Powiat staszowski

powiat
Zespół klasztorny kamedułów, Rytwiany
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
TERC	2612
Siedziba	Staszów
Starosta	Romuald Zgrzywa
Powierzchnia	924,8 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności	70 928[1]
• gęstość	77,6 os./km²
Urbanizacja	34,65%
Tablice rejestracyjne	TSZ
Adres urzędu: ul. Piłsudskiego 7 28-200 Staszów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 5 Liczba gmin wiejskich 3
Położenie na mapie województwa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Powiat staszowski – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Staszów.

Powiat istniał także w latach 1809–1844 oraz 1954–1975.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwało 71 776 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 71 574 osoby^[3].

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów
• gminy wiejskie: Łubnice, Rytwiany
• miasta: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów

Powiat staszowski graniczy z czterema powiatami województwa świętokrzyskiego: buskim, kieleckim, opatowskim i sandomierskim, z dwoma powiatami województwa podkarpackiego: tarnobrzeskim i mieleckim oraz z jednym powiatem województwa małopolskiego: dąbrowskim.

Liczba ludności i powierzchnia gmin wg stanu na 31 grudnia 2010 r. w przełożeniu na stan administracyjny z 1 stycznia 2019^[4]

Gmina	Ludność	Powierzchnia
Staszów (w tym miasto)	26 077 (15 108)	227,52 km² (26,88 km²)
Połaniec (w tym miasto)	11 848 (8 227)	75,01 km² (17,41 km²)
Osiek (w tym miasto)	7 904 (2 001)	129,30 km² (17,43 km²)
Szydłów (w tym miasto)	4 800 (1106)	107,90 km² (16,21 km²)
Oleśnica (w tym miasto)	3 891 (1 853)	53,38 km² (10,0439 km²)
Bogoria (w tym miasto)	7 923 (1 076)	122,89 km² (5,5396 km²)
Rytwiany	6 240	124,66 km²
Łubnice	4 382	84,14 km²
Razem	73 125	924,80 km²

Powiat staszowski istniał już w I połowie XIX wieku, w latach 1809–1844.

W czasach powojennych został reaktywowany dnia 1 października 1954 roku w województwie kieleckim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat staszowski złożyły się 1 miasto i 20 gromad, które wyłączono z trzech powiatów w województwie kieleckim (w praktyce gromady te należały do tych powiatów przez zaledwie dwa dni)^[5]:

• Z powiatu sandomierskiego:
  • miasto Staszów
  • gromady Bogoria, Czajków, Matiaszów, Mostki, Niedziałki, Pliskowola, Połaniec, Ruszcza, Rytwiany, Strużki, Strzegomek, Tursko Wielkie i Wiśniowa
• Z powiatu buskiego:
  • gromady Koniemłoty, Kurozwęki, Sichów, Sielec i Wilkowa
• Z powiatu opatowskiego:
  • gromady Miłoszowice (podano błędnie Przyborowice) (od 1961 roku Przyborowice) i Wola Malkowska

1 stycznia 1956 do powiatu staszowskiego przyłączono gromady^[6]:

• Z powiatu sandomierskiego:
  • Jurkowice, Kolonia Pęcławska, Osiek, Smerdyna, Suchowola, Szczeglice i Wiązownica
• Z powiatu buskiego:
  • Chańcza, Dobrów i Kotuszów
• Z powiatu opatowskiego:
  • Niedźwiedź

31 grudnia 1961 do powiatu staszowskiego przyłączono ze zniesionego powiatu chmielnickiego gromady: Grabki (równocześnie zniesioną), Korzenno, Potok i Szydłów^[7].

1 stycznia 1969 do powiatu staszowskiego przyłączono Z powiatu buskiego gromadę Tuczępy^[8].

Po zniesieniu gromad i reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat staszowski podzielono na 1 miasto i 9 gmin^[9][10]:

• miasto Staszów
• gminy Bogoria, Osiek, Połaniec, Raków^[11], Rytwiany, Staszów, Szydłów, Tuczępy^[12] i Wiśniowa^[13]

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu staszowskiego zostało włączono głównie do nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego, oprócz gmin Raków, Szydłów i Tuczępy, które pozostały w województwie kieleckim (mocno zmniejszonym)^[14]. Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w województwie świętokrzyskim powiat staszowski o kształcie przybliżonym do granic z 1975 roku; gminę Raków przyłączono do powiatu kieleckiego, gminę Oleśnica do staszowskiego, natomiast gminy Tuczępy i Łubnice zmieniły przynależność powiatową (w latach 1973–1975 gmina Łubnice należała do powiatu buskiego, a gmina Tuczępy do staszowskiego; od 1999 odwrotnie)^[15].

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2010^[16]):

• Piramida wieku mieszkańców powiatu staszowskiego w 2014 roku^[17].

W części środkowej powiatu znajdują się tereny równinne poprzecinane formami krasowymi (lejki, doliny, parowy, werteby, niewysokie garby). Wysokości bezwzględne wahają się od 156,8 m w okolicach Osieka do 385 w Paśmie Wygiełzowskim.

Powiat znajduje się w obrębie jednej geologicznej jednostki strukturalnej – Zapadliska Podkarpackiego.

Powiat staszowski leży w Krainie Małopolskiej na Wyżynie Środkowomałopolskiej w Niecce Połanieckiej.

Lesistość terenu wynosi ok. 32%. Sosna zwyczajna stanowi ok. 72% drzewostanu, tworzy czystogatunkowe lasy iglaste lub lasy mieszane. Dąb szypułkowy i bezszypułkowy stanowią 13% drzewostanu, tworząc na żyznych glebach samodzielne stanowiska, na mniej żyznych lasy mieszane. Gatunki mniej liczne: jodła pospolita, cis pospolity, olsza czarna, brzoza, buk zwyczajny, wiąz, grab, topola, osika, świerk, jesion, modrzew, klon, lipa drobnolistna.

Na terenie powiatu znajduje się wiele typów siedliskowych lasów: bór świeży i mieszany, las świeży i mieszany (także wilgotny), las łęgowy, bór i las mieszany bagienny, ols jesionowy, las wyżynny (także mieszany), buczyny storczykowe i niżowe. Ponadto łozowiska, łąki owsicowe, trzęślicowe, zbiorowiska pastwiskowe oraz na obszarach północno-zachodnich step kwietny (oman wąskolistny, czosnek siatkowaty, tojad mołdawski, ciemiężyca zielona, groszek wschodniokarpacki). Na południu i południowym wschodzie dominuje krajobraz dolinny w postaci terasów zalewowych.

W lasach lub na łąkach można znaleźć stanowiska roślin: pierwiosnek wyniosły, zawilec gajowy, zawilec żółty, zawilec wielkokwiatowy, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, sasanka, żarnowiec, pełnik europejski.

Tereny powiatu zamieszkuje ok. 30 gatunków ryb, ponad 150 gatunków ptaków i ponad 50 gatunków ssaków. W kompleksach leśnych z niewielkimi zbiornikami wodnymi panują dogodne warunki dla ich rozwoju.

Przedstawiciele fauny: sarna, dzik, bocian czarny, bocian biały, jarząbek, cietrzew, żmija zygzakowata, zaskroniec, gniewosz, jaszczurka zwinka, kumak nizinny, traszka, rzekotka drzewna.

• Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu – rozciąga się na obszarach gmin Bogoria, Staszów i Rytwiany.
• Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje część gminy Oleśnica.
• Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje większą część gminy Szydłów.
• Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie – w gminie Połaniec

Stolica powiatu stanowi dobrą bazę wypadową do zwiedzania okolicznych miejscowości, kielecczyzny i Wyżyny Sandomierskiej. Oprócz zabytków Staszowa na terenie ziemi staszowskiej warto zobaczyć:

• Dworek szlachecki w Ruszczy z przełomu XVIII/XIX w.
• Klasztor pokamedulski "Pustelnia Złotego Lasu" w Rytwianach z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Staszowie z XV w.
• Kościół parafialny pw. św. Marcina w Połańcu z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy w Bogorii z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Niekrasowie z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Stanisława w Osieku z XVII/XVIII w.
• Pałacyk w Wiązownicy (odnawiany)
• Pałacyk w Sichowie (odbudowany z ruin)
• Pałac w Grabkach Dużych
• Pałac w Kurozwękach
• Pałac w Łubnicach (szczątki fundamentów)
• Pałac w Wiśniowej
• Ratusz w Staszowie z XVIII w.
• Zamek (szczątki) i Pałac (odrestaurowany) w Rytwianach
• Zamek w Szydłowie

• Staszowski Portal kulturalno-gospodarczy