Order Elżbiety
Elisabeth-Orden

Awers
Baretka
Ustanowiono	16 września 1898
Multimedia w Wikimedia Commons

Order Elżbiety (niem. Elisabeth-Orden, węg. Erzsébet-rend) – order kobiecy nadawany w latach 1898–1918 przez monarchię habsburską.

Odznaczenie zostało ustanowione jako order wyłącznie damski 16 września 1898 przez cesarza Austrii i króla Węgier Franciszka Józefa I w sześć dni po zamordowaniu w Genewie jego żony Elżbiety dla uczczenia jej pamięci i otrzymało jako patronkę św. Elżbietę z Turyngii. Według pierwszych statutów order posiadał trzy klasy: Wielki Krzyż z gwiazdą, Komandorię z gwiazdą i Krzyż Srebrny. Następca Franciszka Józefa, ostatni cesarz Austrii i król Węgier Karol I (IV) zmienił 30 kwietnia 1918 r. statuty, dodając komandorię bez gwiazdy jako III. klasę i wprowadzając piątą klasę, prosty srebrny nieemaliowany krzyż. Wielką Mistrzynią orderu została po objęciu tronu przez męża (1916) cesarzowa-królowa Zyta, do roku 1916 funkcja była nieobsadzona. Po upadku monarchii w roku 1918 przestano nadawać order i nie wcielono go do pocztu orderów domowych wygnanych Habsburgów.

W hierarchii orderów damskich monarchii habsburskiej order Elżbiety zajmował drugie miejsce po Gwiaździstym Krzyżu, ale w przeciwieństwie do tego wysoce arystokratycznego odznaczenia nie wymagano przy nadaniach orderu Elżbiety wywodu szlachectwa (Ahnenprobe). Nadawany mógł być wszystkim kobietom niezależnie od pochodzenia, religii i stanu cywilnego za zasługi zawodowe lub w dziedzinie filantropii czy działalności kościelnej.

Insygnia orderu to oznaka i gwiazda I. i II. klasy. Oznaką był krzyż heraldyczny liliowy, którego dwa boczne płatki emaliowane były na amarantowo, a płatek środkowy na biało. Medalion środkowy awersu był emaliowany na biało, otoczony kręgiem perełek i zawierał w środku złoty medal z profilem św. Elżbiety z Turyngii zwróconym na lewo, otoczonym aureolą. Medalion rewersu zawierał złotą literę "E". Między ramionami krzyża umieszczone były stylizowane, emaliowane na czerwono róże z zielonymi płatkami.

Gwiazda I i II klasy była srebrna, ośmiopromienna, cyzelowana na kształt diamentów i nosiła na sobie awers oznaki: przy I. klasie była wielkości 71 mm, przy II. 48 mm. Order I. klasy noszono na wąskiej damskiej wstędze z prawego ramienia na lewy bok, gwiazdę nad lewą piersią, II. klasę na damskiej kokardzie nad lewą piersią i jej gwiazdę nad prawą piersią. Najniższa do roku 1918 klasa to krzyż orderowy srebrny, gdzie tylko medalion ze św. Elżbietą był złoty i emaliowany, wprowadzona w tym roku V. klasa to prosty krzyż cały w srebrze. IV. I V. klasę noszono na damskiej kokardzie nad lewą piersią. Wstęga była biała z obustronną amarantową bordiurą.

Odznaczone orderem były m.in. królowa Holandii Wilhelmina, hr. Helena Mierowa^[1].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Damy Orderu Elżbiety (Austria).

• Václav Měřička, Orden und Ehrenzeichen der österreichisch-ungarischen Monarchie, Wien und München 1974
• Roman Freiherr von Procházka, Österreichisches Ordenshandbuch, Große Ausgabe, I – IV, München 1979

• p
• d

Austriackie i austro-węgierskie odznaczenia monarchii habsburskiej (według daty ustanowienia)

Order Złotego Runa, 1421 Order Niewolnic Cnoty, 1662 Order Krzyża Gwiaździstego, 1668 Order Miłości Bliźniego, 1708 Odznaka Elżbiety Teresy, 1749 Order Marii Teresy, 1757 Order Świętego Stefana, 1764 Medal Waleczności, 1789 Medal Wojskowy Ołomuński, 1796 Krzyż Zasługi dla Duchownych Wojskowych, 1801 Medal Zasługi Cywilnej, 1804, 1835, 1848, 1918 Order Leopolda, 1808 Krzyż Szlachecki Czeski, 1814 Krzyż Armatni, 1814 Krzyż Honorowy Cywilny, 1815 Order Korony Żelaznej, 1816 Medal Pamiątkowy Tyrolskiej Obrony Kraju, 1848, 1859, 1866 Odznaka za Służbę Wojskową, 1849 Krzyż Zasługi Wojskowej, 1849 Order Franciszka Józefa, 1849 Krzyż Zasługi Cywilnej, 1850 Medal Pamiątkowy Kampanii przeciwko Danii, 1864 Krzyż Mariański, 1871 Medal Wojenny, 1873 Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności, 1887 Medal Zasługi Wojskowej, 1890 Medal Pamiątkowy Podróży Morskiej, 1893 Order Elżbiety, 1898 Medal Honorowy za Czterdziestoletnią Wierną Służbę, 1898 Medal Jubileuszowy Pamiątkowy Wojskowy, 1898 Medal Jubileuszowy Pamiątkowy Cywilny, 1898 Medal Jubileuszowy Pamiątkowy Dworski, 1898 Medal Straży Ogniowej, 1905 Krzyż Jubileuszowy Wojskowy, 1908 Krzyż Jubileuszowy Cywilny, 1908 Krzyż Jubileuszowy Dworski, 1908 Odznaka Honorowa Pospolitego Ruszenia, 1908 Medal Pamiątkowy Bośniacko-Hercegowiński, 1909 Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji, 1913 Odznaka Honorowa Austriackiego Czerwonego Krzyża, 1914 Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne, 1915 Krzyż Żelazny Zasługi, 1916 Krzyż Franciszka Józefa, 1916 Odznaka Pamiątkowa Franciszka Józefa, 1916 Krzyż Wojskowy Karola, 1916 Medal Rannych, 1917 Odznaka Ostrogi Złotej, 1918 Krzyż Pamiątkowy Wojenny, 1918

 Osobne artykuły: Austriackie odznaczenia i Węgierskie odznaczenia.