Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Oliwka (roślina)

Ten artykuł dotyczy drzewa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Oliwka
Ilustracja
Oliwka europejska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

oliwkowate

Rodzaj

oliwka

Nazwa systematyczna
Olea L.
Sp. Pl.: 8 (1753)[3]
Synonimy
  • Enaimon Raf.
  • Leuranthus Knobl.
  • Pachyderma Blume
  • Picricarya Dennst.
  • Pogenda Raf.
  • Steganthus Knobl.
  • Stereoderma Blume
  • Tetrapilus Lour.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwitnąca gałąź Olea capensis
Owoce oliwki europejskiej
Oliwki marynowane na tureckim targu

Oliwka (Olea L.) – rodzaj drzew należący do rodziny oliwkowatych. Zalicza się do niego 12 gatunków[3], choć dawniej dzielono rodzaj nawet na ponad 30 gatunków[5]. Są to zimozielone drzewa i krzewy. Rosną w strefie międzyzwrotnikowej i w ciepłym klimacie umiarkowanym południowej Europy, Afryki, południowej Azji i Australii. Największe znaczenie użytkowe ma oliwka europejska, z której owoców pozyskuje się oliwę. Gatunek ten i kilka innych z rodzaju (O. capensis, O. welwitschii) dostarcza cenionego, bardzo twardego drewna (zaliczane są one do tzw. drzew żelaznych)[5].

Morfologia

Pokrój
Krzewy i drzewa osiągające ok. 15 m wysokości, często cierniste[6], z pozakwiatowymi miodnikami[5].
Liście
Zimozielone, naprzeciwległe, ogonkowe, eliptyczne, całobrzegie, rzadziej ząbkowane lub piłkowane[6][7].
Kwiaty
Drobne, jedno- lub obupłciowe, zebrane w wiechy, grona lub baldachy, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kielich jest dzwonkowaty, składa się z 4 działek trójkątnych lub jajowatych, często orzęsionych. Płatki korony są cztery i u nasady zrastają się w krótką rurkę, rozpostarte łatki są kapturkowate, krótsze lub dłuższe od rurki[7], białawe lub zielonkawe[6]. Pręciki są dwa (rzadko cztery) schowane w rurce korony, o nitkach krótkich lub całkiem zredukowanych, o pylnikach jajowatych, eliptycznych lub kulistawych. Zalążnia jest górna i dwukomorowa, w każdej komorze rozwijają się dwa zalążki. Szyjka słupka jest krótka, a czasem jej brak. Znamię jest główkowate lub dwudzielne[7].
Owoce
Pestkowce ze zwykle pojedynczym nasionem okrytym twardym endokarpem[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny oliwkowatych (Oleaceae Hoffmanns. & Link), a w jej obrębie z plemienia Oleeae[4].

Wykaz gatunków[8]

Zastosowanie

Roślina uprawna: w basenie Morza Śródziemnego uprawiana jest od kilku tysiącleci oliwka europejska (Olea europaea). Z owoców i nasion produkowany jest olej jadalny – oliwa. Owoce po uprzednim odpowiednim spreparowaniu nadają się do spożycia. Są bogate w związki mineralne, przede wszystkim fosfor, potas i żelazo, a także witaminy z grupy B, prowitaminę A, oraz witaminę C i E. Należą do owoców wyjątkowo wysokokalorycznych, 100 g zawiera ok. 150 kcal (zależy to jeszcze od gatunku oliwek). Jedna mała (ok. 3 g) oliwka to 3–4 kcal. Oliwki zielone i czarne pochodzą z tych samych roślin. O kolorze decyduje etap dojrzewania owoców, na którym zostają zerwane (zielone zbierane są wcześniej). Główni eksporterzy: Hiszpania, Włochy, Grecja.

Obecność w kulturze i symbolice

W powszechnej tradycji oliwka symbolizuje pokój i pojednanie (gałązka oliwna) oraz zwycięstwo, chwałę, honor, dumę, wolność, bezpieczeństwo, prawdę, sprawiedliwość, mądrość, rozum, oczyszczenie, miłosierdzie[9].

Odgrywała dużą rolę w sztuce i wierzeniach narodów śródziemnomorskich.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b Olea L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-18].
  4. ↑ a b Genus Olea L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-10].
  5. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 644, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 410. ISBN 0-333-73003-8.
  7. ↑ a b c d Olea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-10].
  8. ↑ Olea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-23].
  9. ↑ Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Oliwki