Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce

nr rej. A/1550/95 z 10.11.1995
Ulica gen. Józefa Hallera
Państwo	Polska
Miasto	Czerwionka-Leszczyny
Dzielnica	Czerwionka
Data budowy	1898–1916
Położenie na mapie Czerwionki-Leszczyn Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
Położenie na mapie Polski Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
Położenie na mapie województwa śląskiego Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
Położenie na mapie powiatu rybnickiego Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
Położenie na mapie gminy Czerwionka-Leszczyny Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
50°09′06,4001″N 18°40′18,9739″E/50,151778 18,671937
Multimedia w Wikimedia Commons

Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce – zespół budynków mieszkalnych (familoków) zlokalizowanych w centralnej części Czerwionki (miasto Czerwionka-Leszczyny, województwo śląskie) pomiędzy ulicami: Szkolną, Wolności, Słowackiego, Hallera, Kombatantów i Mickiewicza. Został wpisany do rejestru zabytków w 1995^[1].

Osiedle patronackie 84 budynków z czerwonej cegły obejmuje obszar około 15 hektarów. Powstawało dla pracowników kopalni Dębieńsko etapami w latach 1898–1916^[1][2]. Domy są wolnostojące, jedno- i dwukondygnacyjne, wzbogacone fragmentami z glazurowanej białej cegły, muru pruskiego, gładkimi tynkami piaskowymi i innymi elementami. Budynki usytuowano równolegle do ulic. Ich dachy kryte są dachówka ceramiczną. Obrzeża zespołu (od ul. Wolności) zabudowano obiektami parterowymi z dachami mansardowymi nad poddaszami, które są częściowo użytkowe. Wewnątrz zespołu stoją budynki dwukondygnacyjne o zróżnicowanej architekturze i dekoracjach. Zamknięcia ulic poprzecznych z widokiem w kierunku ul. Wolności są zaakcentowane budynkami większych rozmiarów i bogatszym wystroju elewacyjnym^[1].

Wejścia do domów usytuowano na ich tyłach lub bokach. Poszczególne z nich mieściły od czterech do ośmiu mieszkań z kuchniami. Mieszkania robotnicze miały od 40 do 70 m², a urzędnicze były większe. Budynki wyposażono w strychy użytkowe, piwnice, piece kaflowe, wodociągi, kanalizację i prąd z sieci należącej do kopalni, a nadto w obiekty gospodarcze przeznaczone do przydomowej hodowli niewielkich zwierząt. Ubikacje zlokalizowano w budynkach gospodarczych. Istniały również ogródki rodzinne o powierzchni około 250 m² (zajmowały one łącznie 6,7 hektara, czyli prawie połowę powierzchni kompleksu). Na osiedlu była też pralnia i piekarnia chleba (obecnie Miejski Ośrodek Kultury przebudowany w latach 70. XX wieku), szkoła (ul. Szkolna - zachowane wejście) i ochronka (ul. Wolności 11, obecnie przedszkole, częściowo rozbudowane)^[1].

Układ urbanistyczny jest zachowany w dobrym stanie i uzupełniony stosunkowo zdrową, różnorodną zieleń liściastą rosnącą wzdłuż ulic, np. na ul. Słowackiego rośnie dwurzędowa aleja lipowa. Także na ulicach Hallera i Mickiewicza znajdują się aleje formowanych akacji, a na ul. Wolności - jarzębiny. Ulica Szkolna obsadzona jest starymi lipami, kasztanowcami, jak również bukami. Cenną właściwością zespołu jest silne zróżnicowanie form architektonicznych oraz urozmaicenie detali (na 80 budynków istnieje 40 ich typów). Z uwagi na wartość zabytkową osiedla, od początku XXI wieku jest ono rewitalizowane^[3] i promowane jako atrakcja turystyczna regionu górnośląskiego^[1][2]. Znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego^[4].

Układ urbanistyczny kolonii jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. A/1550/95 z 10 listopada 1995^[5]. Do rejestru wpisano:

• 11 domów przy ul. Hallera 1–11,
• 8 domów i 7 budynków gospodarczych przy ul. Kombatantów 1–7, 9,
• szkołę przy ul. Kombatantów 8,
• 11 domów i 10 budynków gospodarczych przy ul. Mickiewicza 1–11,
• 14 domów przy ul. Słowackiego 1–13, 15,
• dom przy ul. Szkolnej 1,
• 41 domów i 5 budynków gospodarczych przy ul. Wolności 1–26, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52–54^[2].

• 
  Ulica Wolności
• 
  Jeden z familoków
• 
  Fragment zespołu zimą