Płaca
Płaca (z łac. pensio, inne nazwy wynagrodzenie, pensja, zapłata, gratyfikacja) – ogół wydatków pieniężnych i innych świadczeń wypłacanych pracownikom z tytułu zatrudnienia w podmiocie gospodarczym. Obejmuje wypłaty pieniężne, inne świadczenia oraz wartość tzw. świadczeń w naturze (towary, materiały, usługi itp.) lub ekwiwalenty wypłacane pracownikom lub innym osobom fizycznym przez pracodawcę za wykonaną na jego rzecz pracę.
Wynagrodzenia są kosztem pracy[1]. Są mniej elastyczne niż ceny, w szczególności rzadko ulegają obniżeniu w sytuacji spadku popytu na pracę lub wzrostu podaży pracy[2]. Ta tzw. sztywność wynagrodzeń może być przyczyną bezrobocia[2].
Prawo międzynarodowe
Konwencja MOP Nr 95 o ochronie płacy z 1 lipca 1949 r.[3] ustanawia, że zarobki powinny być wypłacane w regularnych odstępach czasu (art. 12), zabrania takich sposobów wypłaty, które pozbawiają pracownika istotnej możliwości porzucenia pracy[4]. Zabrania też by pracodawca ograniczał w jakikolwiek sposób wolność pracownika w dysponowaniu swą płacą (art. 6). W razie upadku przedsiębiorstwa pracownicy w nim zatrudnieni mają być traktowani jako wierzyciele uprzywilejowani, ich roszczenia mają pierwszeństwo (art. 11). Zabronione jest wypłacanie w środkach odurzających (art. 4) lub dokonywanie wypłaty w sklepach sprzedaży takich środków (art. 13).
Postanowienia te uzupełnia Konwencja nr 173 dotycząca ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy z 3 czerwca 1992 r.[5] Konwencja nr 100 z 29 czerwca 1951 gwarantuje jednakowe wynagrodzenie dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości[6]. O prawie do godziwego wynagrodzenia mówi także Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 23 oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w art. 7.
Wysokość wynagrodzenia
Wysokość wynagrodzenia jest ustalana przy zawieraniu umowy, a więc przed wykonaniem pracy lub dzieła. Wynagrodzenie obciążone jest podatkiem dochodowym oraz składkami ubezpieczeń społecznych, dlatego rozróżnia się:
- płacę brutto – jest to łączna kwota wynagrodzenia uwzględniająca obciążenia podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne (w części płaconej przez pracownika);
- płacę netto – jest to kwota wynagrodzenia brutto pomniejszona o kwotę należnego podatku dochodowego oraz składek ubezpieczeniowych (w części płaconej przez pracownika).
Wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od wielu czynników. Na wysokość wynagrodzenia wpływają czynniki z makrootoczenia, takie jak poziom rozwoju gospodarczego kraju i regionu, regulacje prawne, sytuacja na rynku pracy oraz pozycja związków zawodowych i organizacji pracodawców. Wysokość płacy wynika również z cech organizacji, w której pracownik jest zatrudniony: branży, jej sytuacji finansowej, technologii wytwarzania oraz kultury organizacyjnej. Istotny wpływ mają także charakterystyki pracownika: jego wykształcenie, umiejętności, pełnione role oraz osiągane wyniki.
Płaca w Polsce
Minimalna płaca
Od 1 stycznia 2021 roku minimalna płaca pracownika zatrudnionego na umowę o pracę zwiększyła się o 200 zł i wynosi 2800 zł brutto. Minimalna stawka za godzinę pracy, która dotyczy osób zatrudnionych na zlecenie lub umowę o świadczenie usług, wynosi 18,30 zł brutto[7].
Rodzaje i składniki wynagrodzeń
Z punktu widzenia pracodawcy wynagrodzenia dzielą się na:
- wynagrodzenia osobowe – wynikające z tytułu umowy o pracę,
- wynagrodzenia bezosobowe – wynikające z tytułu umowy o dzieło, zlecenia lub agencyjnej.
Na wynagrodzenia osobowe składają się:
- wynagrodzenie zasadnicze,
- dopłaty (premie, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek stażowy, dodatek funkcyjny, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych itp.),
- płace uzupełniające (za czas nieprzepracowany np. wynagrodzenie za czas choroby),
- ekwiwalenty za niewykorzystany urlop.
Do wynagrodzeń nie zalicza się w rozumieniu przepisów:
- świadczeń wypłacanych ze środków ZUS,
- ekwiwalentów (np. za odzież roboczą, używanie własnych samochodów itp.),
- kosztów podróży służbowych,
- wypłat z tytułu projektów wynalazczych i racjonalizatorskich.
Potrącenia od wynagrodzeń
Z ustalonego w umowie wynagrodzenia brutto są obligatoryjnie potrącane różne elementy, w zależności od rodzaju zawartej umowy oraz kilku innych warunków:
| Tytuł potrącenia | Umowa o pracę | Umowa zlecenie i agencyjna | Umowa o dzieło | |
|---|---|---|---|---|
| zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych | według skali podatkowej | według skali podatkowej pomniejszone o 20% zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów | według skali podatkowej pomniejszone o 20% lub 50%[8] zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów | |
| składki na ubezpieczenia | emerytalne | zawsze | uwarunkowane | jeśli umowę zawarto z własnym pracownikiem |
| rentowe | zawsze | |||
| chorobowe | zawsze | |||
| zdrowotne | częściowo potrącane z zaliczki podatku dochodowego | |||
| inne potrącenia obowiązkowe wynikające z tytułów egzekucyjnych i wykonawczych | ||||
Potrącenia dobrowolne dotyczą wynagrodzeń wypłacanych z tytułu umowy o pracę. Pracownik musi na nie złożyć pisemną zgodę. Do takich potrąceń należą np. składki na ubezpieczenie grupowe, składki na związki zawodowe, kluby sportowe, wpłaty do kasy zapomogowo-pożyczkowej itp.
ZUS – stopy procentowe
Stopa procentowa składek na ubezpieczenia jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek. Wysokość stopy procentowej składek obowiązujących w 2017 roku[9][10]:
| Rodzaj składki | Wartość % | Obciąża: | |
|---|---|---|---|
| zatrudnionego z kwoty brutto wynagrodzenia | pracodawcę niezależnie od kwoty brutto wynagrodzenia | ||
| Emerytalna | 19,52% | Połowa (19,52% / 2) | Połowa (19,52% / 2) |
| Rentowa | 8% | 1,5% | 6,5% |
| Chorobowa | 2,45% | 2,45% | 0% |
| Wypadkowa | 1,80% | 0% | 1,80% |
| Zdrowotna | 9% | Naliczana 9% | 0% |
| Odliczana od podatku 7,75% | 0% | ||
| Fundusz Pracy | 2,45% | 0% | 2,45% |
| FGŚP | 0,1% | 0% | 0,1% |
| FEP | 1,5% | 0% | 1,5% |
- Z tytułu prawidłowej wypłaty świadczeń chorobowych wypłacającemu przysługuje wynagrodzenie w wartości 0,1% wypłacanych kwot.
Przykład
Przykładowe obliczenie wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę dla pracownika, który nie dojeżdża do pracy do innej miejscowości i przysługuje mu odliczenie ulgi podatkowej, według parametrów obowiązujących w 2017 roku:
| Opis | Kwota[11] | % |
|---|---|---|
| Wynagrodzenie brutto | 2000 zł | 100,0 |
| Składka ubezpieczenia emerytalnego (9,76%) | 195,20 zł | |
| Składka ubezpieczenia rentowego (1,50%) | 30 zł | |
| Składka ubezpieczenia chorobowego (2,45%) | 49 zł | |
| Razem składki ubezpieczeń społecznych | 274,20 zł | |
| Podstawa naliczenia składki ubezpieczenia zdrowotnego | 1725,80 zł | |
| Składka ubezpieczenia zdrowotnego (9%) | 155,32 zł | |
| Zaliczka na podatek dochodowy po umniejszeniu o część składki ubezpieczenia zdrowotnego | 111 zł | |
| Wynagrodzenie netto | 1459,48 zł | 73 |
| Potrącenia (np. ubezpieczenie grupowe) | 30 zł | |
| Kwota do wypłaty | 1429,48 zł | 71 |
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 329. ISBN 978-1-57660-351-2.
- ↑ a b Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 182. ISBN 978-1-57660-351-2.
- ↑ Protection of Wages Convention, Konwencja nr 95 dotycząca ochrony płacy (Dz.U. z 1955 r. nr 38, poz. 234).
- ↑ Cytat ze wstępu do Konwencji Nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej (Dz.U. z 1959 r. nr 39, poz. 240).
- ↑ Protection of Workers’ Claims (Employer’s Insolvency) Convention, tekst polski.
- ↑ Equal Remuneration Convention (Dz.U. z 1955 r. nr 38, poz. 238).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r [online], sejm.gov.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ W przypadku praw autorskich i pokrewnych.
- ↑ Systim.pl, świadectwo pracy | Systim.pl [online], 7 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2017-11-09].
- ↑ ZUS, www.zus.pl, 7 listopada 2017.
- ↑ Kalkulator wynagrodzeń netto i brutto [online] [dostęp 2015-11-04].
Bibliografia
- A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWN, 2008, s. 327–331.