Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Pasjans

Pasjans
Ilustracja
Przykład ułożenia kart w pasjansie (Król Albert)
Liczba graczy

1

Wymagane umiejętności

myślenie strategiczne i kombinacyjne oraz dodatkowo obsługa komputera i znajomość programu komputerowego przy grze na PC

Losowość

losowa kolejność kart po rozpoczęciu

Pasjans (z fr. patience) – układanka karciana (gra karciana), zwana także samotnikiem (fr. solitaire) przy użyciu jednej, dwu lub rzadziej większej liczby talii kart[1], zazwyczaj dla jednej osoby, w celu ułożenia ich według ustalonych wcześniej reguł w określone sekwencje lub inne uporządkowane układy[2], bezpośrednio kartami lub za pomocą kart wirtualnych (programów komputerowych).

Historia

Pasjans
(Jan Gotard, 1931, Muzeum Narodowe w Warszawie)

Pasjanse rozwinęły się z dawnego obyczaju wróżenia z kart[2]. Rozkładanie ich według określonych zasad dla osiągnięcia założonego układu kart służyło początkowo do wróżenia (kartomancja), mającego za cel ciekawość człowieka, by z losowego układu kart, symbolicznie odkrywać i tłumaczyć przyszłe losy[3]. Stopniowo na plan pierwszy wysuwała się przyjemność kombinowania, wprowadzania ładu w układach kart i skutecznego przezwyciężania układów niekorzystnych[2]. W ten sposób zamysł wróżenia z kart został zastąpiony układami według ścisłych reguł i zasad, mających za cel przede wszystkim cierpliwość i przyjemność układającego, gdy osiągnie zamierzony rezultat i korzystny efekt[2].

Pasjanse zrodziły się we Francji. Znane tam były już w XVII wieku, kiedy to zaczęły powstawać coraz to nowe reguły ich ułożeń[2]. Za czasów króla Ludwika XIII, wielkimi zwolenniczkami tej rozrywki były np. Maria Antonina Habsburżanka czy Madame Juliette Récamier[2]. Szerszą popularność układanki te zyskały następnie w Anglii[2]. W roku 1784 zaczęły być wydawane pierwsze opracowania książkowe poświęcone tej formie spędzania wolnego czasu[2]. Lady Adelajda Cadogan opracowała jedną z najstarszych książek na ten temat pt. (ang. Illustrated Games of Patience; pol. Ilustrowane gry-pasjanse), wydaną w Londynie[2].

Tuż przed rewolucją francuską pasjanse były szczególnie popularne w dwóch środowiskach: nudzących się dam dworskich oraz więźniów[2]. W pierwszych latach XIX wieku pasjanse zdobyły sobie uznanie w szerszych kręgach społecznych, a w czasie wojen napoleońskich stały się już znane niemal w całej Europie, również i w Polsce[4]. W Polsce jedną z pierwszych pozycji wydawniczych była opracowana w 1881 w Krakowie, nakładem Juliusza Wildta książka pt. Pasyanse, czyli Zabawy w karty tak dla pojedynczych osób jak i dla towarzystwa[5]. W tych czasach rozszerzyła się umiejętność ich stawiania, oraz opracowano reguły ich najkorzystniejszych układów, sposobów postępowania by osiągnąć cel i zamierzenie ich ułożenia[4].

Warto dodać, że sympatykiem pasjansów był np. pisarz Juliusz Słowacki. Pisząc listy do swojej matki, często zamieszczał szczegółowe instrukcje o nich[4]. Ponadto pasjansami zajmował m.in. marszałek Józef Piłsudski, układając je często w obecności swojej córki Jadwigi Piłsudskiej-Jaraczewskiej[6]. Ulubioną układanką prezydenta USA, Franklina Delano Roosevelta był pasjans o nazwie Święta Helena[7].

Obecnie istnieje wiele setek przeróżnych pasjansów, od takich, których wynik zależy tylko od szczęśliwego początkowego układu kart, do takich, w których niemal wszystko zależy od zdolności kombinacyjnych i systematycznego, określonego ściśle postępowania w ich ułożeniu[4].

Nazwy poszczególnych pasjansów przekazywano przede wszystkim w ustnej tradycji[4]. Wiele z nich ma różne inne nazwy[4]. Znane są również pasjanse w odmianach dla jednej lub dwu talii kart[8].

W czasach popularyzacji komputerów oraz internetu zaczęto opracowywać specjalne programy informatyczne, pozwalające je układać wirtualnymi kartami na ekranie monitora. Pasjans w wersjach cyfrowych jest dostępny online w przeglądarkach oraz aplikacjach mobilnych. Pierwszą komercyjnie sprzedawaną kolekcją komputerową była Solitaire Royale, napisana przez Brada Freggera, która została wydana w 1987 przez amerykańską firmę Spectrum HoloByte[9]. Gra była przeznaczona zarówno na komputery PC (z systemem operacyjnym MS-DOS), jak i na Macintosha[9]. Zawierała 8 różnych pasjansów oraz działała na karcie graficznej EGA[9].

Według danych firmy Microsoft z 2020, gra miała około 35 milionów aktywnych użytkowników miesięcznie, którzy rozgrywali ponad 100 milionów partii dziennie[10].

Rodzaje pasjansów

Pasjanse
Pasjanse z jednej talii kart
Lp. Nazwa pasjansa
1 Aldona[11]
2 Bisley[12]
3 Demon (Canfield)[13]
4 Dziewięćdziesiąt Jeden[14]
5 FreeCell[15]
6 Fundament[14]
7 Kadryl[14]
8 Król Albert[16]
9 Krzyżówka[17]
10 Labirynt[18]
11 Mały Fortepian (Klondike)[19]
12 Metternich[20]
13 Monte Carlo[21]
14 Ogródek[22]
15 Pasjans Dżokerowy[23]
16 Pasjans Napoleoński (Piwnica lub Areszt)[14]
17 Pasjans Potockiego (Prześcieradełko lub Paganini)[24]
18 Piramida[25]
19 Rachmistrz[14]
20 Sir Tommy (Lady Betty lub Pasjans Stary)[11]
21 Trojaczki[14]
22 Trójlistki[26]
23 Wieczny Tułacz[14]
Pasjanse z dwóch talii kart
Lp. Nazwa pasjansa
1 Blokada[27]
2 Brylant[14]
3 Cesarz[28]
4 Cromwell[29]
5 Czternastki[30]
6 Duży Fortepian (Pasjans Dyplomatyczny)[14]
7 Dywan[14]
8 Grobowiec Napoleona[31]
9 Kwadratura Koła[32]
10 Literat[33]
11 Mop[34]
12 Ósemka (Królewskie Orszaki)[14]
13 Pająk (Wąż)[35]
14 Parada[14]
15 Pasjans Perski (Bezik)[14]
16 Pasjans Wielki[36]
17 Piątki (wariant Monte Carlo)[14]
18 Robin[37]
19 Święta Helena (Pająk)[14]
20 Wąż[38]
21 Wielki Paganini (wariant Pasjansa Potockiego)

Przykład

Kobieta podczas układania pasjansa
(artysta Nickolas Muray ok. 1950)

Pasjans Wielki Paganini

Dwie talie kart (104 karty). Opracowany przez Charlesa Jewella, jako złożony z dwu talii kart wariant Pasjansa Potockiego[39].

Ułożenie kart

Gracz po przetasowaniu kart rozkłada kolejno pionowo osiem poziomych rzędów po trzynaście kart odkrytych w rzędzie[39].

Cel gry

Ułożenie ośmiu poziomych sekwencji kart w danym kolorze od asów do króli.

Zasady gry

Po rozłożeniu dywanu 104 kart (ośmiu rzędów po trzynaście kart) wyjmujemy z układu jednego, dowolnie wybranego asa i umieszczamy go jako pierwszą kartę jednego dowolnie wybranego rzędu[39]. Na wolne miejsce (po asie) można położyć kartę o jedno oczko starszą i w kolorze karty po lewej stronie wolnego miejsca[39]. Na kolejne miejsce zwolnione układamy wybraną kartę podobnie jak poprzednio[39]. Porządkujemy w ten sposób układ, dopóki z lewej strony wolnego miejsca nie pojawi się król (na to miejsce nie możemy położyć już żadnej karty)[39]. Wtedy lub gdy zwolni się pierwsze miejsce w którymś z rzędów, i na to miejsce nie możemy położyć niczego, wyjmujemy z układu i umieszczamy w jednym, dowolnym z rzędów jako pierwszą kartę następnego asa[39]. Wolne pierwsze miejsce w rzędzie może wówczas, jeśli jest asem, zostać wypełnione dwójką w danym kolorze[39]. Rozgrywka trwa aż do chwili wyjęcia z układu ostatniego asa[39].

W toku gry mogą ujawnić się w układzie dwa lub więcej wolnych miejsc do manipulacji, możemy je wykorzystać według zasad przekładania kart[39]. Powstaje wówczas mnogość kombinacji przełożeń i przewidywań pojawienia się dogodnych kart do odpowiednich przestawień. Gdy po wyłożeniu ósmego asa nie uda się całego układu uporządkować w kolorach rosnąco za asami – pasjans nie wyszedł[40]. Jest to rezultat złych wyborów przełożeń lub trudnego ułożenia początkowego kart.

Zobacz też

Przypisy

  1. Nikolaj Rozalijew, Indyjska cesarzowa – pasjans [online], polki.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15].
  2. a b c d e f g h i j Pijanowski 1972 ↓, s. 465.
  3. Akaswer i Buńda 1990 ↓, s. 3.
  4. a b c d e f Pijanowski 1972 ↓, s. 466.
  5. Pijanowski 1972 ↓, s. 569.
  6. Katarzyna Jaruzelska-Kastory, Krzysztof Feusette, Pasjans z ojcem. Rozmowa z Jadwigą Piłsudską-Jaraczewską), [w:] „Rzeczpospolita” [online], rp.pl, 4 lutego 2009 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25].
  7. Pijanowski 1972 ↓, s. 531.
  8. Pijanowski 1972 ↓, s. 467–540.
  9. a b c Historia pasjansa [online], pasjans.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-09-20].
  10. Steve Dent, Microsoft's classic Solitaire game is 30 today [online], engadget.com, 22 maja 2020 [zarchiwizowane z adresu 2024-12-07] (ang.).
  11. a b Pasjans Sir Tommy i Aldona [online], pasjans-pajak-pasjanse.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-12-02].
  12. Bisley [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  13. Canfield [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2021-12-01].
  14. a b c d e f g h i j k l m n o Dzisiaj trochę o pasjansach [online], forum.gazeta.pl, 28 stycznia 2009 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-20].
  15. FreeCell [online], play.google.com [zarchiwizowane z adresu 2015-11-17].
  16. Król Albert (King Albert) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2022-05-18].
  17. Gry karciane. Zasady gry Krzyżówka [online], grykarciane.com [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25].
  18. Labirynt (Maze) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  19. Gry karciane. Zasady gry Mały Fortepian [online], grykarciane.com [zarchiwizowane z adresu 2023-03-12].
  20. Rafał Skwara, Metternich – pasjans [online], polki.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  21. Monte Carlo [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2021-12-01].
  22. Kwiat ogród (Flower Garden) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2021-12-01].
  23. Dżokerowy pasjans (golf) [online], gry.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  24. Pasjans Potockiegi i Szal Francuski [online], pasjans-pajak-pasjanse.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-07-03].
  25. Pasjans Piramida [online], play.google.com [zarchiwizowane z adresu 2023-04-01].
  26. Gry karciane. Zasady gry Trójlistki [online], grykarciane.com [zarchiwizowane z adresu 2023-03-12].
  27. Blokada (Blockade) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  28. Cesarz (Emperor) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2022-05-24].
  29. Pijanowski 1972 ↓, s. 514.
  30. Pijanowski 1972 ↓, s. 515–517.
  31. Nikolaj Rozalijew, Napoleon na Wyspie św. Heleny – pasjans [online], polki.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  32. Pijanowski 1972 ↓, s. 510–512.
  33. Pijanowski 1972 ↓, s. 525–526.
  34. Pani Mop (Mrs Mop) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  35. Pająk (Spider) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
  36. Pijanowski 1972 ↓, s. 526–528.
  37. Pijanowski 1972 ↓, s. 518–519.
  38. Wąż (Snake) [online], escapedivision.com [zarchiwizowane z adresu 2022-07-04].
  39. a b c d e f g h i j Pijanowski 1972 ↓, s. 535.
  40. Pijanowski 1972 ↓, s. 536.

Bibliografia