Podział administracyjny Łodzi – podział terytorialny Łodzi na pomocnicze jednostki administracyjne podległe władzom miejskim. Od 1 stycznia 1993 r. Łódź jest jednolitą gminą miejską, a od 1 stycznia 1998 r. funkcjonuje jako miasto na prawach powiatu. Od 8 kwietnia 2000 r. wprowadzono podział na osiedla, w ramach którego miasto podzielone zostało na 36 jednostek pomocniczych.

W historii miasta obowiązywały również podziały na sołectwa i dzielnice. Zwłaszcza podział na dzielnice obowiązujący w latach 1960–1995 r., który wyodrębniał pięć jednostek: Bałuty, Górną, Polesie, Śródmieście i Widzew, jest głęboko zakorzeniony w świadomości mieszkańców i szeroko wykorzystywany w mediach, materiałach promocyjnych oraz w życiu codziennym.

W czasie II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne dokonały formalnego podziału administracyjnego miasta, który był pokłosiem inkorporacji wielu podmiejskich wsi do Litzmannstadt. Wówczas 1 stycznia 1940 r. na mocy rozporządzenia powierzchnia administracyjna Litzmannstadt zwiększyła się niemal czterokrotnie z 58,8 km² do 226,6 km²^[1]. Jednocześnie Niemcy podzielili miasto na 11 dzielnic administracyjnych, w tym cztery w zasięgu przedwojennych granic miasta: Nord (Północ), Ost (Wschód), Süd (Południe) i West (Zachód) oraz siedem na terenach inkorporowanych: Karlshof (Karolew), Radegast (Radogoszcz), Stockhof (Stoki), Erzhausen (Ruda), Effingshausen (Chojny), Waldborn (Łagiewniki), Friedrichshagen (Augustów)^[1].

Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie zmiany administracyjne wprowadzone przez okupacyjne władze Rzeszy zostały cofnięte, podział administracyjny zniesiony, a granice powróciły do kształtu sprzed 1940 r.^[1]. 13 lutego 1946 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów dokonano największej w historii miasta inkorporacji terenów podmiejskich. W granice Wielkiej Łodzi włączono wówczas m.in. Brus, Charzew, Chocianowice, Chojny, Cyganka, Grabieniec, Lublinek, Łagiewniki, Łodzianka, Mikołajew, Modrzew, Moskule, Odzierady, Olechów, Radogoszcz, Retkinia, Rokicie, Ruda Pabianicka, Sikawa, Smulsko, Stoki, Wiskitno czy Złotno^[2].

Następstwem poszerzenia granic było stworzenie pierwszego powojennego podziału administracyjnego miasta. Uchwałą Rady Narodowej miasta Łodzi z dnia 27 maja 1946 r. wprowadzono podział miasta na trzy dzielnice: Łódź Śródmieście, Łódź Północ i Łódź Południe^[1][3].

Podział administracyjny miasta został zmieniony z dniem 1 stycznia 1954 r. na mocy uchwały Prezydium Rządu z dnia 11 kwietnia 1953 r. Wprowadzono wówczas podział miasta na siedem dzielnic: Bałuty, Chojny, Polesie, Ruda, Śródmieście, Staromiejska i Widzew^[3][4][5].

Nazwy dzielnic Bałuty, Chojny i Widzew zostały zaczerpnięte od nazw dawnych wsi wcielonych w granice Łodzi w XX w., a nazwa dzielnicy Ruda pochodziła od miasta Ruda Pabianicka, również wcielonego do Łodzi po II wojnie światowej. Z kolei nazwa dzielnicy Staromiejska odnosiła się do faktu, że w obrębie dzielnicy znalazły się najstarsze kwartały miasta ze Starym Rynkiem^[1].

Z dniem 1 stycznia 1960 r. podział administracyjny Łodzi został ponownie zmieniony uchwałą Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 1959 r.^[1] W nowym podziale najmniejsze zmiany dotknęły dzielnic Polesie, Śródmieście i Widzew, gdzie dokonano drobnych korekt granic. Dzielnica Staromiejska została wcielona w granice dzielnicy Bałuty, natomiast w miejsce dzielnic Chojny i Ruda powstała dzielnica Górna, której nazwa wzięła się od placu Reymonta zwanego Rynkiem Górnym^[1][5].

W 1988 r. po raz kolejny do Łodzi włączono tereny podmiejskie o znacznej powierzchni. W granicach miasta znalazły się m.in. Andrzejów, Bronisin, Feliksin, Lublinek, Łaskowice, Mileszki, Nowosolna, Nowe Moskule, Nowy Imielnik, Romanów, Sąsieczno, Wiączyń Górny i Wiskitno^[6].

Z dniem 1 stycznia 1993 r. podział na dzielnice został formalnie zniesiony. Jednocześnie, aby usprawnić jego pracę, Urząd Miasta został podzielony na pięć delegatur, które swoim obszarem odpowiadały dzielnicom. Rejonizacja urzędu również została zlikwidowana w 2011 roku, a w miejsce delegatur powstały uniwersalne centra obsługi mieszkańców^[7]. Mimo że podział na dzielnice formalnie nie istnieje, to jednak stale funkcjonuje w użyciu praktycznym, zarówno w mediach, wśród mieszkańców jak i w różnych materiałach promocyjnych miasta^[3][5][8].

Pierwszy całkowicie sformalizowany podział na jednostki pomocnicze wprowadzono 7 stycznia 1996 r. uchwałą Rady Miejskiej. Na mocy tego dokumentu w mieście powstało 58 osiedli^[9]:

• w obrębie dawnej dzielnicy Bałuty: Bałuty Centrum, Bałuty Nowe, Bałuty Stare, Bazarowa, Doły Wschodnie, Doły Zachodnie, Julianów, Konopnickiej, Marysin, Marysin Rogi, Mikołajew-Teofilów Przemysłowy, Radogoszcz, Radogoszcz Wschód, Reymonta, Rogatka, Stare Miasto, Wielkopolska, Żeromskiego i Żubardź;
• w obrębie dawnej dzielnicy Górna: Chojny Dąbrowa, Chojny Zatorze, Dąbrowa, Dąbrowa Przemysłowa, Dąbrowskiego, Górniak, Kurak, Nowe Rokicie, Odrzańska, Piastów, Ruda, Stare Chojny, Stare Rokicie i Ślązaki;
• w obrębie dawnej dzielnicy Polesie: Hallera, Karolew, Montwiłła-Mireckiego, Politechniczna, Retkinia Wschód, Retkinia Zachód, Smulsko, Zdrowie-Mania i Zielona;
• w obrębie dawnej dzielnicy Śródmieście: Akadmicka Radiostacja, Centrum, Katedralna, Nowe Miasto, Ogrody Sukiennicze;
• w obrębie dawnej dzielnicy Widzew: Księży Młyn, Nad Jasieniem, Sikawa, Stoki, Widzew Wschód, Widzew Zachód, Widzew Zatorze, Wysoka, Zarzew, Zarzew Przemysłowy.

Równocześnie z osiedlami na terenie miasta funkcjonowały inne jednostki pomocnicze – sołectwa, które zostały powołane uchwałą Rady Miejskiej z dnia 20 marca 1991 r. Na jej mocy na terenie Łodzi powstały 34 sołectwa^[9][10]:

• w obrębie dzielnicy Bałuty: Łagiewniki, Modrzew, Sokołów, Wilanów, Zimna Woda-Romanów (w następnych latach powołano jeszcze sołectwa: Łodzianka, Nowe Moskule i Nowy Imielnik, natomiast sołectwo Zimna Woda-Romanów rozdzielono na dwa: Zimna Woda i Romanów);
• w obrębie dzielnicy Górna: Bronisin, Chocianowice, Huta Szklana (później wcielona do sołectwa Wiskitno-Las), Jędrzejów, Józefów, Łaskowice, Nowe Chojny, Ruda, Wiskitno A, Wiskitno-Las;
• w obrębie dzielnicy Polesie: Huta Jagodnica, Lublinek (później jako Nowy Józefów-Lublinek), Nowe Złotno, Retkinia-Rokicie, Stare Złotno;
• w obrębie dzielnicy Widzew: Andrzejów, Beskidzka, Budy-Stoki, Feliksin, Henryków, Janów, Łukaszew, Mileszki, Nery, Nowosolna, Olechów, Sąsieczno, Stoki-Sikawa, Wiączyń Górny.

Ostatnia duża reforma podziału terytorialnego miasta nastąpiła 2000 r., kiedy uchwałą Rady Miasta z dnia 5 kwietnia 2000 r. zniesiono dotychczasowo istniejące sołectwa i osiedla oraz powołano w ich miejsce 35 osiedli. Pierwotna uchwała nie nadawała jednostkom nazw, a jedynie numery od 1 do 35^[11]. W następnych latach nadawano nazwy kolejnym osiedlom, rezygnując z przypisanych numerów. Obecnie tylko jedno osiedle – osiedle nr 33, nie ma nadanej nazwy. W 2005 r. dokonano ostatniej mniejszej zmiany w podziale terytorialnym: osiedle nr 18 zostało podzielone na dwa mniejsze: Zdrowie-Mania i im. Józefa Montwiłła-Mireckiego.

Na terenie Łodzi funkcjonuje 36 osiedli administracyjnych, będących jednostkami pomocniczymi gminy miejskiej Łódź.

Podział na osiedla jest kompatybilny z nieobowiązującym formalnie od 1992 r. podziałem na pięć dzielnic. W obrębie dawnych dzielnic Bałuty, Górna i Polesie funkcjonuje po osiem osiedli, dziesięć osiedli jest w dawnej dzielnicy Widzew, a w Śródmieściu dwa. Osiedla w Łodzi są silnie zróżnicowane pod względem populacji. Największym ze względu na liczbę mieszkańców jest osiedle Chojny Dąbrowa zamieszkiwane przez 42 457 osób. Ponadto jeszcze siedem innych osiedli ma populacje przekraczającą 30 tys. mieszkańców: Bałuty Centrum, Bałuty-Doły, Chojny, Karolew-Retkinia Wschód, Katedralna, Teofilów-Wielkopolska i Widzew-Wschód. Natomiast najmniejszym jest osiedle Nad Nerem z populacją 1032 osoby. Ponadto jeszcze dziewięć innych osiedli zamieszkuje mniej niż 5 tys. osób: Dolina Łódki, im. Józefa Montwiłła-Mireckiego, Łagiewniki, Mileszki, Nowosolna, nr 33, Wiskitno, Wzniesień Łódzkich i Zdrowie-Mania.

Osiedle	Położenie	Dzielnica	Populacja (2023)[12]	Siedziba	Przewodniczący RO	Obszary SIM
Bałuty Centrum		Bałuty	41 843	ul. Łagiewnicka 118	Krzysztof Dziatlik	Julianów, Stare Bałuty, Stare Miasto, Żubardź
Bałuty-Doły		Bałuty	38 192	ul. Wojska Polskiego 122	Elżbieta Kułaniecka-Perz	Doły, Helenów, Marysin Doły, Stare Bałuty, Stare Miasto
Bałuty Zachodnie		Bałuty	7021	ul. Warecka 41	Ewa Biniecka	Kochanówka, Romanów, Teofilów Przemysłowy, Żabieniec
Julianów-Marysin-Rogi		Bałuty	11 379	ul. Skrzydlata 15	Kazimierz Lewicki	Julianów, Marysin, Rogi
Łagiewniki		Bałuty	1538	ul. Pszczelna 84	Aneta Bajerska	Łagiewniki
Radogoszcz		Bałuty	29 550	ul. Jesionowa 38	Tomasz Głowacki	Julianów, Radogoszcz
Teofilów-Wielkopolska		Bałuty	39 710	ul. Łanowa 14	Tomasz Szczepaniak	Teofilów, Żabieniec, Żubardź
Wzniesień Łódzkich		Bałuty	1329	ul. Łupkowa 6	Marian Piestrzeniewicz	Wzniesienia Łódzkie
Chojny		Górna	30 905	ul. Rzgowska 151	Jolanta Kamińska	Stare Chojny
Chojny-Dąbrowa		Górna	42 457	ul. Karpia 65/67	Witold Michalak	Chojny, Dąbrowa
Górniak		Górna	15 989	ul. Słowiańska 30	Andrzej Maciejewski	Górniak
Nad Nerem		Górna	1092	ul. Sopocka 23/29	Janina Śmiechowicz	Chocianowice, Łaskowice
Piastów Kurak		Górna	17 507	ul. Lokatorska 9	Teresa Myślińska	Kurak
Rokicie		Górna	15 628	ul. Cieszkowskiego 7	Barbara Tomaszewska	Rokicie, Nowe Rokicie, Nowe Sady
Ruda		Górna	10 578	ul. Zjednoczenia 1a	Marcin Żuber	Ruda Pabianicka
Wiskitno		Górna	3708	ul. Kolumny 311	Sylwia Kozińska	Wiskitno
Karolew-Retkinia Wschód		Polesie	33 061	ul. Olimpijska 9	Paweł Duraj	Karolew, Retkinia
Koziny		Polesie	8908	ul. Długosza 24	Katarzyna Kępka-Walczak	Koziny
Lublinek-Pienista		Polesie	5776	ul. Kubusia Puchatka 9	Szymon Pytel	Lublinek, Smulsko
im. Józefa Montwiłła-Mireckiego		Polesie	1494	ul. Perla 2	Remigiusz Kaczmarek	Zdrowie
Retkinia Zachód-Smulsko		Polesie	24 146	ul. Kusocińskiego 166	Anetta Kietlińska	Retkinia, Smulsko
Stare Polesie		Polesie	29 400	ul. Żeromskiego 25	Piotr Kaźmierczak	Stare Polesie, Politechniczna
Zdrowie-Mania		Polesie	3243	ul. Grzybowa 1	Adam Macander	Brus, Zdrowie
Złotno		Polesie	9822	ul. Garnizonowa 38	–	Złotno
Katedralna		Śródmieście	31 797	ul. Żwirki 3	Jan Brzeziński	Centrum
Śródmieście-Wschód		Śródmieście	15 527	ul. Jaracza 42	Radosław Czerwiński	Fabryczna, Radiostacja
Andrzejów		Widzew	5897	ul. Rokicińska 335	Teresa Bąk	Andrzejów, Feliksin
Dolina Łódki		Widzew	2490	ul. Beskidzka 172	Wojciech Pisarski	Sikawa, Stoki, Stare Moskule
Mileszki		Widzew	2228	ul. Pomorska 406	Rafał Strumiński	Mileszki
Nowosolna		Widzew	4604	ul. Byszewska 1/2	Tomasz Lewandowski	Nowosolna
nr 33		Widzew	1427	ul. Rokicińska 335	Maciej Kotynia	Olechów
Olechów-Janów		Widzew	20 523	ul. Dąbrówki 3	Piotr Sumiński	Olechów
Stary Widzew		Widzew	19 399	ul. Przędzalniana 22	Krystyna Wysota	Fabryczna Widzew, Księży Młyn, Stary Widzew
Stoki-Sikawa-Podgórze		Widzew	10 873	ul. Zbocze 22	–	Niciarniana, Sikawa, Stoki
Widzew-Wschód		Widzew	35 097	ul. Ćwiklińskiej 22	Jadwiga Szczepaniak	Widzew Wschód
Zarzew		Widzew	18 648	ul. Grota Roweckiego 1	Jakub Hubert	Zarzew

 Główny artykuł: System Informacji Miejskiej w Łodzi.

Od 2005 roku rozwijany jest w Łodzi System Informacji Miejskiej, którego jednym z elementów jest jednolite oznakowanie ulic, na potrzeby którego podzielono miasto na 56 osiedli – obszarów SIM^[13]. Podział ten nie ma charakteru urzędowego. Część obszarów jest tożsama z osiedlami administracyjnymi, inne osiedla zostały podzielone, a inne występują pod inną nazwą.

• Centrum
• Fabryczna
• Radiostacja

• Fabryczna Widzew
• Księży Młyn
• Niciarniana
• Stary Widzew
• Zarzew
• Widzew Wschód
• Mileszki
• Stoki
• Sikawa
• Stare Moskule
• Nowosolna
• Andrzejów
• Olechów
• Feliksin

• Górniak
• Dąbrowa
• Chojny
• Kurak
• Nowe Rokicie
• Rokicie
• Chocianowice
• Łaskowice
• Stare Chojny
• Wiskitno
• Ruda Pabianicka

• Lublinek
• Nowe Sady
• Politechniczna
• Karolew
• Retkinia
• Smulsko
• Brus
• Zdrowie
• Stare Polesie
• Koziny
• Złotno

• Stare Miasto
• Stare Bałuty
• Żubardź
• Żabieniec
• Teofilów Przemysłowy
• Teofilów
• Romanów
• Kochanówka
• Radogoszcz
• Julianów
• Łagiewniki
• Wzniesienia Łódzkie
• Rogi
• Marysin
• Marysin Doły
• Helenów
• Doły

Powszechnie mianem osiedli określa się części miasta, które nie są formalnie wyodrębnione, a podział na takie jednostki nie jest w żaden sposób zatwierdzony przez władze, ale ma znaczenie praktyczne, gdyż funkcjonuje w świadomości społecznej.

Zazwyczaj osiedla wyodrębnia się często na podstawie rodzaju zabudowy, np. blokowiska stanowiące wielkie zespoły mieszkaniowe (np. Radogoszcz, Retkinia), czy osiedla domków jednorodzinnych (np. Smulsko). Nazwę osiedle stosuje się także do części większych osiedli, które stanowią wielkie zespoły mieszkaniowe. Kiedy blokowiska są duże, bloki należą często do odrębnych spółdzielni mieszkaniowych (np. Zagrodniki na osiedlu Retkinia).

Często również osiedlami nazywa się części miasta, które administracyjnie do niego należą, ale są oddzielone od głównych obszarów miejskich terenami niezabudowanymi. Osiedla te zazwyczaj stanowią dawne wsie, które zostały włączone do Łodzi po II wojnie światowej, ale nadal zachowały w dużej mierze swój wiejski charakter (np. Chocianowice, Łaskowice, Mileszki, Feliksin).

Niekiedy powodem wyodrębnienia osiedla jest historyczna odrębność danego obszaru. Tego typu osiedlem jest np. Ruda Pabianicka, która przez II wojną światową stanowiła osobne miasto.

Wytłuszczone zostały formalne osiedla administracyjne.

• Jednostki pomocnicze – osiedla na stronie Urzędu Miasta Łodzi
• Mapa Łodzi z dokładnie zaznaczonymi granicami osiedli administracyjnych – opracowana na podstawie statutów Rad Osiedli i Internetowej Mapy Łodzi Miejskiego Systemu Informacji o Terenie InterSIT (tworzonego przez Miejski Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Łodzi)
• Podział Łodzi według obszarów Systemu Informacji Miejskiej – mapa opracowana na podstawie Internetowej Mapy Łodzi InterSIT

• p
• d

Dzielnice Łodzi (1960–1992)

Bałuty Górna Polesie Śródmieście Widzew