Notacja cheironomiczna
Notacja cheironomiczna (gr. cheir = ręka, gr. nomos = prawo[1]) – rodzaj wczesnej notacji muzycznej; pierwotna forma notacji neumatycznej, w której symbole graficzne zapisane nad wersami tekstu utworu określają tylko ogólny zarys melodii, akcenty i artykulację, a nie określają rytmu ani absolutnej wysokości dźwięków[2]. Ułatwiają zapamiętanie melodii, ale nie pozwalają odtworzyć kompozycji nieznanej[1]. Najstarsze źródła pisane pochodzą z VIII wieku[1][3]. Badacze przypuszczają, że znana była już wcześniej[1]. W XI wieku zaczęła być wypierana notacją diastematyczną[4]. Muzykolodzy przypuszczają, że służyła bardziej jako pomoc dla kantora dyrygującego chórem wykonującym chorał gregoriański, niż jako sposób utrwalenia muzyki dla celów edukacyjnych[5][6][7]. Nie istniał jeden wspólny dla większego regionu system notacji cheironomicznej, ale niektóre ośrodki chorałowe (m.in. w St. Gallen, Metz i Benewent) wypracowały charakterystyczny dla siebie system znaków[1].
Notacja cheironomiczna jest przedmiotem badań paleografii muzycznej[5], a przykładowe źródło historyczne jakim jest XII-wieczny Pontyfikał płocki zawiera ponad 200 pieśni (offertoria, antyfony, hymny, psalmy[8]), z których większość opatrzona jest tą właśnie notacją[9]. Wg jednej z teorii opracowana została w VIII wieku na potrzeby wprowadzenia rytu rzymskiego w Królestwie Franków[3].
Termin „neumy cheironomiczne” wprowadził do teorii muzyki na początku XX wieku francuski muzykolog André Mocquereau. Nieco wcześniej, w 1895, niemiecki muzykolog Oskar Fleischer wysunął przypuszczenie, że te „gestykularne” symbole odwzorowują ruchy dłoni dyrygenta prowadzącego chór[10]. Wg innej teorii utworzono je wzorując się na akcentach z alfabetu greckiego[11].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e Chwałek 1995 ↓, 224.
- ↑ Chodkowski 2006 ↓, s. 558.
- ↑ a b McGee i Merkley 1991 ↓, s. 48.
- ↑ Śledziński 1981 ↓, s. 687.
- ↑ a b Ekiert 2006 ↓, s. 332.
- ↑ Randel 2003 ↓, s. 138.
- ↑ Hiley i Szendrei 2001 ↓, (iii) Origins and earliest examples.
- ↑ Wiśniewski 2018 ↓, s. 71–78.
- ↑ Wiśniewski 2018 ↓, s. 70, 78.
- ↑ Hucke 1980 ↓, s. 449.
- ↑ McGee i Merkley 1991 ↓, s. 49.
Bibliografia
- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Jan Chwałek: Encyklopedia katolicka. T. 3: Cenzor - Dobszewicz. Ludomir Bieńkowski (red.); Feliks Gryglewicz (red.); Romuald Łukaszyk (red.). Lublin: TNKUL, 1995, kol. 224–225. ISBN 83-86668-03-2.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- David Hiley, Janka Szendrei, Notation, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.20114 [dostęp 2024-12-25] (ang.).
- Helmut Hucke. Toward a New Historical View of Gregorian Chant. „Journal of the American Musicological Society”. 33 (3), s. 437–467, 1980. Oakland, CA: University of California Press. DOI: 10.2307/831302. ISSN 0003-0139.
- William McGee, Paul Merkley. The Optical Scanning of Medieval Music. „Computers and the Humanities”. 25 (1), s. 47–53, 1991-02. Nowy Jork: Springer Nature. ISSN 0010-4817. JSTOR: 30200241.
- Don Michael Randel: The Harvard dictionary of music. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, 2003. ISBN 0-674-01163-5.
- Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.
- Piotr Wiśniewski. 12thCentury Pontificale Plocense as a Source for the Study of Gregorian Monody. „Roczniki Teologiczne”. 65 (13), s. 69–80, 2018. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. DOI: 10.18290/rt.2018.65.13-5. ISSN 2353-7272.