Okcydentalizm
Okcydentalizm (z łac. occidentalis – zachodni) lub zapadniczestwo, zapadnictwo (z ros. zapad – запад – zachód) – ruch społeczno-polityczny w Rosji funkcjonujący w latach 1830–1860, opowiadający się za przeprowadzeniem w Rosji reform upodabniających ustrój i społeczeństwo rosyjskie do cywilizacji zachodnioeuropejskiej[1]. Od lat 60. XIX w. zwolenników poglądów dotąd definiowanych jako okcydentalistyczne w Rosji określa się jako liberałów[2].
Charakterystyka
Okcydentaliści nie stworzyli jednolitego systemu filozoficznego, dzielili się wewnętrznie, a ich poglądy ewoluowały w czasie, jednak podstawowym łączącym ich założeniem było przekonanie o konieczności zreformowania Rosji w duchu zachodnioeuropejskim. Krytykowali system autokracji carskiej, domagali się zastąpienia go systemem znanym z Zachodu[1]. Za początek funkcjonowania tego nurtu uważa się powstanie kółka filozoficznego Nikołaja Stankiewicza[1]. Do kółka tego należeli Wissarion Bielinski, Wasilij Botkin, Michaił Bakunin i inni[3]. Zwolennicy okcydentalizmu wywodzili się z różnych warstw społecznych[2].
Umiarkowane skrzydło zapadników reprezentowało poglądy liberalne, kładąc nacisk na stopniowe wprowadzanie reform i szerzenie w Rosji oświaty[1]. Z kolei okcydentaliści radykalni, zainspirowani filozofią Hegla, stopniowo zaczęli krytykować całość organizacji społeczeństwa rosyjskiego i przychylnie wypowiadać się o rewolucji, jak również odeszli od wiary[1]. Wśród czołowych radykalnych zapadników wymienia się krytyka literackiego Wissariona Bielinskiego, publicystę Aleksandra Hercena, okcydentalistą był również czołowy teoretyk anarchizmu Michaił Bakunin[1].
Rywalizującym z okcydentalizmem nurtem w filozofii rosyjskiej połowy XIX w. było słowianofilstwo[1], chociaż początkowo różnice między obydwoma kierunkami myśli społecznej nie były duże, a słowianofilski mit rosyjskiej wspólnoty ziemskiej zyskiwał poparcie także wśród niektórych zapadników[4].
Opowiadali się za stworzeniem w Rosji państwa kapitalistycznego. Głosili hasła rozwoju przemysłu i handlu, budowy sieci kolei. Domagali się uwłaszczenia chłopów. Przeciwnicy krępowania swobód obywatelskich, nadmiernego ingerowania państwa w życie publiczne oraz w życie jednostki. Szczególnie krytykowali rosyjską cenzurę. Opowiadali się za tolerancją religijną. Swoje poglądy przedstawiali na łamach pism Sowriemiennik i Otieczestwiennyje zapiski[2].
Przedstawiciele
Z koncepcjami okcydentalistycznymi utożsamiali się, w różnych okresach swojego życia (niektórzy radykalnie zmienili poglądy):
- Iwan Turgieniew,
- Michaił Katkow,
- Timofiej Granowski,
- Konstantin Kawielin,
- Michaił Sałtykow-Szczedrin,
- Iwan Gonczarow,
- Pawieł Annienkow[2].
- Fiodor Dostojewski
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Riasanovsky i Steinberg 2009 ↓, s. 375–376.
- ↑ a b c d Bazylow L.: Historia Rosji 1801-1917. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 122.
- ↑ Szczipanow 1969 ↓, s. 321.
- ↑ Billington J. H.: Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 301. ISBN 978-83-233-2319-8.
Bibliografia
- N.V. Riasanovsky, Mark D. Steinberg: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. ISBN 978-83-233-2615-1.
- Iwan Szczipanow: Szlacheccy przedstawiciele myśli Oświecenia. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 320–321. (pol.).