Pomnik Syreny w Warszawie

Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Miejsce	ul. Wybrzeże Kościuszkowskie (w pobliżu mostu Świętokrzyskiego)
Typ obiektu	rzeźba na cokole
Projektant	Ludwika Nitschowa
Fundator	m.st. Warszawa
Całkowita wysokość	ok. 6[1] m
Data budowy	1938–1939
Data odsłonięcia	kwiecień 1939[2]
Położenie na mapie Warszawy Pomnik Syreny w Warszawie
Położenie na mapie Polski Pomnik Syreny w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pomnik Syreny w Warszawie
52°14′24″N 21°01′53″E/52,240000 21,031389
Multimedia w Wikimedia Commons

Pomnik Syreny – monument znajdujący się przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie w Warszawie.

Pomnik autorstwa Ludwiki Nitschowej powstał z inicjatywy prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego^[3].

Pierwotna koncepcja monumentu wykonanego z zielonego szkła, o wysokości ok. 20 metrów, przedstawiającego postać Syreny ustawioną na filarze pośrodku Wisły, okazała się zbyt kosztowna i trudna technicznie w realizacji^[4][5]. Ostatecznie zdecydowano się na ustawienie nad brzegiem rzeki tradycyjnego monumentu^[6].

Dla prac nad rzeźbą Syreny Starzyński udostępnił rzeźbiarce halę nieczynnej kotłowni na terenie Zespołu Stacji Filtrów przy ul. Koszykowej 81^[7][8]. Dyrekcja Stacji Filtrów przydzieliła jej także do pomocy dwóch pracowników fizycznych^[9]. Praca nad rzeźbą trwała kilka miesięcy, prawdopodobnie od jesieni 1936 lub początku 1937^[9]. Do opracowania głowy i korpusu Syreny Nitschowej pozowała studentka etnografii Uniwersytetu Warszawskiego Krystyna Krahelska^[10][6]. Była to kuzynka Wandy Krahelskiej-Filipowicz, przyjaciółki rzeźbiarki^[9]. Nitschowa opisała Krahelską jako „wysoką, świetnie zbudowaną, mocną dziewczynę o słowiańskim, a raczej polskim typie urody”^[9]. Przyjęła ona propozycję rzeźbiarki, ale nie rozgłaszała tego faktu wśród znajomych^[9]. Pozowała jej w pozycji klęczącej, trzymając w prawej ręce miecz^[11]. Twarz Syreny nie jest jednak jej twarzą, a rzeźbę zaczęto kojarzyć z Krahelską po wojnie, kiedy Nitschowa w jednym z wywiadów ujawniła jej nazwisko^[9].

Model rzeźby został zaprezentowany po raz pierwszy podczas I Ogólnopolskiego Salonu Rzeźby w stołecznym Instytucie Propagandy Sztuki w maju 1937^[12][13]. Była to największa praca ze 155 przyjętych do Salonu^[13].

Wysoka na 2,75 m rzeźba została odlana z brązu w 1938 w warszawskim zakładzie Braci Łopieńskich przy ul. Hożej 55^[14][3]. Z powodu wielkości rzeźby odlewano ją w częściach, które po wygładzeniu i wycyzelowaniu zmontowano przy pomocy śrub, a na końcu wykonano patynowanie^[15].

Monument Syreny planowano ustawić przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie u wylotu ul. Tamka, równolegle do nurtu Wisły^[5][15]. Miejsce wybrał Stefan Starzyński z doradcami oraz Ludwika Nitschowa^[15]. Ta lokalizacja miała podkreślać jej związek z rzeką utrwalony w legendzie o symbolu stolicy^[5]. Była również zgodna z hasłem Stefan Starzyńskiego „frontem do Wisły”^[8]. Miasto pokryło koszty budowy monumentu^[4].

Pomnik został ustawiony nad Wisłą na początku kwietnia 1939^[2]. Nie było oficjalnej uroczystości odsłonięcia, a prasa warszawska zamieściła tylko krótkie wzmianki o nowym monumencie i jego zdjęcia^[2]. Do wybuchu II wojny światowej nie zrealizowano także wszystkich elementów jego otoczenia, m.in. rzeźb mew zrywających się do lotu, które miały być umieszczone przy krawędzi basenu^[16]. Ich modele i odlewy zostały zniszczone w czasie wojny^[1]. Planowano również budowę tarasu widokowego na dolnym bulwarze, aby Syrena mogła być oglądana od strony rzeki^[17].

Rzeźba przedstawia postać Syreny z uniesionym mieczem i tarczą^[4]. Jej włosy są zebrane w kok na karku^[18]. Wzrok ma skierowany na północ, a jej mocny kobiecy korpus osłania trzymana w lewej ręce okrągła, lekko wypukła tarcza^[17]. Na tarczy znajduje się wizerunek orła w koronie, wokół którego biegnie napis „Warszawa”^[6][17]. Syrena ma w tle rzekę i drzewa na praskim brzegu^[17]. Autorem cokołu składającego się z trzech bloków piaskowca umieszczonych w basenie był Stanisław Pomian-Połujan^[7].

Monument miał upamiętniać herb Warszawy i przyczynić się do podniesienia estetyki bulwarów wiślanych^[19].

Podczas okupacji niemieckiej żaden z dwóch warszawskich pomników Syreny nie znalazł się na liście monumentów przeznaczonych do rozbiórki^[20]. Nie zostały one również zniszczone po upadku powstania warszawskiego^[20]. Prawdopodobnie stało się tak, gdyż obydwa znajdowały się nad Wisłą, która od września 1944 stanowiła linię frontu^[20]. Pomnik został jednak uszkodzony. W 1949 pracownia Braci Łopieńskich, bez zdejmowania rzeźby z cokołu, załatała 35 drobnych przestrzelin Syreny^[16].

W 1966 monument był remontowany, uruchomiono także fontannę z basenem^[21].

• W 1985 w pobliżu pomnika, u wylotu ul. Tamka, wzniesiono zastępczy most saperski na Wiśle nazwany mostem Syreny^[22]. W 2000 został on zastąpiony stałym mostem Świętokrzyskim^[23].
• W 2006 w pobliżu pomnika odsłonięto tablicę upamiętniającą nadanie w 1939 Warszawie Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari^[24].
• Pomniejszona kopia monumentu znajduje się w Muzeum Powstania Warszawskiego, na wystawie na antresoli pokazującej przebieg walki w sierpniu 1944, w części upamiętniającej Krystynę Krahelską.
• 8 marca 2024 pomnik został oblany farbą w ramach działań aktywistów klimatycznych^[25][26][27].

• Pomnik Syreny w Warszawie (Stare Miasto)
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy

• 
  Prace przy wykonywaniu formy negatywowej torsu rzeźby Syreny w pracowni Braci Łopieńskich, 1938
• 
  Monument w perspektywie ulicy Tamka po wojnie
• 
  Pomnik i jego otoczenie w 2020
• 
  Kopia monumentu w Muzeum Powstania Warszawskiego

• Monuments of Remembrance 1918-2018 – Pomnik Syreny w Warszawie
• Pomnik Syreny na portalu polska-org.pl