Płeć i charakter
| |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język |
niemiecki |
| Data wydania |
1903 |
| Wydawca |
Braumüller & Co |
Płeć i charakter (niem. Geschlecht und Charakter) – książka autorstwa austriackiego filozofa i psychologa Otto Weiningera wydana w 1903 roku. Książka jest jednym z najpopularniejszych badań nad ludzką seksualnością[1] i odbiła się szerokim echem zarówno w kręgach naukowych, jak i literackich, stając się jedną z najpoczytniejszych prac eksplorujących tematykę kobiecości i męskości[2]. Do 1923 posiadała 25 wydań.
Główne tematy dzieła
Męska aktywność i kobieca pasywność
Otto Weininger nawiązuje do idei androgyniczności człowieka, utrzymując, że w charakterze każdego człowieka obecna jest zarówno zasada męska, jak i zasada żeńska[1]. Męski aspekt jest aktywny, produktywny, świadomy, moralny i logiczny, podczas gdy kobiecy aspekt jest pasywny, mało wydajny, amoralny i alogiczny. Weininger twierdzi, że emancypacja powinna być zarezerwowana dla „kobiet męskich”, np. niektórych lesbijek. Według filozofa życie kobiet polega tylko na korzystaniu z seksualności: u podstawy jako prostytutka, a produktem jako matka.
Rezygnacja z miłości dla absolutu
Kobieta jest „swatką”. Natomiast obowiązkiem mężczyzny lub męskiego aspektu osobowości jest dążenie do stania się geniuszem, rezygnując z seksualności dla abstrakcyjnej miłości absolutu, Boga, którego znajdzie w sobie.
Natura geniusza
Znaczna część książki została poświęcona koncepcji geniusza. Weininger twierdzi, że nie ma genialnych specjalistów, nie ma geniuszów w matematyce, muzyce lub w szachach, a są tylko geniusze uniwersalni. Człowieka genialnego można określić jako takiego, który wie wszystko, nie ucząc się tego wcale[3]. Ponadto według filozofa genialność jest ideą, do której jeden się zbliża, podczas gdy inny w wielkim pozostaje od niej oddaleniu, do której jeden szybko zdąża, inny może dopiero u kresu swego życia[4].
Negatywne cechy Żydów
W osobnym rozdziale Weininger, choć sam był Żydem (przeszedł na chrześcijaństwo w 1902 roku), analizuje archetypowych Żydów jako kobiecych, a więc głęboko niewierzących, bez prawdziwego indywidualizmu (duszy), bez poczucia dobra i zła. Chrześcijaństwo jest opisane jako „najwyższy wyraz najwyższej wiary”, a judaizm jest nazywany „ekstremum tchórzostwa”. Weininger potępia rozpad współczesności, a wiele z tego przypisuje się kobiecości, a więc i żydowskiemu wpływowi. Filozof twierdzi, że każdy posiada w sobie odrobinę kobiecości i nazywa to „żydostwem”.
Te idee pochodzą u Weiningera od Houstona Stewarta Chamberlaina, brytyjsko-niemieckiego teoretyka i naturalisty, którego pisma inspirowały potem antysemicką politykę nazizmu[5].
Recepcja książki
Płeć i charakter w Wiedniu
Książka Weiningera miała ogromny wpływ na życie intelektualne Wiednia przełomu wieków[6]. Wywarła wpłym m.in. na myśl Ludwiga Wittgensteina[7][8]. Allan Janik uważa, że wszystko, co Ludwig Wittgenstein pisał na temat Żydów, zainspirowane było bezpośrednio jego lekturą Płci i charakteru. Rush Rhees twierdzi przy tym, że Wittgenstein używał tych idei w inny sposób, chcąc określić, w sposób pascalowski, własny stan ducha[9].
W 1903 książka stała się powodem kłótni między Sigmundem Freudem i Wilhelmem Fliessem, z powodu obecnej tam teorii biseksualizmu. Fliess był przekonany, że Weininger splagiatował te idee (Fliess sam rozwijał pewną teorię biseksualizmu, o której rozmawiał wyłącznie z Freudem), przy czym Freud za wszelką cenę chciał ukryć przed Fliessem fakt, że miał kontakt z Weiningerem, i że ten ostatni poznał teorie biseksualizmu m.in. w wyniku przeprowadzonych z Freudem rozmów; w tej serii niedyskretnych wymian pojawił się również Hermann Swoboda, pacjent Freuda, który był odpowiedzialny za nawiązanie kontaktu między Weiningerem i Freudem[10].
Płeć i charakter w Polsce
W Polsce, dzieło Weiningera było czytane i komentowane m.in. przez Stanisława Przybyszewskiego[11]. Peter Altenberg twierdził nawet, że Przybyszewski był odpowiedzialny za samobójstwo młodego Weiningera, które miało być wynikiem jego lektury Totenmesse polskiego autora; interpretacja ta jest jednak kontestowana, i głównym tłumaczeniem tego gestu zdaje się być Weltschmerz Austriaka[12][13].
Pozostałe kraje
Dla Evoli autor książki Płeć i charakter stał się patronem intelektualnym, który – obok Platona, Jakuba Boehmego, Artura Schopenhauera, Franza von Baadera, Ludwiga Klagesa, Nikołaja Bierdiajewa – określi zarówno jego metafizykę płci[14]. Lektura Płci i charakteru wpłynęła na twórczość Jamesa Joyce’a i Augusta Strindberga oraz stała się ważną pozycją dla krytyczek feministycznych, takich, jak np. Charlotte Perkins Gilman i Germaine Greer[8][7].
Przypisy
- ↑ a b Шестаков 2020 ↓, s. 140.
- ↑ Wojnicka 2016 ↓, s. 39.
- ↑ Płeć i Charakter, wyd. Nakładem Księgarni L. Fiszera, Łódź 1921, s. 138.
- ↑ Płeć i Charakter, wyd. Nakładem Księgarni L. Fiszera, Łódź 1921, s. 114.
- ↑ Nancy Anne Harrowitz, Barbara Hyams, Jews & Gender: Responses to Otto Weininger, Temple University Press, 1995, s. 162.
- ↑ Chandak Sengoopta, Otto Weininger: Sex, Science, and Self in Imperial Vienna, University of Chicago Press, 2000.
- ↑ a b Wojnicka 2016 ↓, s. 40.
- ↑ a b Katarzyna Wojnicka: About a Very Different Boy. June 4, 2017. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
- ↑ Allan Janik, „Weininger and the Two Wittgensteins”, in Stern & Szabados, Wittgenstein Reads Weininger, Cambridge University Press, 2004, s. 62-88, s. 64-65.
- ↑ Lesley Chamberlain, The Secret Artist: A Close Reading of Sigmund Freud, Seven Stories Press, 2003, s. 21.
- ↑ Wojciech Gutowski, Stanisław Przybyszewski i Otto Weininger – dwie metafizyki płci, 1990.
- ↑ Raymond Furness, The Twentieth Century, 1890-1945, Taylor & Francis, 1978, s. 70-71.
- ↑ Dariusz Dziurzyński, Strategie mizoginiczne Stanisława Przybyszewskiego na podstawie „Synagogi szatana”, [w:] Wiek kobiet w literaturze, pod red. Jadwigi Zacharskiej i Marka Kochanowskiego, Białystok 2002, s. 189-201.
- ↑ Mikołejko 1998 ↓, s. 52.
Bibliografia
- Zbigniew Mikołejko: Mity tradycjonalizmu integralnego. Julius Evola i kultura religijno-filozoficzna prawicy.. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1998.
- Katarzyna Wojnicka. Otto Weininger: mizogin i profeminista?. „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media”. 6 (1), s. 39-58, 2016. DOI: 10.18276/au.2016.1.6-04. ISSN 2353-8694. [dostęp 2023-01-27].
- В. П. Шестаков: Европейский эрос. Философия любви и европейское искусство. Wyd. стереотип. Moskwa: URSS, 2020. ISBN 978-5-382-01970-3. [dostęp 2022-01-27]. (ros.).
Linki zewnętrzne
- Płeć i charakter w serwisie Wolne Lektury