Pracownik ochrony (ochroniarz, strażnik, agent ochrony) – zawód wykonywany przez osobę zatrudnioną w agencji ochrony lub wewnętrznej służbie ochrony i zajmującą się zapewnieniem bezpieczeństwa i ochroną. Pracownik ochrony wykonuje zadania ochrony w formie stałej, doraźnej, konwojowaniu mienia oraz przedmiotów wartościowych i niebezpiecznych, a także dozorze sygnałów alarmowych.

W polskim porządku prawnym podstawę prawną działania firm i pracowników ochrony określa ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 2021 r. poz. 1995). 1 stycznia 2014 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz.U. z 2013 r. poz. 829) znosząca licencję pracowników ochrony i zastępująca je wpisem na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego.

Pracownikiem ochrony jest osoba wpisana na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego, i wykonującą zadania ochrony w ramach wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, lub osobę wykonującą zadania ochrony, w zakresie niewymagającym wpisu na te listy, na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia^[1].

Każdy pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań w granicach chronionych obiektów i obszarów ma prawo stosować środki porządkowe^[2]:

• ustalić uprawnienia do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych
• legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości,
• wezwać osoby nieuprawnione lub zakłócające porządek do opuszczenia chronionego obszaru bądź obiektu,
• ująć osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz dla chronionego mienia w celu niezwłocznego oddania ich policji.

W przypadku zagrożenia dóbr powierzonych ochronie lub odparcia ataku na pracownika ochrony, a także w przypadku gwałtownego bezprawnego zamachu na konwojowane wartości (pieniądze, przedmioty wartościowe lub niebezpieczne) bądź osoby je ochraniające kwalifikowany pracownik ochrony fizycznej może stosować środki przymusu bezpośredniego^[3]:

• siłę fizyczną w postaci technik obrony, obezwładniających i transportowych,
• kajdanki,
• pałki,
• psy służbowe,
• przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej (np. paralizator, taser),
• chemiczne środki obezwładniające w postaci: ręcznych miotaczy substancji obezwładniających
• w szczególnych przypadkach^[4] również broń palna w postaci^[5][6]:
  • pistoletów sygnałowych,
  • pistoletów lub rewolwerów centralnego zapłonu o kalibrach od 6 do 12 mm,
  • pistoletów maszynowych o kalibrze od 6 do 12 mm,
  • strzelb powtarzalnych o kalibrze wagomiarowym 12,
  • karabinków samoczynnych o kalibrze od 5,45 do 7,62 mm.

należy przy tym zaznaczyć, że z mocy ustawy^[7] od dnia 01.10.2005^[8] użyte powyżej określenia zostały zmienione:

• • pistolet maszynowy – obecnie pistolet automatyczny a jeśli posiada lufę dłuższą niż 30 cm to karabin automatyczny;
  • karabinek samoczynny – obecnie karabin automatyczny.

Szacunkowo ocenia się, że w branży ochrony osób i mienia zatrudnionych jest w Polsce ok. 200 000 osób^[9][10][11].

Do 30 listopada 2000 komendanci wojewódzcy Policji wydali ogółem 42 086 licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia, 11 766 drugiego stopnia, 1191 licencji zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia i 5 licencji drugiego stopnia, natomiast łączna liczba pracowników zatrudnionych do wykonywania usług ochrony osób i mienia (także nielicencjonowanych) osiągnie liczbę około 150 000 (według MSWiA)^[12].

Według szacunków MSWiA od 1989 do marca 2009 w Polsce wydano 148 466 licencji pracownika ochrony fizycznej i 20 899 pracownika zabezpieczenia technicznego. Osób posiadających licencje jest mniej, lecz ministerstwo nie posiada informacji o liczbie cofniętych licencji^[13].

• Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 2021 r. poz. 1995).
• Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 616).
• Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 383)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2013 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony (Dz.U. z 2013 r. poz. 1681)
• Rozp. Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi) (Dz.U. z 1998 r. nr 161, poz. 1108).

• Komenda Rejonowa Policji Warszawa II – warunki uzyskania licencji pracownika ochrony i pracownika zabezpieczenia technicznego