Panspermia (ze starogr. πᾶν (pan) – wszystko i σπέρμα (sperma) – nasienie) – hipoteza, zgodnie z którą życie rozprzestrzenia się wśród ciał niebieskich dzięki naturalnym procesom, np. poprzez meteoryty. Przykładem panspermii jest hipoteza, że życie na Ziemi nie powstało na niej, ale dostało się na nią w postaci prostych jednokomórkowych organizmów lub ich przetrwalników z innych ciał niebieskich. Początków panspermii można doszukać się u greckiego filozofa Anaksagorasa^[1]. W XIX i XX wieku podobne hipotezy wysuwali m.in. J.J. Berzelius w 1834 r., W. Thomson (późniejszy lord Kelvin) w 1871 r.^[2] i Svante Arrhenius w 1908 r.^[3] W hipotezie Arrheniusa organizmy miały być przenoszone wskutek ciśnienia światła^[4] – tzw. radiopanspermia. Ten mechanizm jest jednak skuteczny jedynie w przypadku ciał o rozmiarach rzędu 0,001 mm. Tak małe ciało nie stanowiłoby ochrony przed promieniowaniem kosmicznym. Dlatego obecnie rozważa się hipotezę przenoszenia organizmów za pośrednictwem meteoroidu^[5], planetoidy lub komety. W szerszym znaczeniu panspermia dotyczy możliwości rozprzestrzeniania się życia w Kosmosie.

Koncepcja panspermii nie wyjaśnia powstania życia, a jedynie wskazuje na możliwość rozprzestrzeniania się życia na różne ciała niebieskie.

Do uczonych propagujących hipotezę panspermii należeli Neil deGrasse Tyson, Francis Crick i Fred Hoyle.

Złożoność organizmów żywych mierzona wielkością funkcjonalnego genomu w zbadanej historii życia na Ziemi rosła wykładniczo^[6]. Jeśli ekstrapolować tę tendencję poza pierwsze jednokomórkowce, początek życia wypadałby kilka miliardów lat przed powstaniem Ziemi, co jest argumentem na rzecz teorii panspermii^[7]. Inni uczeni wskazują jednak na problemy związane z tą hipotezą^[8].

Największą trudnością hipotezy panspermii jest kwestia przetrwania organizmów żywych w przestrzeni kosmicznej, bez ochronnego wpływu atmosfery. W 1970 roku członkowie wyprawy Apollo 12 przywieźli na Ziemię elementy lądownika Surveyor 3, które znajdowały się na powierzchni Księżyca, w warunkach próżni kosmicznej, przez 2,5 roku. W jednej z kamer odkryto bakterie Streptococcus mitis, które po czterech dniach na pożywce wznowiły funkcje życiowe^[9]. Późniejsza analiza sugeruje jednak, że mogło dojść do skażenia w laboratorium^[10]. Niezależnie od tego, eksperyment z 2014 roku pokazał, że plazmidy na powierzchni rakiety są w stanie przetrwać lot kosmiczny, a także najbardziej krytyczny moment: wejście w atmosferę. Cząsteczki DNA w dużej części były w stanie funkcjonować, przekazując informację genetyczną^[11].

Udowodniono, że przetrwalniki bakterii potrafią przetrwać w bardzo rozrzedzonej atmosferze na wysokości kilkudziesięciu kilometrów, ponadto że dość niewielkie ilości skały (np. meteoroid) w bardzo dużym stopniu ograniczają negatywne skutki promieniowania występującego w przestrzeni kosmicznej na ich materiał genetyczny. Tak więc mogłyby one teoretycznie przenosić się w meteoroidach i ożywić w korzystnych warunkach na innej planecie.

Badacze z Uniwersytetu Nicejskiego zasugerowali, że przewaga aminokwasów lewoskrętnych w organizmach może być spowodowana kołową polaryzacją światła nowo tworzących się gwiazd, co miałoby potwierdzać hipotezę panspermii^[12].

W drugiej połowie XIX wieku Hermann Richter zaproponował hipotezę kosmozoidów – mikroskopijnych zarodków, które dostały się na Ziemię przez meteoryty i „rozsiały” na niej życie^[13].

Hipoteza panwitalizmu postulowała, że życie istniało od zawsze – jednak jest to niezgodne z obecnie przyjętym standardowym modelem kosmologicznym opartym na Wielkim Wybuchu^[14].

Przypadkowa panspermia zwana też „teorią śmietnika” to hipoteza postawiona przez Thomasa Golda zakładająca, że życie powstało z odpadów cywilizacji pozaziemskiej^[15][16].

Ukierunkowana panspermia (sterowana panspermia) zakłada, że inteligentne formy życia wysłały celowo bakterie na Ziemię. Zrobiły to w specjalnych statkach-tarczach chroniących życie przed promieniowaniem kosmicznym. Ta modyfikacja hipotezy unika problemu, zabójczego dla życia promieniowania kosmicznego^{[potrzebny przypis]}. Innym pomysłem jest opracowanie ukierunkowanej panspermii z Ziemi, aby zasiedlić nowe systemy planetarne życiem dzięki wprowadzonym gatunkom mikroorganizmów na martwych planetach^[17][18].

• pochodzenie życia
• abiogeneza
• astrobiologia
• hipoteza rzadkiej Ziemi

• Svante Arrhenius, Worlds in the Making, Harper, London (1908)
• F.H.C. Crick, L.E. Orgel. Directed panspermia. „Icarus”. 19 (3), s. 341–346, 1973. DOI: 10.1016/0019-1035(73)90110-3. [dostęp 2017-07-29]. (ang.). 
• Francis Crick, Life Itself: Its Origin and Nature, Simon and Schuster, 1981, ISBN 0-7088-2235-5 (ang.)
• Fred Hoyle, The Intelligent Universe, Michael Joseph Limited, London 1983, ISBN 0-7181-2298-4 (ang.)
• Curt Mileikowsky, Francis A. Cucinotta, John W. Wilson, Brett Gladman i inni. Natural Transfer of Viable Microbes in Space. „Icarus”. 145 (2), s. 391–427, 2000. DOI: 10.1006/icar.1999.6317. (ang.). 
• P.C.W.P.C.W. Davies P.C.W.P.C.W., How bio-friendly is the universe, „arXiv”, 2004, arXiv:astro-ph/0403050  (ang.).
• Michał Heller, Tadeusz Pabjan: Elementy filozofii przyrody. Kraków: Copernicus Center Press, 2014. ISBN 978-83-7886-065-5.

• Mariusz Gogól, Panspermia. Życie nie powstało na Ziemi?, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński (CKBI UJ), kanał „Copernicus” na YouTube, 9 grudnia 2022 [dostęp 2024-10-08].
• Graham Templeton: Supernova shrapnel found in ancient bacteria provides evidence for life from non-living chemicals. [w:] ExtremeTech [on-line]. 2013-05-09. [dostęp 2014-11-28]. (ang.).