Prodikos z Keos
Prodikos z Keos (V w. p.n.e.) – filozof starogrecki[1], obok Protagorasa i Gorgiasza jeden z najwybitniejszych sofistów, twórca sławnej przypowieści o Heraklesie na rozdrożu.
Badacze przypuszczają, że urodził się na Keos między 470 a 460. Prawdopodobnie był uczniem Protagorasa. Prowadził życie zawodowego sofisty, nauczał za pieniądze w wielu miastach przede wszystkim w centrum greckiej kultury, Atenach. W Atenach wielokrotnie reprezentował interesy swojej polis, na której pełnił jakieś funkcje publiczne. Jego działalność przypada na czasy wojny peloponeskiej - znamy go także z mniej lub bardziej prześmiewczych wątków z dzieł Arystofanesa i Platona. Nie wiemy kiedy umarł, żył jeszcze w 399. Wśród jego uczniów mieli być Sokrates, Eurypides, Teramenes i Izokrates.
Myśl
Wartość wymowy i wynalezienie synonimiki
Fakt, że Prodikos był zawodowym nauczycielem wymowy wpłynął na postać jego filozofii. Naukę wymowy opierał na umiejętności odróżniania znaczeń wyrazów. Przekonanie, że z każdego słowa da się wydobyć nieskończoną ilość odcieni znaczeniowych skłoniło go to do sądu o najwyższej wartości wymowy: jako że dzięki istnieniu nieskończonej ilości odcieni znaczeniowych za pomocą wymowy można nakłonić do każdego działania. Wymowa jest więc największą istniejącą siłą. Przez wprowadzenie rozważań o wieloznaczności słów Prodikos stał się wynalazcą synonimiki.
Etyka przypowieści o Heraklesie na rozdrożu
Prodikos jest autorem słynnej przypowieści o Heraklesie na rozstaju dróg. Najbardziej znaną wersję przekazuje Ksenofont we Wspomnieniach o Sokratesie (II, 1, 23-25). Opowiada, że Herakles w wieku młodzieńczym udał się w odosobnienie; ukazały mu się wtedy dwie kobiety - Areté (cnota) i Kakia (występek), oznaczające dwie drogi które Herakles może obrać w życiu. Kakia przedstawia Heraklesowi wizję życia pozbawionego wszelkich trudów, za to pełnego rozkoszy, Arete życia pełnego trudów, ale obfitującego w "piękne i chwalebne czyny". Przez wiele stuleci opowieść Prodikosa uznawano za pochwałę trudu samego dla siebie, za pochwałę bezinteresownej aktywności. Dziś uznaje się ją nie za pochwałę bezinteresowności, ale za wyraz utylitaryzmu[potrzebny przypis], jako że wszystkie opierają się na schemacie osiągania dokładnie określonych korzyści z określonych czynów (np. "jeśli chcesz mieć obfite plony, musisz uprawiać ziemię", "jeśli chcesz cieszyć się poważaniem, musisz być pożyteczny") - w ten sposób Prodikos przekształca dawne rozumienie cnoty, utożsamiając ją ze szczęściem i umiarkowaną przyjemnością, przy czym uznaje, że osiągnąć je można tylko przez działania pożyteczne.
Przypisy
- ↑ Prodikos z Keos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-30] .
- ISNI: 0000000067016702, 0000000371555671
- VIAF: 211032444, 203805338, 16203864, 558159474070727660965, 14159518232432771863, 3235160668385903560008, 232388904, 1151168049024838410005, 6542168049002938410002, 56753559, 8183842, 4670165396162821520003
- LCCN: n85144300
- GND: 118793470
- LIBRIS: zw9dkg6h4rs0hfm
- BnF: 13200050g
- SUDOC: 034933093, 035145072
- SBN: MILV182660
- BNE: XX1405272
- NTA: 072179600
- BIBSYS: 95004249
- CiNii: DA17579336
- PLWABN: 9811514844105606
- NUKAT: n2022172716
- J9U: 987007299639505171
- CANTIC: a10492227