Zobacz też: inne znaczenia wyrazu „pop”.

Pop (z gr. pappas, παππάς, ojciec) – przestarzałe potoczne określenie księdza w Cerkwi prawosławnej i katolickich Kościołach wschodnich, w średniowieczu używane także wobec duchownych rzymskokatolickich^[1]. Odpowiednik wschodniosłowiańskiego określenia batiuszka (ros. biał. ukr. батюшка, ojczulek). Obecnie w Polsce zwykle zastępowane tytułem ksiądz^[2][3][4].

Określenie pochodzi od greckiego pappas (παππάς) oznaczającego „ojca”. Jest to termin ogólnosłowiański, od popъ -a, stąd też w węgierskim pap, zapożyczone prawdopodobnie ze staro-wysoko-niemieckiego pfaffo („kapłan”).

W języku staropolskim słowo „pop” oznaczało zarówno ogólnie kapłana, księdza, jak i papieża, np. w Psałterzu floriańskim (70, 77; 109,5; 131,9; 131,17) czy w Pieśni o Wiklefie (w zwrotach „cesarscy popowie są antykrystowie”, „prawdę popi tają” lub „pirzwy [pierwszy] pop Lasota”, czyli papież Sylwester I [łac. silvester – leśny]). Do 2 połowy XIV wieku w Małopolsce i na Śląsku i do pierwszej połowy XVI wieku w Wielkopolsce i Mazowszu; w XVI–XVII w. było też nazwaniem figury gońca w szachach, np. „Pop jeden słucha Królowej spowiedzi...” (Jan Kochanowski Szachy). Stąd liczne w Polsce nazwy miejscowe typu Popowice czy Popowo^[5].

W 1774 cesarzowa Maria Teresa Habsburg zmieniła na terenie Galicji nazwę Kościoła unickiego na „greckokatolicki”, zakazano również stosowania określenia „pop” na rzecz księdza i proboszcza.

Od XIX w. czynniki kulturowe i historyczno-polityczne przyczyniały się do ujemnego nacechowania wyrazu „pop”. Dodatkowo w zaborze rosyjskim zaznaczał się związek popa (jak każdego urzędnika carskiego) z rusyfikacją^[6]. Propaganda bolszewicka wzmocniła jeszcze pejoratywne znaczenie tego słowa^[2].

Współcześnie przez samych wyznawców kościołów wschodnich jest ono odbierane jako pejoratywne^[2][4][7], choć ani Słownik języka polskiego PWN, ani Wielki słownik języka polskiego nie kwalifikują go jako nacechowanego ujemnie^[8][9].

Wierni prawosławni w krajach wschodniosłowiańskich używają obecnie określenia batiuszka (ros. biał. ukr. батюшка, ojczulek) lub otiec (ros. отец, ojciec) z imieniem. Jego żona to matuszka lub mateńka. W regionach, gdzie dominuje tradycja ukraińska (Łemkowszczyzna, dawna Galicja), spotyka się czasem określanie księdza tytułem jegomość (ukr. егомость), a jego żony – jejmość (ukr. їмость).

W Polsce prawosławni i grekokatolicy sugerują w miejsce przestarzałego i odbieranego obraźliwie słowa pop używanie w języku polskim tytułu ksiądz^[2][4].