Podatek pogłówny – forma podatku osobistego, zgodnie z którą każdy podatnik płaci nominalnie określoną kwotę podatku. W przeciwieństwie np. do podatku dochodowego przedmiotem opodatkowania jest sama osoba podatnika, a nie jego dochód. Ze względu na kwotowy charakter, podatek ten stanowi podatek regresywny.

Podatek pogłówny jest jedną z najstarszych form podatków. Był on ważnym źródłem dochodów państw od czasów starożytnych do XIX wieku. Obecnie jego znaczenie zmalało na rzecz podatku dochodowego.

Od początku XIV wieku w formie pogłównego zbierano świętopietrze. W Polsce podatek ten został wprowadzony w XVI wieku, początkowo jako danina ludności żydowskiej za opiekę monarszą. Uchwalany w 1498 roku, a następnie w 1520 na sejmie w Bydgoszczy jako podatek nadzwyczajny obejmujący także szlachtę i duchowieństwo i nakładany w związku z zagrożeniem tatarskim i krzyżackim, płacony w wysokości zależnej od pozycji społecznej i urzędu. Podatek uchwalono także w 1590 roku na sejmie w Warszawie w związku z zagrożeniem wojną z Turcją, jednak został odwołany, ponieważ do niej nie doszło^[1]. Po kryzysie państwa w połowie XVII wieku pogłówne było uchwalane przez sejm wielokrotnie w 2 połowie XVII w. Część pogłównego płacona przez duchowieństwo, a następnie przez szlachtę nazywała się subsidum charitativum dla zaznaczenia dobrowolności świadczenia.

W czasach panowania Jana Kazimierza sejm w 1662 roku wprowadził jednorazowe pogłówne generalne jako subsidium charitativum (ofiara miłosierna) na pokrycie kosztów na opłacenie skonfederowanego wojska^[1], z zastrzeżeniem, że po zakończeniu poboru instruktarze zostaną spalone. Podatek do poboru powierzono exaktorom (poborcom), których obierały sejmiki, a do pomocy w terenie zobowiązał proboszczów i wikarych. Pobór trwał wiele lat i był krytykowany m.in. na sejmie w 1667 roku jako niesprawiedliwy, bo płacony przez wszystkich. W 1673 roku Sejm znowu uchwalił pogłówne w związku z wojną z Turcją, ponownie określając go jako subsidium charitativum, lecz instruktarzy już nie spalono, lecz wydano drukiem^[2]. Następnie podatek wprowadzały sejmy w 1674, 1676, 1677, 1683, 1685. Środki uzyskiwane z kolejnych poborów były jednak coraz niższe. Od 1690 roku był to podatek stały, jednak od 1702 roku w związku z III wojną północną i załamaniem administracji państwowej w I Rzeczypospolitej podatek ten nie był pobierany centralnie, lecz przez poszczególne ziemie Królestwa na własne potrzeby. Powrócono do niego na podstawie postanowień Sejmu niemego w 1717 r. jako stały podatek na utrzymanie wojska i pobierano go według taryfy z roku 1676^[1].

W 1673 roku w Wielkim Księstwie Litewskim nie uchwalono powszechnego pogłównego, tylko w uzupełnieniu podatku podymnego nakładano pogłówne na ludzi luźnych, po 1 zł od głowy oraz na Tatarów i Żydów w sumach ryczałtowych. Od 1676 roku podatek pogłówny obowiązywał już jednak także na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1677 roku opublikowano konstytucję o podatku, a taryfa z tego roku służyła potem za podstawę poborową^[1].

• podatek liniowy
• podatek progresywny
• podatek regresywny