R-36
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
projekt: KB Jużnoje |
| Inne nazwy |
8K67, SS-9 Mod 1/Mod 2, Scarp |
| Typ | |
| Przeznaczenie |
strategiczne |
| Wyrzutnia |
silos (gorący start) |
| Status |
wycofany ze służby |
| Lata służby |
dyżur bojowy: |
| Długość |
31,7 metra |
| Średnica |
3 metry |
| Masa startowa |
183,9 tony |
| Napęd |
dwustopniowy |
| Paliwo | |
| Zasięg |
8K67: 10 200 km |
| Udźwig |
3950–5825 kg |
| Naprowadzanie |
autonomiczne bezwładnościowe |
| Celność |
CEP: 1900 metrów |
| Głowica |
8K67: pojedyncza lekka lub ciężka (10 Mt) |
R-36 (NATO: SS-9 Scarp) – radzieckie ciężkie dwustopniowe pociski balistyczne międzykontynentalnego zasięgu, przeznaczone do ataku na amerykańskie pola startowe pocisków ICBM. Konstrukcja pocisków zakładała możliwość pokonywania obrony antybalistycznej, toteż pociski 8K67 wyposażone były w głowice z ładunkiem termojądrowym o wielkiej mocy oraz penetration aids. W odmianie 8K69 pociski wyposażone były w głowicę dostarczaną na niską orbitę Ziemi (LEO), skąd metodą rażenia z orbity szczątkowej mogły razić cele z niechronionego kierunku. W odmianie 8K67P pociski przenosiły po trzy głowice MRV.
Stacjonujące w podziemnych silosach pociski o długości 31,7 metra i całkowitej masie startowej 183,9 tony napędzane były paliwem ciekłym, zaś ich dwa stopnie napędowe umożliwiały im atak na cele oddalone o 10 200 kilometrów, w odmianie zaś z głowicą orbitalną zasięg skutecznego ataku wynosił 40 000 kilometrów.
Pierwsze pociski R-36 pełniły dyżur bojowy od 5 listopada 1966 roku, mimo że oficjalnie zostały wprowadzone do służby 21 lipca 1967 roku. Pociski wszystkich trzech odmian zostały wycofane ze służby w latach 1978–1983 i zastąpione przez nowsze pociski typu R-36M.
Rozwój
Ciężka (8K67) i orbitalna (8K69) odmiana pocisku R-36 powstały na podstawie dekretu rządowego „O utworzeniu międzykontynentalnych i globalnych pocisków oraz ciężkich rakiet nośnych”, wydanego 16 kwietnia 1962 roku[1]. Konstrukcja pocisków została powierzona biuru OKB-586 w Dniepropietrowsku na Ukrainie. Pierwsze testy w locie nowej konstrukcji 8K67 zostały zaplanowane na trzeci kwartał 1964 roku, zaś testy 8K69 na trzeci kwartał roku następnego. Przy konstrukcji nowych pocisków wykorzystano doświadczenia z konstruowania i produkcji pocisku R-16[1].
Konstrukcja
Znany na zachodzie jako SS-9 Scarp R-36, został skonstruowany jako dwustopniowy pocisk na paliwo ciekłe, w którym jeden stopień spoczywa na drugim. Korpus wykonany był ze stopu aluminium AMG-6[2]. Ogólna konstrukcja pierwszego stopnia pocisku była podobna do zastosowanej w pierwszym stopniu R-16[1]. Główne zmiany dotyczyły drugiego stopnia, w którym po raz pierwszy zastosowano wspólną przegrodę między paliwem rakietowym, a utleniaczem, co zredukowało pustą przestrzeń wewnątrz rakiety. Zbiorniki paliwa utrzymywane były pod ciśnieniem dzięki gazom spalinowym wytwarzanym przez specjalne generatory z podstawowych składników paliwa, pobieranego z układu zasilania silników sterujących. Taki system pozwalał na zmniejszenie poboru gazów pod wysokim ciśnieniem z układów silosu startowego[3].
Konstrukcja pocisku wykorzystywała kilka nowości technologicznych, jak np. automatyczne spawanie w atmosferze argonu, polepszające jakość spoin, zastosowanie starterów prochowych, ułatwiających rozruch silników, wykorzystanie stopu AMG-6 do konstrukcji zbiorników paliwa; nowocześniejsza konstrukcja pozwalała zmniejszyć liczbę personelu zaangażowanego w przygotowania przedstartowe i zlikwidowała konieczność przechowywania zapasów paliwa w pobliżu wyrzutni. Wykorzystanie elementów z lekkich stopów magnezu pozwoliło na zmniejszenie ich masy o 25% (aczkolwiek wymusiło opracowanie specjalnych pokryć termoizolacyjnych, żeby zabezpieczyć je przed wysoką temperaturą podczas przechodzenia przez atmosferę)[3].
System napędowy pierwszego stopnia składał się z trzech dwukomorowych silników RD-251 oraz silnika sterującego RD-68М (8D68) z czterema ruchomymi komorami. System drugiego stopnia tworzyły: jeden silnik RD-252 o konstrukcji zbliżonej do silników pierwszego stopnia oraz czterokomorowy silnik sterujący RD-68М (8D69) na paliwo ciekłe[3][1][4]. Wszystkie silniki rakiety pracowały w obiegu otwartym. Silniki zasilane były paliwem w postaci 1,1-dimetylohydrazyny, której utleniaczem był tetratlenek diazotu, zapewniając ciąg pierwszego stopnia na poziomie morza 2364 kN, w próżni zaś 2643 kN[1]. Impuls właściwy silników: 2954 m/s (pierwszy stopień) oraz 3112,5 m/s (drugi stopień)[1]. Po separacji sekcji w trakcie lotu głowica pocisku była wyhamowywana silnikami na paliwo stałe[1]. W pocisku o łącznej masie startowej 183,9 tony całkowita masa paliwa wynosiła 166,2 tony. Układ silników rakietowych zapewniał pociskom masę rzucaną od 3950 do 5825 kilogramów[1]. Główne silniki rakiety produkowały zakłady OKB-456 pod kierownictwem W. Głuszki[5].
Początkowo pocisk miał być wyposażony w układ naprowadzania bezwładnościowego z korekcją radiową. W trakcie testów w locie stwierdzono jednak, że całkowicie autonomiczny system zapewnia wystarczający poziom celności, z maksymalnym błędem 5000 metrów[1], oraz CEP 1900 metrów[6], w związku z czym zrezygnowano z komendowego resetowania układu bezwładnościowego[7]. System naprowadzania dostarczały zakłady OKB-692[5].
R-36 o długości 31,7 metra i średnicy 3 metrów zostały umieszczone w podziemnych silosach o głębokości 41,5 metra. Zewnętrzny pierścień silosu miał średnicę 8,3 metra, średnica zaś wewnętrznego pierścienia wynosiła 4,64 metra. W przeciwieństwie do silosów Szeksna-N pocisków R-16U, wewnętrzny pierścień nie mógł być obracany, toteż układ naprowadzania obracał pocisk na wyznaczony azymut po opuszczeniu przez rakietę silosu. Tankowanie pocisków odbywało się po ich umieszczeniu w silosach, zaś wewnętrzne hermetyczne komory w zbiornikach paliwa utrzymywały stabilne właściwości jego składników. W takim stanie pocisk mógł być utrzymywany w gotowości do odpalenia przez pięć lat, następnie jednak przedłużono ten okres do 7,5 roku[7].
Dla pocisku 8K67 opracowano dwa typy głowic, z których cięższa dysponowała mocą 10 megaton. Ta głowica, znana pod oznaczeniem 8F675, była najpotężniejszą głowicą wprowadzoną dotąd do służby przez Związek Radziecki[7]. Kombinacja mocy głowicy z dużą – jak na owe czasy – celnością, stworzyła system zdolny do zagrożenia silosom amerykańskich pocisków ICBM. Głowica lekka zapewniała eksplozję o mocy 5 megaton. Według źródeł zachodnich głowice obu pocisków zapewniały eksplozję z mocą – odpowiednio – 18–25 Mt i 12–18 Mt[6]. Biełous i in. podają, że głowica pojedyncza mogła przenosić ładunek termojądrowy o mocy 18 lub 25 Mt, a głowice typu MRV – 5 lub 10 Mt[5].
Wersja orbitalna pocisku (8K69), służąca do rażenia z orbity szczątkowej, wyposażona została w orbitującą głowicę, która miała własny układ naprowadzania oraz w silnik zapewniający stabilizację na orbicie i podczas wchodzenia w atmosferę[7]. Testy w locie pocisku R-36 były przeprowadzane na poligonie rakietowym Bajkonur. Pierwsze testy pocisku 8K67 rozpoczęły się 28 września 1963 roku i trwały do maja 1966 roku. Wersja orbitalna była testowana od grudnia 1965 do maja 1966 roku[7].
Duża masa rzucana pocisku (do 5,8 tony) umożliwił w późniejszym okresie jego wyposażenie w 3 głowice MRV, niebędące jeszcze głowicami niezależnie kierowanymi (MIRV)[7]. Realizacja tego projektu została rozpoczęta w listopadzie 1967 roku w OKB-586, którego nazwa została do tego czasu zmieniona na Biuro Konstrukcyjne Jużnoje. Testy w locie pocisku z trzema głowicami MRV oznaczonego jako 8K67P rozpoczęły się w sierpniu 1968 roku[7].
Z pocisku R-36 powstały dwie użytkowe rakiety kosmiczne: Cyklon-2 i Cyklon-3[2].
Służba operacyjna
Pierwszy pułk rakietowy wyposażony w pociski R-36 (8K67) został postawiony w stan gotowości bojowej 5 listopada 1966 roku, jednak oficjalnie przyjęto ten pocisk do służby 21 lipca 1967 roku[7]. Do 1972 roku włącznie przygotowano 288 silosów dla rakiet tego typu[5]. W latach 1965–1973 w wyrzutniach zostało umieszczonych 268 pocisków R-36. Jednak od roku 1975 rozpoczął się proces zastępowania tych rakiet pociskami R-36M. Wszystkie pociski 8K67 zostały wycofane w 1978 roku[7].
Pocisk orbitalny 8K69 został przyjęty oficjalnie 19 listopada 1968 roku, zaś dyżur bojowy rozpoczął 25 sierpnia 1969 roku[7]. W 1972 roku 18 silosów z tymi pociskami było rozmieszczonych na poligonie Bajkonur, który był jedynym ośrodkiem ich bazowania[5]. Pociski orbitalne 8K69 zostały wycofane ze służby w 1983 roku, w związku z postanowieniami traktatu SALT II, który zakazał tego rodzaju broni[7].
W Stanach Zjednoczonych pociski SS-9 postrzegane były jako przeznaczone przede wszystkim do ataku na amerykańskie centra kontroli silosów pocisków Minuteman[6]. 1000 silosów tych pocisków kontrolowanych było przez około 100 centrów kontroli, toteż wyeliminowanie tych ostatnich oznaczać mogło wyłączenie pocisków z użytku. Sytuację tę zmieniła likwidacja połączeń między silosami oraz wprowadzenie zapasowych – powietrznych – centrów kontroli, toteż w celu unieszkodliwienia systemu Minuteman konieczne było użycie jednej głowicy na jeden silos. Spowodowało to konieczność wprowadzenia do użytku głowic niezależnie kierowanych, a w konsekwencji opracowania przez Związek Radziecki nowych rakiet zdolnych do przenoszenia głowic MIRV. Zadanie to miały pełnić nowe pociski R-36M[6].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i Podwig i in. 2004 ↓, s. 196–197.
- ↑ a b Mark Wade, R-36 [online], Encyclopedia Astronautica [dostęp 2017-01-20] (ang.).
- ↑ a b c Этапная Р-36, [w:] A.Ф. Белый i inni, Призваны временем. Ракеты и космические аппараты конструкторского бюро «Южное», АРТ-ПРЕСС, 2004, s. 136–148, ISBN 966-7985-82-2.
- ↑ R-36 [online], RussianSpaceWeb.com [dostęp 2017-01-19] (ang.).
- ↑ a b c d e Межконтинентальная баллистическая ракета Р-36, [w:] В.С. Белоус i inni, Оружие ракетно-ядерного удара, Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2009, s. 281–283, ISBN 978-5-7038-3250-9.
- ↑ a b c d R-36 / SS-9 Scarp [online], Federation of American Scientists [dostęp 2017-01-19] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Podwig i in. 2004 ↓, s. 198–199.
Bibliografia
- Pawel Podwig i inni, Russian Strategic Nuclear Forces, Massachusetts Institute of Technology Press, 2004, ISBN 0-262-16202-4.