Nikołaj Karamzin

Николай Карамзин

Portret autorstwa Wasilija Tropinina, 1818
Imię i nazwisko	Nikołaj Michajłowicz Karamzin
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1766 Znamienskoje gubernia kazańska
Data i miejsce śmierci	3 czerwca 1826 Petersburg
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski
Dziedzina sztuki	dramat, publicystyka, liryka, proza
Ważne dzieła
Historia państwa rosyjskiego Biedna Liza
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Nikołaj Michajłowicz Karamzin (ros. Никола́й Миха́йлович Карамзи́н; ur. 1 grudnia^?/12 grudnia 1766 w Znamienskoje, Imperium Rosyjskie, zm. 22 maja^?/3 czerwca 1826 w Petersburgu, Imperium Rosyjskie) – rosyjski pisarz, publicysta i historyk. Inicjator nurtu sentymentalizmu w literaturze rosyjskiej (Biedna Liza). Twórca pierwszych w literaturze rosyjskiej opowieści historycznych^[1]. Reformator rosyjskiego języka literackiego.

Początkowo zwolennik europejskiego liberalizmu, później stał się konserwatywnym i nacjonalistycznym piewcą szlachetczyzny i samowładztwa cesarskiego, chociaż był przeciwnikiem ingerencji państwa w prywatne życie obywateli^[2].

Najbardziej znany ze swojej monumentalnej, liczącej dwanaście tomów pracy Historia państwa rosyjskiego, gloryfikującej dawną Ruś. W jego dorobku znajduje się też utwór poświęcony podróży intelektualnej – Listy podróżnika rosyjskiego.

Źródła co do miejsca urodzin Karamzina są rozbieżne. Miał on się urodzić w Znamienskoje, na terenie ówczesnej guberni kazańskiej^[3]. Do miana miejsca urodzin Karamzina pretendują też Michajłowka i Bogorodskoje, także znajdujące się na terenie guberni kazańskiej^[3]. O ile dokładne miejsce urodzenia nie jest znane, to wiadomo, że dzieciństwo spędził on we wspomnianym Zamienskoje^[3]. Obecnie jest to obwód uljanowski, a sama wieś nosi nazwę Karamzino na cześć pisarza. Od jesieni do wiosny rodzina mieszkała w Simbirsku^[3]. Pochodził ze szlachty o korzeniach tatarskich^[3]. Nauki pobierał w domu, a w 1778 roku został posłany do szkoły w Moskwie^[3]. Uczył się w szkole, którą kierował Iohannes Matthias Schaden, gdzie otrzymał typową edukację dla szlachcica tamtej epoki, biegle opanował także język francuski i niemiecki^[3]. W 1783 roku (inne źródła podają, że w 1781), na prośbę ojca, wstąpił do Lejb-Gwardyjskiego Preobrażeńskiego Pułku^[3]. Dosłużył się stopnia porucznika i w 1784 roku powrócił do Symbirska, gdzie został członkiem loża wolnomularskiej Złoty Wieniec (Złatoj Wieniec, ros. Златой Венец)^[3]. W rodzinne strony przywiodła go także śmierć ojca^[4]. Związał się z przedstawicielami idei oświeceniowych, pozostającymi pod wpływami encyklopedystów, m.in. Nikołajem Nowikowem^[4]. Pod koniec lat osiemdziesiątych XVIII wieku można już jednak zauważyć stopniowe rozluźnienie się jego związku z tym środowiskiem.

W 1789 roku rozpoczął podróż do Europy Zachodniej. W Królewcu spotkał się z Immanuel Kantem, odwiedził Szwajcarię, Wielką Brytanię, państwa niemieckie, a także Francję okresu rewolucyjnego^[4]. Jako widz odwiedził Zgromadzenie Narodowe, gdzie wysłuchał m.in. przemówienia Maksymiliana Robespierre’a^[4]. Podróż ta i naoczne przekonanie się jak idee oświeceniowe sprawdzają się w praktyce była dla niego swoistym szokiem. Po powrocie do Rosji przechodzi powoli na stronę konserwatywną. Swoją relację wydał w dziele zatytułowanym Pis´ma russkogo putieszestwiennika, która to przyniosła mu popularność i uznanie^[4]. W 1792 roku osiadł w Moskwie, gdzie pracował jako publicysta, a także pisarz. Jego dzieła prozatorskie i liryczne pozwalają zaliczyć go do nurtu sentymentalizmu rosyjskiego. Był autorem wielu opowiadań, m.in. najsłynniejszej Biedna Liza (o niespełnionej miłości chłopki do szlachcica). W kwietniu 1801 roku poślubił Jelizawietę Iwanowną Protasową, która jednak zmarła w rok później, zostawiając Karamzina z córką Zofią^[4]. Okres wstąpienia na tron cesarza Aleksandra I Romanowa przynosi zmiany w pisarstwie Karamzina, gdyż zaczyna on publikować dzieła o naturze politycznej i historycznej. W 1804 roku żeni się z Jekatieriną Andriejewną Koływanową. Zimy spędza w Moskwie, a miesiące letnie w majątku Ostafjewo. Okres 1803 do 1811 roku to pierwszy, wytężony etap jego prac nad wielotomową Historią państwa rosyjskiego (Istorija gosudarstwa Rossijskogo, ros. История государства Российского), która przyniesie mu sławę^[4]. Pod koniec 1809 roku zostaje mu udzielona pierwsza audiencja u imperatora Aleksandra I, a sam Karamzin coraz ściślej zaczyna być związany z rosyjskimi kręgami konserwatywnymi^[4]. Często odwiedza twerską rezydencję wielkiej księżnej Katarzyny Pawłownej, gdzie recytuje fragmenty swoich dzieł w obecności najwyższej arystokracji i domu panującego, m.in. wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza^[4]. Zyskuje także przychylność i opiekę cesarzowej-matki Mari Fiodorownej^[4]. W 1810 roku cesarz Aleksander nadał mu Order Świętego Włodzimierza trzeciej klasy^[4].

W 1812 roku inwazja Napoleona na Imperium Rosyjskie przerwała na jakiś czas pracę literacko-naukową Nikołaja Karamzina. Na ochotnika zgłosił się do walki, gdy wojska koalicji podeszły pod Moskwę, ale ostatecznie został ewakuowany do Jarosławia, a później Niżnego Nowogrodu^[5]. Do Moskwy powrócił w czerwcu 1813 roku i kontynuował pracę, pomimo że w pożarze utracił swoją bibliotekę^[5]. W 1816 roku przybył do Petersburga by uzyskać środki na publikację Historii państwa rosyjskiego. Wsparcia udzieliła mu ponownie cesarzowa-matka Maria Fiodorowna, a także cesarzowa Elżbieta Aleksiejewna i Aleksiej Arakczejew^[5]. Przy ich wsparciu uzyskał on audiencję u cesarza Aleksandra, który zgodził się sfinansować wydanie monumentalnego dzieła^[5]. Zwolnił je także z obowiązkowego oddania do wglądu urzędowi cenzorskiemu^[5]. Pierwsze osiem tomów wydano w 1818 roku, kolejny w 1821, w 1824 roku dziesiąty i jedenasty, a dwunasty, już po śmierci autora, w 1829 roku^[5]. Karamzin nigdy nie ukończył dzieła swojego życia^[5]. Od 1816 roku mieszkał w Petersburgu, gdzie spotykał się m.in. z Aleksandrem Puszkinem, Wasilijem Żukowskim, Siergiejem Uwarowem i Piotrem Wiaziemskim^[5]. Miesiące letnie na prośbę cesarza Aleksandra spędzał w Carskim Siole, co jeszcze bardziej zbliżyło go do rodziny cesarskiej^[5]. Monarcha wysłuchiwał odczytów nowych prac Karamzina, a także spędzał z nim czas na rozmowach na tematy polityczne i historyczne^[5]. W 1816 roku otrzymał od cesarza rangę radcy stanu i Order Świętej Anny pierwszej klasy^[5]. W 1818 roku został członkiem Akademii Nauk, a w 1824 roku otrzymał rangę rzeczywistego radcy stanu^[5].

Niespodziewana śmierć Aleksandra I w 1825 roku była dla niego szokiem, a kolejnym ciosem – powstanie dekabrystów w grudniu tego samego roku^[5]. Nadwątlone zdrowie psychiczne i fizyczne pogorszyło się, gdy Nikołaj Karamzin według obiegowej opinii przeziębił się w czasie spaceru na placu Senackim^[5]. Rozchorował się i w konsekwencji zmarł w czerwcu 1826 roku^[5].

Mimo krytyki zmian wprowadzonych przez Piotra Wielkiego, które zdaniem Karamzina zniszczyły rosyjski patriotyzm, był zwolennikiem silnej władzy monarszej w Rosji. Nie zachowywał się jednak konsekwentnie, wspominając wielokrotnie o „potrzebie bycia ludźmi, a nie Rosjanami”. Zadeklarowany wróg Polski i Polaków, uważał, że „Polska nie powinna powstać w żadnym kształcie ani imieniu”^[6]. Karamzin był zwolennikiem tezy, że rozwój historyczny Rosji nie odbiegał od ogólnoeuropejskich tendencji.

Z małżeństwa (kwiecień 1801) z Jelizawietę Iwanowną Protasową (1767–1802):

• Sofja Nikołajewna (1802–1856)

Z małżeństwa (8 stycznia 1804) z Jekatieriną Andriejewną Koływanową (1780–1851), nieślubną córką księcia Andrieja Wiaziemskiego:

• Natalja Nikołajewna (1804–1810)
• Jekatierina Nikołajewna (1806–1867)
• Andriej Nikołajewicz (1807–1813)
• Natalja Nikołajewna (1812–1815)
• Andriej Nikołajewicz (1814–1854)
• Aleksandr Nikołajewicz (1815–1888)
• Nikołaj Nikołajewicz (1817–1833)
• Władimir Nikołajewicz (1819–1879)
• Jelizawieta Nikołajewna (1821–1891)

• 1789 – Jewgienij i Julija (ros. Евгений и Юлия)
• 1791–1792 – Listy ruskiego wojażera lub Listy podróżnika rosyjskiego (ros. Письма русского путешественника) – polskie tłumaczenie Ignacy Buyson
• 1792 – Biedna Liza (ros. Бедная Лиза) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
• 1792 – Natalja, bojarskaja docz (ros. Наталья, боярская дочь)
• 1792 – Priekrasnaja cariewna i sczastliwyj karła (ros. Прекрасная царевна и счастливый карла)
• 1793 – Sijerra-Moriena (ros. Сиерра-Морена)
• 1793 – Wyspa Bornholm (ros. Остров Борнгольм) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
• 1796 – Julija (ros. Юлия)
• 1802 – Marta Borecka, albo Podbicie Nowogrodu (ros. Марфа-посадница, или Покорение Новагорода)
• 1802 – Moja ispowied´ (ros. Моя исповедь)
• 1803 – Czuwstwitielnyj i chołodnyj (ros. Чувствительный и холодный)
• 1803 – Rycar´ naszego wriemieni (ros. Рыцарь нашего времени)
• 1811 – Zapiska o driewniej i nowoj Rossii w jeje politiczeskom i grażdanskom otnoszenijach (ros.) – O starej i nowej Rosji
• 1816–1829 – Historya państwa rossyiskiego (ros. История государства Российского) – polskie tłumaczenie Grzegorz Buczyński
• 1827 – O przyjaźni (ros. О дружбе)
• Jesień (ros. Осень)

Źródła w języku angielskim

• Nikolay Mikhaylovich Karamzin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-02-26]  (ang.).
• Biografia i informacja o pochówku Karamzina na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).

Źródła w języku rosyjskim

• Biografia Karamzina na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-02-26]. (ros.).
• Biografia Karamzina na portalu Chronos. [dostęp 2014-02-26]. (ros.).

• Myśliciele epoki Oświecenia w Rosji wobec form feudalizmu rosyjskiego
• Dzieła Nikołaja Karamzina w bibliotece Polona