PWS-15
 Sylwetka myśliwca PWS-15 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ | |
| Konstrukcja |
dwupłat o konstrukcji mieszanej |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
grudzień 1930 |
| Liczba egz. |
1 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | |
| Moc | |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
10 m |
| Długość |
7,5 m |
| Wysokość |
3 m |
| Powierzchnia nośna |
23 m² |
| Masa | |
| Własna |
1145 kg |
| Użyteczna |
370 kg |
| Startowa |
1515 kg |
| Zapas paliwa |
280 l |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
237 km/h |
| Prędkość przelotowa |
210 km/h |
| Prędkość minimalna |
88 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
12 m/s |
| Pułap praktyczny |
6000 m |
| Zasięg |
410 km |
| Rozbieg |
80 m |
| Dobieg |
70 m |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 2 karabiny maszynowe Vickers kal. 7,92 mm | |
PWS-15 – polski jednomiejscowy samolot myśliwski w układzie dwupłatu z lat 30. XX wieku konstrukcji inż. Aleksandra Grzędzielskiego oraz inż. Augusta Bobka-Zdaniewskiego, zbudowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Oblatany w grudniu 1930 roku PWS-15 był studium porównawczym z zaprojektowanym w tym samym czasie jednopłatowym myśliwcem PWS-10. Mimo lepszych właściwości lotnych PWS-15 do produkcji seryjnej wszedł PWS-10, a dyrekcja wytwórni nakazała demontaż płatowca oraz zatajenie informacji o jego istnieniu i osiągach.
Historia
W 1928 roku w Podlaskiej Wytwórni Samolotów inżynierowie Aleksander Grzędzielski i August Bobek-Zdaniewski zaprojektowali górnopłat myśliwski PWS-10[1]. Prototyp samolotu, konkurencyjnego wobec PZL P.1 konstrukcji Zygmunta Puławskiego, oblatany został w marcu 1930 roku[2]. Po pomyślnym przejściu prób w IBTL w połowie 1930 roku myśliwiec został zamówiony przez lotnictwo wojskowe w liczbie 50 sztuk (w 1931 roku zamówienie zostało powiększone o kolejne 30 egzemplarzy) i skierowany do produkcji seryjnej[2]. Podczas przygotowań do produkcji PWS-10 z inicjatywy konstruktorów do celów porównawczych została zaprojektowana i zbudowana dwupłatowa wersja myśliwca, o oznaczeniu PWS-15[3][4]. W 1930 roku została opracowana dokumentacja pary skrzydeł, które po wykonaniu zamontowano do jednego z dwóch prototypów PWS-10[5][6]. Samolot został oblatany w grudniu 1930 roku przez pilota fabrycznego Franciszka Rutkowskiego[4][7][a]. W opinii oblatywacza samolot miał lepszą prędkość wznoszenia, sterowność i zwrotność w porównaniu do PWS-10, przy nieznacznie niższej prędkości maksymalnej[3][4][b]. Z powodu zaawansowania prac przygotowawczych do produkcji PWS-10 i możliwych komplikacji organizacyjnych w przypadku zmiany typu zamówionego samolotu dyrekcja wytwórni poleciła w lutym 1931 roku zdemontowanie maszyny i utajnienie wszelkich informacji o jej powstaniu[3][8]. Istnienie samolotu zostało potwierdzone przez jednego z konstruktorów – Augusta Zdaniewskiego – po ponad 40 lat od jego zbudowania, w 1971 roku[9].
Opis konstrukcji i dane techniczne
PWS-15 był jednosilnikowym, jednoosobowym dwupłatem myśliwskim o konstrukcji mieszanej[10]. Kadłub tworzyła kratownica spawana z rur stalowych wykrzyżowana cięgnami z drutu, o przekroju owalnym, pokryta z przodu blachą duralową, a dalej płótnem[10][11]. Kabina pilota otwarta, osłonięta wiatrochronem, z fotelem dostosowanym do spadochronu plecowego[11]. Tablica przyrządów składała się z busoli, prędkościomierza, wysokościomierza, zakrętomierza, obrotomierza, wskaźników temperatury wody chłodzącej i oleju oraz wskaźnika poziomu paliwa[11]. Z lewej strony kabiny zamontowano dźwignię sterowania silnikiem, zaś z prawej były umieszczone dźwignie awaryjnego zrzutu zbiornika paliwa i regulacji żaluzji chłodnicy[11].
Płaty prostokątne z zaokrąglonymi końcówkami, dwudźwigarowe, trójdzielne, konstrukcji drewnianej; noski pokryte sklejką, a reszta płótnem[10]. Komora płatów jednoprzęsłowa, połączona stójkami w kształcie odwróconego „N” i usztywniona profilowanymi cięgnami stalowymi[10][12]. Profil płata cienki (10%), o jednakowej grubości na całej długości z wyjątkiem końcówek[10][13]. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 10 metrów[5][10]. Powierzchnia nośna wynosiła 23 m², przy czym 56% powierzchni przypadało na płat górny, a 44% na dolny[10][11]. Lotki znajdowały się na obu płatach i miały powierzchnię 2,4 m², z czego 59% powierzchni przypadało na płat górny, a 41% na dolny[10]. Obciążenie powierzchni wynosiło 65,8 kg/m²[14].
Długość samolotu wynosiła 7,5 metra, a wysokość 3 metry[5][10][c]. Masa własna płatowca wynosiła 1145 kg, masa użyteczna 370 kg, zaś masa całkowita (startowa) 1515 kg[5][10][d]. Usterzenie klasyczne, spawane z rur stalowych, kryte płótnem, z przestawialnym statecznikiem pionowym oraz statecznikami poziomymi podpartymi pojedynczymi zastrzałami i usztywnionymi drutem[10]. Podwozie klasyczne, dwugoleniowe, z dzieloną osią, z amortyzatorami Vickers; z tyłu płoza ogonowa, wykonana ze stalowego resora[10].
Napęd stanowił chłodzony cieczą 12-cylindrowy silnik widlasty w układzie W Lorraine-Dietrich 12 Eb o mocy nominalnej 336 kW (450 KM) przy 1850 obr./min, mocy startowej 478 KM i masie 400 kg, napędzający stałe, drewniane, dwułopatowe śmigło ciągnące firmy Szomański o średnicy 2,89 metra[10][15]. Obciążenie mocy wynosiło 3,36 kg/KM[14]. Odrzucany w locie zbiornik paliwa miał pojemność 280 litrów, zaś zbiornik oleju mieścił 30 litrów[5][10]. Prędkość maksymalna wynosiła 237 km/h, prędkość przelotowa 210 km/h, zaś prędkość minimalna 88 km/h[10][11][e]. Zużycie paliwa wynosiło 100 litrów/h[5]. Maszyna osiągała pułap praktyczny 6000 metrów z prędkością wznoszenia wynoszącą 12 m/s przy ziemi[10][11][f]. Samolot charakteryzował się rozbiegiem wynoszącym 80 metrów i dobiegiem 70 metrów[10][g]. Zasięg wynosił 410 km[10][h]. Minimalny promień zakrętu wynosił 65 metrów[10].
Uzbrojenie samolotu stanowiły dwa karabiny maszynowe Vickers kal. 7,92 mm z zapasem amunicji wynoszącym 500 sztuk na lufę[5][10]. Broń była synchronizowana z wykorzystaniem urządzenia uzgadniającego Colbert, zaś strzelanie odbywało się za pomocą celownika kolimatorowego Chretién[10]. Maszyna wyposażona też była w fotokarabin K-28 i rakietnicę Perkun z zapasem 10 nabojów[10].
Malowanie
Prototyp PWS-15 pomalowany był na kolor zielonooliwkowy[5].
Uwagi
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 38 podaje, że oblot odbył się w marcu 1931 roku, zaś Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 twierdzą, że miało to miejsce w końcu 1930 lub na początku 1931 roku.
- ↑ Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 podają, że samolot miał również większą od PWS-10 prędkość maksymalną.
- ↑ Green i Swanborough 1995 ↓, s. 484 podają, że wysokość samolotu wynosiła 2,7 metra.
- ↑ Green i Swanborough 1995 ↓, s. 484 i Cynk 1971 ↓, s. 405 podają, że masa własna wynosiła 1050 kg, zaś masa startowa 1420 kg.
- ↑ Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158, Morgała 1972 ↓, s. 104 i Green i Swanborough 1995 ↓, s. 484 podają, że samolot osiągał prędkość maksymalną 250 km/h.
- ↑ Morgała 1972 ↓, s. 104 i Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 podają, że pułap wynosił 6500 metrów; Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 podają też, że prędkość wznoszenia wynosiła 6,5 m/s.
- ↑ Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 podają, że rozbieg samolotu wynosił 95 m.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 289 podaje, że zasięg samolotu wynosił 420 km, zaś Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158 twierdzą, że 520 km.
Przypisy
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 36.
- ↑ a b Morgała 2003 ↓, s. 37.
- ↑ a b c Morgała 2003 ↓, s. 38.
- ↑ a b c Glass 2004 ↓, s. 287.
- ↑ a b c d e f g h Chwałczyk i Glass 1990 ↓, s. 158.
- ↑ Cynk 1971 ↓, s. 405.
- ↑ Morgała 1972 ↓, s. 102.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 287-289.
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 38, 41.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Morgała 2003 ↓, s. 41.
- ↑ a b c d e f g Glass 2004 ↓, s. 289.
- ↑ Morgała 1972 ↓, s. 102-103.
- ↑ Morgała 1972 ↓, s. 103.
- ↑ a b Morgała 1972 ↓, s. 104.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 289-290.
Bibliografia
- Tadeusz Chwałczyk, Andrzej Glass: Samoloty PWS. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0899-6.
- Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company Limited, 1971. ISBN 0-370-00085-4.
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
- William Green, Gordon Swanborough: The Complete Book of Fighters. New York: Smithmark, 1995. ISBN 978-0-8317-3939-3. (ang.).
- Andrzej Morgała: Polskie samoloty wojskowe 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.
- Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2003. ISBN 83-11-09319-9.
Linki zewnętrzne
- Sylwetka samolotu PWS-15 w serwisie samolotypolskie.pl. samolotypolskie.pl. [dostęp 2023-06-26]. (pol.).
- Sylwetka samolotu PWS-15 w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-06-26]. (ros.).
