Muszyna
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Muszyna – widok ogólny z wieży widokowej w Parku Zdrojowym „Zapopradzie” (z południowego zachodu) | |||||
| |||||
| Dewiza: Mussina-biskupie miasteczko | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
24,43[1] km² | ||||
| Wysokość |
450 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 18 | ||||
| Kod pocztowy |
33-370 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
KNS | ||||
Położenie na mapie gminy Muszyna  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |||||
 49°21′30″N 20°54′00″E/49,358333 20,900000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1210114 | ||||
| SIMC |
0961283 | ||||
| Hasło promocyjne: Muszyna -Biskupie miasteczko | |||||
Urząd miejski Rynek 3133-370 Muszyna | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Muszyna (łac. Mussina, rusiń. Мушына) – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Muszyna. Muszyna posiada status miejscowości uzdrowiskowej z licznymi odwiertami i rozlewniami wód mineralnych. Znajdują się tam pijalnie wody mineralnej, sanatoria uzdrowiskowe, baseny oraz parki.
Miasto biskupstwa krakowskiego w powiecie sądeckim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku[2].
Położenie geograficzne
Muszyna położona jest na wysokości około 450 m n.p.m. w dolinie rzeki Poprad i dwóch jej dopływów: potoków Szczawnik i Muszynka. Główna część miejscowości znajduje się na prawym brzegu Popradu, niewielka część zwana Zapopradziem znajduje się w jego zakolu na lewym brzegu. Muszyna znajduje się w odległości ok. 5 km od granicy ze Słowacją oraz w odległości około 11 km od Krynicy-Zdroju[3]. Pod względem geograficznym znajduje się w trzech mezoregionach: Beskid Sądecki, Góry Leluchowskie i Góry Lubowelskie[4].
Historia
Powstanie i rozwój Muszyny związane są z pobliskim pograniczem oraz z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu starym szlakiem handlowym zwanym „węgierskim”. Pierwszą wzmiankę o tej osadzie spotykamy w akcie nadania z 1209 roku, w którym król węgierski Andrzej II zezwala na pobieranie cła nad rzeką Poprad koło Muszyny proboszczowi Adolfowi ze spiskiej kapituły św. Marcina. W tym czasie osada należała do rodu Niegowickich herbu Półkozic.
Nazwa Muszyna przypuszczalnie pochodzi od potoków, nad którymi było położone miasto. Wilgoć sprawia, że brzegi potoków i rzeczne kamienie porastają mchami. Łacińskie słowo musci – „mchy”, a być może jego odpowiednik w języku wołoskim (por. rum. muschi), dały nazwę zarówno Muszynie, jak i położonej nad tym samym potokiem wiosce Muszynce. Inne hipotezy wywodzą nazwę tej miejscowości od przydomka biskupa krakowskiego Jana Muskaty.
W 1288 miejscowość zostaje zapisana w testamencie przez Wysza, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupom krakowskim. W XIV w. król Władysław Łokietek na skutek zatargu z biskupem Muskatą przyłączył te ziemie do królewszczyzny. Przez następnych 80 lat posiadali je kolejni władcy Polski. Muszyna prawa miejskie otrzymała w 1356 od Kazimierza Wielkiego.
30 lipca 1391 roku król Władysław Jagiełło, chcąc sobie zjednać duchowieństwo, darowuje powtórnie tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupstwu krakowskiemu. Odtąd ziemie te były traktowane jako samodzielne jednostki administracyjne z własną administracją, wojskiem (piechotą zwaną harnikami) i sądownictwem. Z tego powodu obszar ten nazywany był państwem muszyńskim. W imieniu biskupów rządy sprawowali starostowie, z których najbardziej znany był Stanisław Kempiński (miejscowe liceum ma go za patrona), przyjaciel Jana Kochanowskiego, który imię jego utrwalił we fraszce Do starosty muszyńskiego.
W XV w. nastąpił nagły napływ Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii (tzw. kolonizacja wołoska). Ludność ta, z czasem nazwana Łemkami, osiedlana była na prawie wołoskim. Byli oni wyznania prawosławnego, czego widocznym śladem są zachowane cerkwie.
W okolicach Muszyny działali podczas powstania konfederaci barscy. Po śmierci marszałka konfederatów Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia 1769 w Muszynie wybrano Ignacego Potockiego, starostę kaniowskiego, Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769. Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego[5].
Muszyna wraz z kluczem pozostawała własnością biskupstwa krakowskiego do 1781 r., a po rozbiorach przeszła na rzecz skarbu austriackiego. Mimo że zaborca pozostawił istniejące instytucje, z czasem miejscowość zaczęła podupadać.
W 1876 roku uruchomiono prowadzącą przez miejscowość linię kolejową tarnowsko-leluchowską.
W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie nowosądeckim.
Demografia
Ludność według spisów powszechnych[6][7][8][9][10].
|
|
- Piramida wieku mieszkańców Muszyny w 2014 roku[11].
Zabytki
- Ruiny zamku starostów państwa muszyńskiego z XIV w.
- Podzamkowy zespół dworski XVIII/XIX w.: dwór starostów, zajazd z XIX w. (obecnie Muzeum Regionalne PTTK) Państwa Muszyńskiego, kordegarda
- Barokowy kościół obronny Świętego Józefa Oblubieńca z XVII w. z rzeźbami gotyckimi
- Kapliczki św. Jana Nepomucena i św. Floriana na Rynku z przełomu XVII/XIX[potrzebny przypis] w.
- Cmentarz żydowski
- Zabytkowy zespół domów mieszczańskich z XIX/XX w. – ul. Kościelna
- Krzyże z Chrystusem wyciętym sylwetkowo z blachy i pomalowanym[12]
Pozostałe informacje
- Codziennie o godzinach 8:00, 12:00, 16:00 i 20:00 odgrywany jest z ratusza Hejnał Muszyński
- Muszyna była najmniejszą miejscowością w Polsce z ekstraklasą kobiet w piłce siatkowej (2003–2018)
Osoby związane z Muszyną
Uzdrowisko
W latach 20. XX w. Muszyna w wyniku starań burmistrza Antoniego Jurczaka i dr Seweryna Mściwujewskiego stała się uzdrowiskiem. W 1930 została przyjęta do Związku Uzdrowisk Polskich. W 1932 dokonano odwiertu dwóch pierwszych źródeł mineralnych: Antoni (imię burmistrza Jurczaka) i Wanda (imię żony dr Mściwujewskiego).
Wybuch wojny w 1939 r. i okupacja spowodowały całkowitą dewastację urządzeń uzdrowiskowych. Po okupacji wraz z ustaniem walk zaczęła następować normalizacja. W 1958 r. w Muszynie wznowiono działalność o charakterze uzdrowiskowym. W uzdrowisku leczy się choroby układu oddechowego i układu pokarmowego.
Zasoby leczniczych wód mineralnych są głównym bogactwem Muszyny. Zawierają niezbędne człowiekowi biopierwiastki jak magnez, wapń, sód, potas, żelazo, selen czy lit.
Kultura i turystyka
W mieście odbywają się następujące cykliczne imprezy:
- Festyn Nad Popradem
- Noc Świętojańska nad Popradem
- Święto Wód Mineralnych
- Jesień Popradzka
- Jarmark Muszyński
Uzdrowisko muszyńskie oferuje turystom możliwość pobytu w sanatoriach, zakładach przyrodoleczniczch, pensjonatach i licznych domach wypoczynkowych. Niewątpliwą atrakcją jest możliwość bezpłatnego korzystania z ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych oraz z sezonowych punktów czerpalnych wód mineralnych. Poza tymi atrakcjami w Muszynie znajduje się kompleks basenów oraz lodowisko. W dzielnicy uzdrowiskowej Zapopradzie znajduje się Park Zdrojowy z ogrodami sensorycznymi[13] oraz nowym placem zabaw.
Na terenie miasta w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Milik znajduje się rezerwat przyrody Las Lipowy Obrożyska o powierzchni 100,38 ha, utworzony w 1957 r.
W 2008 r. Muszyna została połączona systemem 10 wyciągów narciarskich z ośrodkiem w Wierchomli Małej.
Bezpieczeństwo i porządek publiczny
W Muszynie znajduje się ośrodek zdrowia, a także komisariat policji przy ulicy Zielonej i posterunek Straży Ochrony Kolei przy stacji kolejowej Muszyna.
Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie
Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie oficjalnie powstała w 1883 roku, ale pierwszy statut jednostki został spisany w 1890 roku. W 1997 roku jednostka została włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[14] w ramach KSRG; specjalizuje się w:
- ratownictwo techniczne,
- ratownictwo chemiczno-ekologiczne,
- ratownictwo wodne,
- ratownictwo wysokościowe.
Posiada dwa samochody GBARt 2,5/16 Mercedes-Benz Atego oraz Nissan Navara[15].
Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku
Ochotnicza Straż Pożarna w Muszynie Folwarku została założona w 2003 roku.
W 2018 roku OSP została włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Posiada 2 samochody pożarnicze: Iveco Eurocargo GBARt 2,5/16 oraz GLM Mercedes-Benz 508 D[16].
Specjalizuje się w:
- ratownictwo wodne
Szlaki turystyki pieszej i rowerowej
Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica-Zdrój – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa (997 m n.p.m.) – Wysowa-Zdrój (Szlak Wincentego Pola)
Muszynka – Rezerwat przyrody Okopy Konfederackie – Wojkowa – Muszyna – Szczawnik – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Żegiestów
turystyczna Pętla Muszyńska
Sport i rekreacja
Kluby sportowe:
- Bank BPS Muszynianka Fakro (poprzednio MKS Muszynianka Muszyna) – siatkówka kobiet, ekstraklasa (obecnie pod nazwą OrlenLiga); klub osiągnął Mistrzostwo Polski w sezonach 2005/06, 2007/08, 2008/09, 2010/11; w 2018 roku klub ogłosił upadłość oraz wycofał się z ekstraklasy[17]
- Poprad Muszyna – piłka nożna, IV liga gr. małopolska[18]
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie[19]:
Zobacz też
- Cmentarz wojenny nr 345 – Muszyna
- Cmentarz żydowski w Muszynie
- Bank Spółdzielczy Muszyna-Krynica Zdrój
- Parafia bł. Marii Teresy Ledóchowskiej w Muszynie
- Byłe przejście graniczne Muszyna – Plaveč
- Byłe przejście graniczne Muszyna – Legnava
- Sądecczyzna
- Stara Muszyna
Przypisy
- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
- ↑ Beskid Sądecki. Mapa 1:50 000. Piwniczna: Agencja Wyd. „Wit” s.c.. ISBN 83-915737-3-7.
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie, t. 23, s. 598.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 III 2011.. 2011. [dostęp 2012-08-12].
- ↑ a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, „Galizien”, Wien 1907.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
- ↑ Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny.
- ↑ Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny.
- ↑ Muszyna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Michał Zalewski: Krzyże z Chrystusem z blachy w Muszynie. kapliczki.org.pl, 2019. [dostęp 2020-05-10]. (pol.).
- ↑ Ogrody zmysłów.
- ↑ osp.muszyna.pl.
- ↑ OSP Muszyna [online], nowysacz112.pl [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ OSP Muszyna – Folwark – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ Bank BPS Muszynianka Fakro. twojamuszyna.pl, 2018-09-24. [dostęp 2020-04-17]. (pol.).
- ↑ Skarb - Poprad Muszyna [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-12-31].
- ↑ Współpraca międzynarodowa [online], muszyna.pl [dostęp 2021-08-24] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Strona internetowa Urzędu Miasta
- Muszyna (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta | |
| Wsie | |
| Części wsi | |
| Osada wsi | |
| Przysiółki wsi |
