„Pod Katarynką”, właściwie Niezalegalizowany Klub Futurystów „Pod Katarynką” – grupa założona w 1919 w Krakowie przez Brunona Jasieńskiego, Stanisława Młodożeńca i Tytusa Czyżewskiego; jej członkowie publikowali w redagowanym przez Czyżewskiego piśmie „Formiści”^[1].

Pierwszy wieczór poetycki „Katarynki” (nazywany „poezowieczorem”) odbył się 13 marca 1920 roku w podziemiach domu akademickiego przy ulicy Jagiellońskiej w Krakowie^[2]. Wzięli w nim udział Czyżewski, Jasieński, Młodożeniec oraz aktorzy Teatru im. Słowackiego - Zofia Ordyńska i Alfred Szymański. Studenci Akademii Sztuk Pięknych, pod przewodnictwem Józefa Jaremy pomalowali i udekorowali salę na sposób formistyczny. W czasie wieczoru Młodożeniec odczytał programowy wiersz Katarynka. Utwór ten nie zachował się do dnia dzisiejszego^[3], jego treść znamy z relacji autora, wspomina on: afirmowałem i wychwalałem wynalazki, które jednoczą rasy ludzkie (...) zapowiadałem, że podobnie jak kataryniarze będziemy ze swą poezją wychodzić na rynki miejskie i okola wsi (...) Obiecywałem nowy język w poezji, dostosowany do rytmu i odczucia teraźniejszych dni. Przyrzekałem rehabilitację codziennego słowa i ustawienie go w majestacie poezji^[4]. Jasieński wygłosił Prolog do „Foot-Ballu wszystkich świętych”. Ordyńska recytowała Oczy tygrysa i Elektryczne wizje Czyżewskiego. Według programu odbyła się ponadto muzyczna interpretacja wierszy skamandrytów^[3].

Występy „Katarynki” miały charakter prowokacyjny, podczas poezowieczorów często dochodziło do awantur. Przykładem może być spotkanie, które odbyło się 11 czerwca 1921 roku o godzinie 23.00 w sali Teatru im. Słowackiego w Krakowie. Oprócz poetów udział w koncercie brali warszawscy aktorzy - Irena Solska i Janusz Strachocki. Część publiczności od początku była niechętna występującym - prelekcje Jasieńskiego przerywały krzyki i gwizdy. Gdy Solska recytowała wiersz Młodożeńca Moskwa (składający się tylko z wyrazów „tu” i „tam”), część widzów była zachwycona brawurową interpretacją, inni gwizdali i tupali, pomiędzy publicznością wybuchnęła bójka^[5]. Trzy dni później na posiedzeniu Rady Miejskiej Krakowa dyskutowano na temat występu „Katarynki”, uznano go za obrażający moralność i skandaliczny, w konsekwencji postanowiono nie wynajmować już sali Teatru im. Słowackiego (reprezentacyjnej sali miasta) na jakiekolwiek imprezy nocne^[6].

Pierwszy gościnny występ „Katarynki” w Warszawie odbył się 9 lutego 1921 roku w sali Filharmonii. Oprócz futurystów wzięli w nim udział: architekt Szymon Syrkus, Jan Lesman (późniejszy Jan Brzechwa), Seweryn Odyniec, a także aktorzy Teatru Polskiego: Stefan Jaracz, Irena Solska, Janusz Strachocki. Wieczór wzbudził ogromne zainteresowanie mieszkańców stolicy, dla chętnych zabrakło miejsc siedzących, sala była całkowicie wypełniona^[1]. Podczas występu recytowano wiersze, a także odczytano Dynamo-program futurystów polskich. Syrkus wygłosił przemówienie, poświęcono również kwadrans futuryzmowi rosyjskiemu^[1]. Pierwszy warszawski wieczór „Katarynki” spotkał się z niezadowoleniem publiczności - widzowie gwizdali, krzyczeli, opuszczali salę. Również prasa, między innymi „Kurier Polski” publikowała niepochlebne recenzje wieczoru. Budziło to zadowolenie futurystów, nastawionych na skandal i artystyczną drwinę^[7].

Dwa kolejne warszawskie występy „Katarynki” zorganizowane zostały 26 lutego i 3 marca 1921 roku w sali Towarzystwa Higienicznego przy ulicy Kredytowej. Ostatni wieczór, mający być pożegnaniem krakowskich futurystów z warszawską publicznością połączonym z wzajemną wymianą pamiątek, został zakłócony przez interwencję kilkunastu uzbrojonych w karabiny policjantów i referenta oświatowego Komisariatu Rządu. Pod groźbą natychmiastowego aresztowania futuryści byli zmuszeni przerwać występ. Interwencja spowodowana była tym, iż recytacja utworów odbyła się w innym, niż zgłoszony w cenzurze, porządku, a także pojawił się jeden wiersz nie umieszczony w programie^[7]. W sprawie przerwanego wieczoru poetyckiego grupa posłów PPS-u (Kazimierz Czapiński, Norbert Barlicki, Herman Lieberman) zgłosiła w Sejmie interpelację. Poskutkowało to zwolnieniem referenta oświatowego, „Katarynka” mogła natomiast powtórzyć swój występ 9 marca^[8].

• Gałka Muszkatołowa

• Zbigniew Jarosiński, Wstęp, [w:] Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, Wrocław 1978.