Pajęczyna
Pajęczyna (sieć pajęcza, sieć łowna[1]) – struktura przestrzenna wytwarzana przez pająki z nici przędnej, głównie przeznaczona do zdobywania pokarmu.
Powstawanie
Pająki zaczęły tworzyć sieci już miliony lat temu[2], promieniste pajęczyny pojawiły się przeszło 130 mln lat temu[3]. Pająki potrafią wytwarzać do ośmiu rodzajów nici przędnej o różnym zastosowaniu i funkcjach, co przekłada się na możliwości konstrukcyjne[2]. Młodociane pająki mogą konstruować nieco inne sieci niż osobniki dorosłe (jest tak np. u Argiope keyserlingi)[4]. Przeciętna promienista sieć powstaje w około 30-45 minut[4], ale inne rodzaje, np. sieci splątane powstają nawet kilka dni[5]. Pająki zajmują się swą siecią, naprawiają ją i poddają recyklingowi[2] – zużyta sieć jest często spożywana[6][7].
Wiele taksonów pająków nie wytwarza sieci, np. naśladownikowate polują na inne pająki na ich pajęczynach[3].
Właściwości
Sieci są głównie wykorzystywane do zdobywania pożywienia (przeciętny pająk żywi się jednym owadem dziennie, jednak sieć pozwala uśmiercić znacznie więcej ofiar[8]). Ewentualne defekty, ofiary, drapieżniki bądź inne pająki znajdujące się w zasięgu sieci są wychwytywane poprzez wibracje pajęczyny[2]. Sieci pozwalają także na wyłapywanie dźwięków dookoła nich w promieniu kilku metrów niczym anteny, w tym nawet stwierdzenie kierunku, z którego dochodzą (taką umiejętnością dysponuje np. Larinioides sclopetarius)[9].
Sieci pajęcze cechuje wysoka wytrzymałość i lekkość[2]. Jakość sieci może zależeć od przyjmowanego pokarmu oraz od temperatury otoczenia[8]. Sieci z wyraźnym znakiem „X” obecne np. u Argiope minuta mogą zapobiegać atakom ptaków[10].
Rodzaje sieci
Pająki konstruują sieci o różnym stopniu skomplikowania, od najprostszych dwuwymiarowych do złożonych konstrukcji trójwymiarowych[2]. Rodzaj sieci zależy m.in. od typu ofiary, na którą poluje dany gatunek pająka oraz od docelowej lokalizacji[4].
Wybrane rodzaje pajęczyn:
- promienista[1] (ang. orb web[11]) – ze środkiem (pępkiem)[1] i odchodzącymi od niego promieniami, typowa dla krzyżakowatych[12], bywa zaopatrzona w stabilimentum[13],
- splątana, nieregularna[1] (ang. cob web[11]) – sieć złożona przestrzennie, typowa dla omatnikowatych[12][3][1],
- płachtowata[1][14] – splątana sieć z poziomą płachtą[5], typowa dla osnuwikowatych[12][5],
- lejkowata[1] – pozioma płachta z tunelem[5], typowa dla lejkowcowatych[1] i Atracidae[12],
- rurowa – typowa dla gryzielowatych[12] – pająk czatuje na ofiarę wewnątrz utkanej przez siebie rury[5],
- nora z nićmi sygnalizacyjnymi – typowa dla czyhakowatych[5],
- pojedyncza nić – typowa dla rodzaju Phoroncidia[4] i Miagrammopes[4],
- pajęczyna przenośna – typowa dla rodzaju Deinopis[12],
- sieć z kulami lepowymi – występuje u pająków bolas (Mastophora)[15],
- wieczko pułapki – typowa dla Ctenizidae[12],
- trójkątna – występuje u Hyptiotes cavatus[12],
- dzwon – występuje u topika[12].
Wpływ na działalność człowieka
Pajęczyny często można spotkać w siedzibach ludzkich, np. w mieszkaniach, gdzie są uważane za oznakę zaniedbania[16]. Próbowano zastosować pajęczyny jako budulec tkanin, jednak nić pajęcza jest pięć razy mniej wytrzymała niż włókno jedwabne, a do tego na kilogram takiej tkaniny potrzeba pajęczyn dostarczonych przez 114 tysięcy pająków[16]. Rozwiązania wykorzystane przez pająki w sieciach znalazły jednak zastosowanie w biomedycynie, inżynierii strukturalnej, elektronice, optyce, sztuce, w tym w muzyce[2].
Galeria
Nieregularna sieć płachtowata
Pajęczyna płachtowata u Neriene emphana
Pajęczyna nieregularna, rodzaj Dictyna
Sieć promienista
Sieć promienista z pustym sektorem, rodzaj Zygiella
Sieć promienista u Argiope sp. ze stabilimentum
Sieć lejkowata u Hippasa holmerae
Pajęczyna z nićmi sygnalizacyjnymi, rodzaj Segestria
Sieć przenośna u Deinopis longipes
Sieć rurowa u Atypus jianfengensis
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Heiko Bellmann, Pająki i inne pajęczaki, wyd. zaktualizowane, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, s. 14, ISBN 978-83-7763-486-8, OCLC 1273295378.
- ↑ a b c d e f g Isabelle Su i inni, In situ three-dimensional spider web construction and mechanics, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 118 (33), 2021, s. 1, DOI: 10.1073/pnas.2101296118, ISSN 0027-8424, PMID: 34373329, PMCID: PMC8379916 [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ a b c Kůrka i inni 2019 ↓, s. 30.
- ↑ a b c d e Mike Gray, Spider webs [online], The Australian Museum [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f Kůrka i inni 2019 ↓, s. 29.
- ↑ Helen Smith, Why do spiders eat their own webs?, [w:] BBC Wildlife [online], Discover Wildlife [dostęp 2022-11-10] (ang.).
- ↑ M.G. Paoletti, Invertebrate biodiversity as bioindicators of sustainable landscapes : practical use of invertebrates to assess sustainable land use, wyd. 1st ed, Amsterdam: Elsevier, 1999, s. 247, ISBN 0-444-50019-7, OCLC 43542329 [dostęp 2022-11-10].
- ↑ a b Bayda Hameed, Adi̇Le Akpinar, Derya İŞler Ceyhan, The web amount and quality of web spiders (Agelenidae, Pholcidae), Agelena labyrinthica (Clerck, 1757) and Holocnemus pluchei (Scopoli, 1763), depending on food and temperature, „Turkish Journal of Zoology”, 46 (4), 2022, s. 369, DOI: 10.55730/1300-0179.3088, ISSN 1300-0179 [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ Carissa Wong, Spiderwebs may be the world's most sensitive ‘ears’, „New Scientist”, 253 (3374), 2022, s. 15, DOI: 10.1016/S0262-4079(22)00271-8 [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ Bingjun Wang i inni, Conspicuous cruciform silk decorations deflect avian predator attacks, „Integrative Zoology”, 17 (5), 2022, s. 689–703, DOI: 10.1111/1749-4877.12621, ISSN 1749-4877 [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ a b Alison Hawkes, How to Recognize Spiders By their Webs - Bay Nature Magazine [online], Bay Nature [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Jason Bittel, Spiderwebs and spider silk, explained [online], National Geographic, 12 września 2019 [dostęp 2022-10-30] (ang.).
- ↑ Artur Hampel, Tajemnice pajęczej sieci [online], puszcza.tv [dostęp 2022-11-01] (pol.).
- ↑ Strojny 1986 ↓, s. 69.
- ↑ Ewa Konarzewska-Michalak, Prof. Paweł Szymkowiak. Tajemnicza sieć pająka [online], Życie Uniwersyteckie [dostęp 2022-10-30] (pol.).
- ↑ a b Strojny 1986 ↓, s. 61.
Bibliografia
- Antonín Kůrka i inni, Pavouci České republiky, wyd. 1, Praha: Academia, 2015, ISBN 978-80-200-2384-1, OCLC 907517275 [dostęp 2022-11-03].
- Władysław Strojny, Nasze zwierzęta, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986, ISBN 83-09-00045-6, OCLC 749664249.
