1633, podpisana m.in. przez R. Leszczyńskiego i Jana Szlichtynga z Bukowca, ogł. J. Łukaszewicz O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiejpolsce, Poznań 1835, s. 196-198 przypis
- Kwit dłużny dla Jeremiasza Rubacha, kupca gdańskiego, dat. w Warszawie 21 grudnia 1635, ogł. (wg wypisu sądowego, Biblioteka Kórnicka nr 170) H. Malewska Listy staropolskie z epoki Wazów, Warszawa 1959
Przypisy
- ↑ Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV - XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992, s. 72.
- ↑ a b Marcin Broniarczyk. Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV. „Kwartalnik Historyczny”. R. 119 nr 2, s. 286, 2012. Wydawnictwo Naukowe Semper.
- ↑ Anna z Dąbrownicy Firlej. barbarafamily.eu. [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Jolanta Dworzaczkowa. Konwersje na katolicyzm szlachty ewangelickiej wyznania czeskiego w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. 50, s. 93, 2006. Wydawnictwo Naukowe Semper.
- ↑ Henryk Gmiterek, Deputaci województwa wołyńskiego do Trybunału Koronnego z czasów panowania Zygmunta III Wazy, w: Inter Regnum et Ducatum : studia ofiarowane Profesorowi Janowi Tęgowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Białystok 2018, s. 145.
- ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 81.
- ↑ Volumina Legum, t. 3, Petersburg 1859, s. 120, mylnie wymieniony jako Wacław
- ↑ Janusz Byliński, Sejm z 1611 roku. W nowym opracowaniu., Wrocław 2016, s. 219.
- ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 352.
- ↑ Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W. X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta ... roku 1632 ... Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s.]
- ↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 16.
Bibliografia
- Leszczyński Rafał, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-08].
- Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 446-448
- Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa – Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 416-417. ISBN 83-01-02722-3.
