Piżmowół arktyczny
| Ovibos moschatus[1] | |
| (A.E.W. Zimmermann, 1780) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj |
Ovibos |
| Gatunek |
piżmowół arktyczny |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 Zasięg pierwotny Introdukowany | |
Piżmowół arktyczny[3], wół piżmowy (Ovibos moschatus) – gatunek ssaka łożyskowego z rzędu parzystokopytnych, jedyny przedstawiciel rodzaju piżmowół (Ovibos) Blainville, 1816.
Dane liczbowe
- długość ciała (bez ogona) 1,8–2,5 m
- długość ogona: 7–10 cm
- wysokość w kłębie: do 1,4 m
- masa: 200–400 kg
- rozpiętość rogów: do 70 cm
- prędkość: do 60 km/h
- dojrzałość płciowa: 2 lata
- ciąża: 9 miesięcy
- liczba młodych: 1 młode
Krowy są wyraźnie mniejsze, długość do 1,95 m, wysokość w kłębie do 1,15 m. Sierść – 2 rodzaje włosów: zewnętrzne – ciemnobrunatne długie do 60, a nawet 90 cm – i wewnętrzne, krótkie wełniste, dobrze chroniące przed mrozem.
Pojedynczy róg może mieć 61–67 cm długości i jest skręcony do dołu i ku przodowi. U krów rogi są znacznie słabiej wykształcone, ale o podobnym kształcie. Ich powierzchnia jest gładka, bez żadnych rowków czy przyrostów rocznych.
Gruczoły piżmowołu arktycznego w okresie godowym wydzielają substancje o silnym zapachu, jednak w ścisłym znaczeniu nie jest to piżmo.
Występowanie i środowisko
Naturalny zasięg występowania tych ssaków obejmuje arktyczne rejony Ameryki Północnej, od Alaski po Kanadę i Grenlandię. Przed ostatnim zlodowaceniem zamieszkiwały Azję, Amerykę Północną i Europę, m.in. środkową część Norwegii (okolice obecnego Dombas). Również w Polsce znaleziono szczątki kopalne wołów piżmowych.
W 2. połowie XX w. w ramach restytucji gatunku woły piżmowe wprowadzono na Spitsbergen i na wyspę Nunivak u brzegów Alaski. W 1974 r. na półwyspie Tajmyr (gdzie piżmowoły wyginęły ok. 300 lat temu), na wschód od jeziora Tajmyr, wypuszczono 10 sztuk wołów piżmowych schwytanych na Wyspie Banksa w Kanadzie, a w następnym roku jeszcze 20 sztuk pochodzących z Alaski. Stały się one zaczątkiem nowej populacji, podobnie jak 20 sztuk alaskańskich wołów piżmowych wypuszczonych w 1975 r. na Wyspie Wrangla[4]. Również w Norwegii wprowadzono piżmowoły ponownie i kilkadziesiąt sztuk żyje obecnie w parku narodowym Dovre Fjell.
Woły piżmowe preferują suche obszary tundry arktycznej, gdyż są bardzo wrażliwe na wilgoć. W wilgotnych środowiskach łatwo zapadają na zapalenie płuc.
Najbliższym krewnym piżmowołu arktycznego jest takin.
Odżywianie
Roślinożerny – głównie trawy, zioła i krzewinki, porosty, mchy.
Rozmnażanie
Pora godowa przypada na koniec wiosny. Samce walczą o samice, zderzając się głowami, słabszy przeciwnik się poddaje i oddala od stada. Zwycięzca kopuluje ze wszystkimi samicami w stadzie. Ciąża trwa 8,5 miesiąca. Młode rodzą się w kwietniu lub maju następnego roku. Z reguły rodzi się jedno młode, przez pierwsze trzy miesiące odżywia się jedynie mlekiem matki. Ze względu na surowy klimat i dużą wrażliwość na wilgoć śmiertelność młodych jest bardzo duża.
Ochrona
Jedynymi drapieżnikami, które polują na piżmowoły są wilki i białe niedźwiedzie, jednak w praktyce bardzo rzadko ich polowania są uwieńczone sukcesem i nie były w stanie zachwiać liczebności populacji. Śmiertelnym zagrożeniem dla piżmowołów stała się dopiero broń palna. Ostatnie sztuki na Tajmyrze zastrzelono ok. 300 lat temu, a na Alasce w połowie XIX w.[4]
Na początku XX wieku piżmowół był zagrożony wyginięciem ze względu na masowe polowania już prawie na całym obszarze swego występowania, a jego liczebność spadła poniżej 20 tys. sztuk[4].
W celu ochrony gatunku powstały rezerwaty w Kanadzie i Grenlandii. Wprowadzono również restytucję gatunku w niektórych rejonach, w których on wyginął. Liczebność populacji objętych ochroną wzrasta, obecnie szacowana jest na 80.000-125.000 osobników.
Na Alasce, w Kanadzie i Norwegii podejmowane są próby domestykacji tego gatunku.
Przypisy
- ↑ Ovibos moschatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ovibos moschatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c Paweł M. Madeyski: Powroty, w: "Poznaj Świat" R. XXVIII, nr 8 (333), sierpień 1980, s. 22-24
Bibliografia
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne: przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.