Poraż
| wieś | |
 Panorama Poraża - Od Strony Północnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
1300[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-540[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0362720[4] |
Położenie na mapie gminy Zagórz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°29′06″N 22°12′54″E/49,485000 22,215000[1]
| |
Poraż – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Zagórz[4][5].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0362737 | Dział | część wsi |
| 0362743 | Granice | część wsi |
| 0362750 | Kąty | część wsi |
Historia
Wieś nadana 20 lutego 1383 Józefowi Olachowi synowi Piotra, bratu jego Maciejowi i córce Mussacie przez królową Marię żonę cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Od roku 1435 wieś była własnością Tarnawskich. W roku 1449 Jan Steczkowicz Tarnawski zapisał część ze swych dóbr w wysokości 300 grzywien swojej żonie Zofii we wsiach Czaszyn, Tarnawa, Poraż, Osława, Zagórz, Wielopole, Łukowe i Serednie (obecnie Średnie Wielkie). Z dokumentu z 1468 dowiadujemy się o przeprowadzeniu granicy między Porażem, Czaszynem i Morochowem. Następnie przez małżeństwo osadę nabyli Kmitowie z Wiśnicza, po nich Stadniccy, Łempiccy. Na początku XIX wieku dziedzicem Poraża był Ignacy Łempicki[6]. Do około 1848 jako właściciele Poraża figurowali Franz Karny i spadkobiercy Łempickich[7]. Od około 1848 i do lat 90. XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej w Porażu był Edmund Krasicki[8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23].
Zimą 1846 wieś wzięła czynny udział w rzezi galicyjskiej.
Pod koniec XIX w. wieś liczyła 649 mieszkańców oraz 99 domów, zamieszkana była w ponad 90% przez Polaków. Z dawnych zabytków zachował się ulokowany pod lasem, z dala od wsi murowany pałacyk Gubrynowiczów, w okresie okupacji siedziba kwatery AK obwodu Sanok, o kryptonimie OP-23 „KN-23” kpt. Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”. Od 27 września 1939 w pałacyku Gubrynowiczów przebywał również hr. August Krasicki, właściciel Leska. Obecnie pałacyk jest własnością prywatną.
13 września 1944 wieś została zajęta przez wojska radzieckie[24].
Wieś Poraż stała się znana z dowcipów o niej[25].
W latach 1954-1968 wieś była siedzibą gromady Poraż, po jej zniesieniu w gromadzie Niebieszczany. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Nazwa
Jako najwcześniejszą nazwę wsi podano Kuntzendorf[26], lokacja na prawie niemieckim, zapisano też nazwisko pierwszego osadźcy imieniem Konrad (zob. Głuchoniemcy)[27] Zapis z 1383 informuje o wariancie nazewniczym Poras „villam novam que vulgariter Cuntzendorph, ... in silva vulgaritur dicta Poras”[28]. Wieś założona za czasów Kazimierza Wielkiego. Jest to nazwa ruska o metryce sprzed roku 1340, de Porasze 1423. Niemiecka nazwa pozostaje w związku z osadnictwem niemieckim w XV wieku.
W średniowieczu podobną nazwę Kunzendorf miała wieś Lipnik (obecnie dzielnica Bielska-Białej). W pracy o analizie porównawczej języka wsi okolic Krosna i Łańcuta, niemiecki historyk prof. Schwarz wyraził opinię, że podobne zjawiska z dziedziny lingwistyki występowały w niemieckich „wyspach językowych” około Gliwic, Bielska-Białej[29], a także na pograniczu śląsko-morawskim w okolicach Osoblahy i Białej. Stwierdza tym samym, że to południowa część Górnego Śląska była strefą wyjściową dla XIV i XV-wiecznej kolonizacji w pasie podkarpackim[30].
Religia
Parafia Matki Boskiej Gromnicznej w Porażu obejmowała w swoim historycznym zasięgiem miejscowości: Poraż, Brzozowiec, Czaszyn, Łukowe, Mokre, Olchowa, Tarnawa Dolna i Górna, Wielopole, Zawadka Morochowska, Zagórz i Morochów. Przed rokiem 1939 parafia liczyła ponad 1200 wyznawców. Po II wojnie światowej zasięg parafii zmniejszył się do wsi Morochów i Mokre.
Związani z Porażem
- Mikołaj z Tarnawy (ur. ok. 1380, zm. 1450), właściciel wsi Kunzendorf
- Baronowie Bronisław Gubrynowicz (1870-1933), Adam Gubrynowicz (1906-2000), posiadający majątek we wsi
- August Krasicki (1873–1946), przebywający w majątku Gubrynowiczów
- Adam Winogrodzki (1901-1957), przebywający w majątku Gubrynowiczów
- Władysław Skwarc (1926-1946), mieszkaniec
- Mieczysław Wiśniowski (1910-1940), urodzony w Porażu, lekarz, ofiara zbrodni katyńskiej
Sport
We wsi działa klub sportowy „Juventus” Poraż.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 108456
- ↑ Raport o stanie gminy Zagórz [online], Biuletyn Informacji Publicznej, 31 maja 2021, s. 7 [dostęp 2021-07-24] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 955 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Łempicki Ignacy h. Junosza (ur. 1766). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVIII. 1973.
- ↑ Schematismus der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1848. Lwów: 1848, s. 422.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1849. Lwów: 1849, s. 378.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850. Lwów: 1850, s. 402.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1851. Lwów: 1851, s. 443.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1852. Lwów: 1852, s. 426.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1853. Lwów: 1853, s. 431.
- ↑ Provinzial Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1854. Lwów: 1854, s. 439.
- ↑ Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855. Lwów: 1855, s. 325.
- ↑ Hipolit Stupnicki: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 169.
- ↑ Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1856. Lwów: 1856, s. 315.
- ↑ Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1857. Lwów: 1857, s. 575.
- ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1858. Lwów: 1858, s. 457.
- ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1859. Lwów: 1859, s. 495.
- ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1860. Lwów: 1860, s. 503.
- ↑ Konrad Orzechowski: Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych. Kraków: 1872, s. 65.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 153.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 108.
- ↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
- ↑ Anna Munia. Poraż na poważnie. „Podkarpacie”. Nr 43, s. 8, 23 grudnia 1982.
- ↑ Kunz jest niemieckim zdrobnieniem od imienia Konrad
- ↑ „Spośród obcych narodowości zamieszkujących ziemię sanocką, najliczniejszą i najbardziej wpływową, była niemiecka. Dość spojrzeć na mapę tej ziemi i odczytać nazwy takich miejscowości jak np. Frysztak, Zarszyn, Lobentanz (Nowotaniec), Zymbertowa, Kalbornia, Rytarowce, Brezen późniejszy Brzozów, Hochstadt (Jaśliska), Erenberg (Odrzykoń), Kunzendorf (Poraż), Bischofswalde (Jasionka) , Michilsdorf (Michałówka), nawet niwy w obrębie pewnych wsi (pratum Cornslag in Iwanczepole, eger Kothkenhaw pod Krosnem), aby poznać jak znaczną rolę odgrywał ten żywioł w dziejach naszej ziemi. Mieszkali Niemcy po zamkniętych miastach, i po otwartych wsiach, po chatach i dworach wiejskich, zajmowali się handlem, rzemiosłem, pługiem, szablą i słowem bożym. Pracowici, zapobiegliwi i oszczędni, tworzyli oni element twórczy w gospodarstwie społecznym i byli dla ludności tubylczej przykładem i wzorem. [...]. Opierając się na zestawieniach indeksowych, którym jednakże bezwzględnie zaufać nie można, możemy przyjąć jako bliski rzeczywistości, 30% Niemców w Sanoku w stosunku do reszty ludności. Przez cały ciąg XV stulecia, dokumenty miejski były wystawiane także w języku niemieckim. [..]”op. cit. AGZ, Janusz Samolewicz, Sąd wyższy prawa niemieckiego, Lwów, 1903. [w:] Przemysław Dąbkowski. Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu: Niemcy. Lwów. (1921) strony 4-17
- ↑ AGZ t. VII str.24, (1383)
- ↑ Wilamowice Stare i Nowe (Wilmesau), Pisarzowice (Schreibersdorf), Kozy (Seibersdorf), Hałcnów (Alzen), Lipnik (Kunzendorf), Komorowice (Bertholdsdorf), Łodygowice (Ludwigsdorf) [w:] Barbara Czopek-Kopciuch. Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim. PAN IJP. Kraków. 1995. ISBN 83-85579-33-8 str. 10
- ↑ Ernst Schwarz. Von den Walddeutschen [...], 1960, strony 153-156)
Linki zewnętrzne
- Poraż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 812.
| Miejscowości gminy |
| ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|
