Pałac Kronenberga w Warszawie
 Pałac Kronenberga krótko po ukończeniu budowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku |
pałac |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Zniszczono | |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′22,22″N 21°00′45,35″E/52,239506 21,012597
| |
Pałac Leopolda Kronenberga, zwany też Domem Kronenberga – budynek w Warszawie wybudowany w stylu eklektycznym, który znajdował się u zbiegu ulicy Królewskiej i placu Małachowskiego. Został spalony podczas obrony miasta we wrześniu 1939 i rozebrany w 1962.
Historia
W 1867 bankier warszawski Leopold Stanisław Kronenberg nabył od Bernarda Kohena posesję nr 1348 przy ówczesnym placu Ewangelickim, a w następnym roku dokupił część posesji nr 1076. Projekt pałacu zamówił u architekta berlińskiego Friedricha Hitziga (1811–1881) – ucznia Karla Friedricha Schinkla[1]. Projekt został sporządzony w 1868. Po wyburzeniu kamienicy Augusta Arndta rozpoczęto budowę, którą ukończono w 1871. Oprócz mieszkania właściciela w budynku mieściły się także kantor bankierski Kronenbergów i biura Kolei Nadwiślańskiej[2].
Do pałacu od strony ulicy Traugutta w pierwszych latach XX wieku dobudowano kamienicę Krasińskich według projektu architekta Jana Heuricha.
W pałacu miało swoją siedzibę szereg instytucji:
- Kasa im. Józefa Mianowskiego (1881–1924)[3]
- Komitet Obywatelski miasta Warszawy (w bocznym skrzydle pałacu od strony ul. Królewskiej) (1914–1915)[4]
- Tymczasowa Rada Stanu (1917)
- Rada Stanu (1918)[5]
- Ministerstwo Spraw Zagranicznych (1918–1922)[6]
- Poselstwo Danii (1930)
- Towarzystwo Ubezpieczeń „Prudential” (parter budynku) (?–1931)[6]
- Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A. GAL (1934–1939)
- Poselstwo Portugalii (1938)
- Stowarzyszenie Elektryków Polskich – Zarząd Główny oraz Oddział Warszawski[7]
W dniach 9–10 czerwca 1930 w pomieszczeniach pałacu Kronenberga odbyło się, pierwsze w Warszawie, Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). W styczniu 1935 do pałacu przeniósł się Oddział Warszawski, gdzie już wcześniej mieściły się pomieszczenia zajmowane przez Zarząd Główny SEP. W pałacu znajdowały się również Biblioteka Centralna SEP, laboratorium Biura Znaku Przepisowego SEP, redakcja Przeglądu Elektrotechnicznego.
W sobotę 18 marca 1939 w godzinach porannych w pałacu wybuchł pożar. Zniszczenia powstałe w wyniku pożaru były duże. Spłonął dach pałacu oraz dwie sale zajmowane przez SEP i centrala telefoniczna SEP. Pozostałe pomieszczenia, w tym Biblioteka Centralna, zostały zalane wodą. Jednak to nie był koniec pożarów w pałacu. Na początku września 1939 pałac został zbombardowany bombami zapalającymi i spłonęło całe jego wyposażenie.
Dzięki wysokiej jakości robót budowlanych pałac przetrwał pożar w pierwszych dniach II wojny światowej w stanie pozwalającym na odbudowę. W pożarze utracił tylko dach i część stropów, mury pozostały prawie nie uszkodzone.
Po wojnie pałac planowano odbudować m.in. z przeznaczeniem na siedzibę Centralnego Biura Wystaw Artystycznych. Pojawiła się także propozycja ulokowania w nim ambasady Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W 1958 gmach przekazano Francji z przeznaczeniem na ambasadę tego kraju, jednak Francuzi poinformowali stronę polską, że adaptacja istniejących murów pałacu jest niemożliwa. Motywem odrzucenia tej oferty przez oba państwa była „burżuazyjna niemieckość” pałacu[8]. W 1959 Pałac Kronenberga został skreślony z rejestru zabytków[9].
Gmach został rozebrany w 1962[10]. Z pałacu po rozbiórce ocalały cztery granitowe trzony kolumn. Trzy z nich zostały wykorzystane przez Zofię Woźną jako materiał do wykonania rzeźby Samotność ustawionej w parku im. Romualda Traugutta[11]. Czwartej użyto do budowy pomnika Electio Viritim[12]. Zachowane elementy kamiennych dekoracji gmachu są eksponowane przy Muzeum Ziemi PAN w Warszawie[13].
W miejscu pałacu wybudowano hotel Sofitel Victoria.
Architektura
W przewodniku po Warszawie z 1904 pałac opisany był jako „ciężki, renesansowy budynek wzniesiony przez architekta z Berlina”[14].
Pałac o dwóch piętrach i bardzo wysokim dachu mansardowym został usytuowany fasadą frontową w stronę placu Ewangelickiego. Pośrodku elewacji widniała loggia o arkadach opartych na zdwojonych kolumnach korynckich. Na końcach fasady znajdowały się trzyosiowe ryzality. W środkowej części budynku znajdowała się reprezentacyjna klatka schodowa o przeszklonym suficie, białych marmurowych schodach i ścianach pokrytych wiśniową marmoryzacją[15].
Budynek zdobiony był ozdobami architektonicznymi z gliny palonej pochodzącymi z fabryki Stalewskich (później zakład zduński R. Steinkellera na Solcu)[16]. Na dziedzińcu mieściły się powozownia, mieszkania dla oficjalistów i obszerna stajnia. W podziemiach umieszczono urządzenia do gazowego oświetlania i do ogrzewania pomieszczeń pałacu gorącym powietrzem. Pierwsze piętro zajmowały pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkanie właściciela pałacu. Drugie piętro przeznaczono na mieszkania synów właściciela i pokoje gościnne.
Wystrój rzeźbiarski fasad budynku był dziełem rzeźbiarza Leonarda Marconiego[1]: kompozycja rzeźbiarska wypełniająca tympanon nad loggią oraz cztery kariatydy w środkowym ryzalicie.
Galeria
Pałac Kronenberga
Klatka schodowa
Dekoracja wnętrza jadalni, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874
Pałac Kronenberga – Widok od ulicy Mazowieckiej, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama, 1874
Duża Sala, ściana okienna, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874
Detale zewnętrzne, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama, 1874
Wnętrze jadalni, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama 1874
Główna klatka schodowa, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama 1874
Ściana frontowa budynku, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją. G. Erbkama 1874
Dekoracja Małej Sali, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1872
Widok górnej klatki schodowej od strony ogrodu zimowego, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874
Biblioteka z dekoracją sufitu, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1873, sygnowana W. Loeillot
Dekoracja sufitu Małej Sali, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1873, sygnowana W. Loeillot
Przypisy
- ↑ a b Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz: Warszawa nie odbudowana. Wyd. DiG, 1998, s. 79. ISBN 83-7181-027-X.
- ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 51. ISBN 978-83-928349-8-4.
- ↑ Historia. [w:] Kasa im. Józefa Mianowskiego Fundacja Popierania Nauki [on-line]. mianowski.waw.pl. [dostęp 2021-06-04].
- ↑ Barbara Hensel-Moszczyńska, Anna Topolska (red.): Odzyskana społeczność. Warszawa 1915–1918. Muzeum Warszawy, 2018, s. 66. ISBN 978-83-65777-56-0.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 122, 2021.
- ↑ a b Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kronenberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 62.
- ↑ SEP Warszawa – Historia Oddziału [online], sep.warszawa.pl [dostęp 2020-09-05].
- ↑ Pałac Kronenberga – niechciane cudo | Warszawy historia ukryta [online], whu.org.pl [dostęp 2017-11-15] (pol.).
- ↑ Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kroneberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 68.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 154. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 199. ISBN 83-88973-59-2.
- ↑ Tomasz Urzykowski. W obronie Muzeum Ziemi. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 14−15 sierpnia 2023.
- ↑ Przewodnik po Warszawie (do 1944). [dostęp 2011-04-23].
- ↑ Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje pałacu Kronenberga. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 23.
- ↑ Julian Kołaczkowski: Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce. Kraków: 1888, s. 175. [dostęp 2011-04-23].
Bibliografia
- Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kronenberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.