Prawo cytatu – potoczne określenie wyjątku w prawie autorskim zezwalającego na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnych utworach bez konieczności uzyskania zgody twórcy.

Podobne rozwiązania prawne wprowadzono w wielu krajach świata, jednak ich zakres jest różny w zależności od jurysdykcji. Przykładowo prawo niemieckie wymaga, by cytat służył krytyce, recenzji i podobnym celom, holenderskie zezwala dodatkowo na szeroko rozumiane „obwieszczanie”^[1], a polska ustawa nie zawiera ograniczonego katalogu celów cytatu^[2].

Przytaczanie cudzej twórczości ma długą historię i odgrywa istotną rolę w kulturze, m.in. w obiegu informacji, nauce i oświacie, dziedzinach artystycznych. Pozwala ono na zachowanie ciągłości kultury^[3] i jest „jednym z ważniejszych w praktyce ograniczeń prawnego monopolu twórcy”^[4]. „Ta postać dozwolonego użytku (…) jest chyba jedną z «najmocniejszych», najbardziej usprawiedliwionych”^[5] .

Zanim prawo cytatu pojawiło się w aktach normatywnych, było stosowane w praktyce^[6]. W tekstach cytowano od ok. XVI – XVII wieku, gdy zaczęto przywiązywać wagę do rzetelnego powoływania się na autorytety^[7]. Świadome, celowe powtarzanie wcześniejszych struktur muzycznych w nowych utworach praktykowano od czasu, gdy pojawiła się polifonia^[8], a cytaty w plastyce stosowano w przynajmniej od średniowiecza, gdy malowano filakterie^[9]. Słowo „cytat” jako określenie dopuszczalnego przytoczenia wcześniejszego tekstu upowszechniło się w językach europejskich na początku Oświecenia. W 1812, w okresie powstawania pierwszych ustaw autorskoprawnych, Charles Nodier napisał, że „nie można usprawiedliwiać żadnych zapożyczeń z wcześniejszych dzieł, z wyjątkiem cytatów”^[6].

Ustawy XIX-wieczne znały już prawo cytatu. Przykładowo w krajach niemieckich, ustawa Związku Niemieckiego z 1837 zakazywała kopiowania utworów i wymieniała wyjątki od tej reguły. Wśród nich znalazł się przepis zezwalający na „dosłowne przytaczanie pojedynczych fragmentów wydrukowanego dzieła”^[10]. Następna ustawa z 1870 legalizowała cytowanie obszerniejszych fragmentów i określała cel cytatu jako dydaktyczno-naukowy^[11]. Wprowadziła też obowiązek podania autora lub źródła cytatu^[12][13]. Ustawa z 1876 zezwalała na cytowanie całych utworów plastycznych do zilustrowania tekstu^[14].

W pierwszej wersji konwencji berneńskiej z 1886 w art. 10 wspomniano o „zapożyczaniu” z utworów w celach edukacyjnych i naukowych oraz w celu tworzenia edukacyjnych zbiorów cytatów (chrestomatii). W myśl tego przepisu obowiązujące regulacje miały zostać ustalone w innych umowach międzynarodowych^[15][16]. W 1948, w redakcji brukselskiej, ustanowiono konwencyjne minimum prawa cytatu^[17]. Jednak użyte wtedy sformułowania były ogólne, a jednocześnie zbyt wąskie w stosunku do społecznych realiów^[18]. W art. 10-bis dopuszczono zamieszczanie „krótkich” cytatów z okazji sprawozdań o aktualnych wydarzeniach jedynie w gazetach i czasopismach; pominięto cytat objaśniający i dydaktyczny^[19][20]. W 1967, w redakcji sztokholmskiej, ustalono obecnie (2017 r.) obowiązujący standard. Usunięto wymóg „krótkości” cytatu i ograniczenie miejsca cytowania do gazet oraz czasopism, a wprowadzono: wymóg uprzedniego rozpowszechnienia utworu, zgodności z przyjętymi zwyczajami (co ocenia się w świetle testu trójstopniowego)^[21] i cytowania w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel^[22].

W Unii Europejskiej przepisy regulujące prawo cytatu znalazły się w art. 6 ust. 2 lit b) i art. 9 dyrektywy 96/9/WE o ochronie baz danych i art. 5 ust. 3 lit d) dyrektywy 2001/29/WE, tzw. „internetowej”^[23]. Druga z nich uwzględnia wymogi z konwencji berneńskiej (uprzednie rozpowszechnienie utworu źródłowego, zgodność cytatu z uczciwymi praktykami, rozmiar cytatu usprawiedliwiony przez cel cytatu), określa, że dozwolony cytat ma służyć celom takim jak krytyka lub recenzja i zobowiązuje do podania źródła, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe^[24]. Wskazywano także dwie inne postacie dozwolonego użytku zawarte w dyrektywie 29/2001/WE zbliżone do prawa cytatu: art. 5 ust. 3 lit. a), f) oraz k)^[25].

 Osobny artykuł: Prawo cytatu (Polska).

• cytowanie
• antologia, przedruk, sampling

• JanuszJ. Barta JanuszJ., RyszardR. Markiewicz RyszardR., Dozwolony użytek: antologie i wypisy, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, 104, 2009, ISSN 0137-236X .
• JanJ. Błeszyński JanJ., Konwencja berneńska a polskie prawo autorskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-01550-0, OCLC 9034113 .
• EwaE. Ferenc-Szydełko EwaE., Prawo autorskie na ziemiach do 1926 roku, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ”, Kraków: Zakamycze, 2000, ISSN 0137-236X .
• GrzegorzG. Mania GrzegorzG., Cytat w muzyce – o potrzebie reinterpretacji przesłanek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 1, 2017 .
• LeszekL. Małek LeszekL., Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1276-9, OCLC 802115740 .
• ViorelV. Ros ViorelV., The Right of Quoting, „Romanian Journal of Intellectual Property Law”, 3, 2009 .
• MartinM. Senftleben MartinM., Bridging The Differences Between Copyright’s Legal Traditions – The Emerging EC Fair Use Doctrine, „Journal of the Copyright Society of the U.S.A.”, 57 (3), 2010 .
• SybillaS. Stanisławska-Kloc SybillaS., Komentarz do art. 29, [w:] MarekM. Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, DamianD. Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC 903322376 .
• JerzyJ. Szczotka JerzyJ., Dozwolony użytek chronionych utworów, [w:] MariaM. Poźniak-Niedzielska, JerzyJ. Szczotka, MarekM. Mozgawa, Prawo autorskie i prawa pokrewne: zarys wykładu, Bydgoszcz – Warszawa – Lublin: Oficyna Wydawnicza Branta, 2007, ISBN 978-83-60186-34-3, OCLC 163595613 .
• AgnieszkaA. Wachowska AgnieszkaA., Cytat utworu audiowizualnego w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej UJ”, z. 104, Kraków 2009, ISSN 0137-236X .

• Agnieszka Wachowska, Prawo cytatu w Internecie. itlaw.computerworld.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-03)]. (dostęp: 20.02.2009, strona zarchiwizowana)
• Jakub Kralka, Prawo cytatu w pytaniach i odpowiedziach (dostęp: 25.09.2021)