Nieszpory (łac. Vesperae od vesper – wieczór) – nabożeństwo sprawowane w Kościołach chrześcijańskich w porze wieczornej, według tradycji o zachodzie Słońca. W Kościele rzymskokatolickim przedostatnia część liturgii godzin. W prawosławiu oraz wschodnich obrządkach katolickich nabożeństwo to rozpoczyna każdy dzień liturgiczny. W Kościele katolickim i w Kościołach protestanckich (zachodnie obrządki liturgiczne wywodzące się z tradycji łacińskiej) zaczynają obchód dnia liturgicznego tylko w niedziele i uroczystości (święta wyższej rangi) – są one nazywane I Nieszporami, natomiast w dniu następnym odprawiane są II Nieszpory danej uroczystości.

W obrządku rzymskim Nieszpory rozpoczynają się od śpiewania słów wezwania – Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie, pośpiesz ku ratunkowi memu. Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen. (Alleluja.) Kolejne części to hymn, dwa psalmy i pieśń z Nowego Testamentu poprzedzone i zakończone antyfonami, czytanie z Nowego Testamentu, responsorium oraz Magnificat ze swoimi antyfonami, litania próśb ułożona na wzór modlitwy powszechnej, Modlitwa Pańska (Ojcze nasz) i modlitwa na zakończenie. Podczas odmawiania nieszporów obowiązuje postawa stojąca, poza psalmami, pieśnią i ich antyfonami oraz czytaniem z jego responsorium, w czasie których się siedzi.

W Polsce przyjęły się tzw. „nieszpory ludowe”, czyli wieczorne nabożeństwo odprawiane w kościołach w niedziele i święta, dla których charakterystyczny jest archaiczny, rymowany przekład psalmów.

W XVIII w. nieszpory często były głównym muzycznym wydarzeniem świątecznego dnia^[1], zaś kompozycje przeznaczone na konkretne święto (z jednym układem opracowywanych psalmów) były wówczas najczęściej spotykaną formą tego gatunku w całej Europie^[1]. Od soboru trydenckiego (1543–1563) aż po II sobór watykański (1962–1965) podczas nieszporów śpiewano jedynie 35 ze 150 biblijnych psalmów (16 z nich przeznaczone było do szczególnej świątecznej celebracji, co oznaczać mogło wielogłosową oprawę muzyczną – te pogrubiono)^[2]:

W Kościele Starokatolickim Mariawitów nieszpory odprawiane są w godzinach popołudniowych lub wieczornych, najczęściej wobec wystawionego w monstrancji Przenajświętszego Sakramentu. Celebransem nieszporów najczęściej jest kapłan lub diakon, aczkolwiek w wyjątkowych sytuacjach może to być subdiakon lub osoba świecka.

Rozpoczynają się od wezwania: Boże ku wspomożeniu memu wejrzyj, Panie ku ratunkowi memu pośpiesz się. Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu. Jak była na początku teraz i zawsze i na wieki wieków amen. [Alleluja/Chwała Tobie Panie, Królu Wiecznej Chwały].

Kolejne części to 4 psalmy (dawniej 5) poprzedzone antyfonami, kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfona do Wielbi, Magnificat, oracja i modlitwy końcowe. Na zakończenie śpiewana jest antyfona o Najświętszej Maryi Panny, przeznaczona na dany okres roku liturgicznego. Podczas kantyku maryjnego Wielbi dusza moja Pana kapłan lub diakon może dokonać okadzenia ołtarza.

W mariawityzmie najczęściej odprawiane są nieszpory o Przenajświętszym Sakramencie podczas których śpiewa się psalmy: 110, 96, 147 (w. 12-20), 117 oraz hymn: Niech do niebios brzmi granicy. W wielu parafiach śpiewane są one popołudniami w każdą niedzielę i czwartek, często na zakończenie tygodniowej adoracji Przenajświętszego Sakramentu.

Rzadziej praktykowane są Nieszpory o Najświętszej Maryi Pannie składające się z psalmów: 110, 113, 100, 147 (w. 12-20) oraz hymnu: Witaj Gwiazdo Morza. Przy pogrzebach duchownych praktykowane są także Nieszpory żałobne, zaś Brewiarz eucharystyczny przewiduje różne warianty nieszporów na poszczególne dni tygodnia.

Swoje własne teksty posiadają również nieszpory Wielkiego Czwartku i Wielkiego Piątku, zaś nieszpory wielkosobotnie są bardzko krótkie i stanowią przedłużenie liturgii Mszy Świętej. W uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego zamiast hymnu i kapitulum śpiewa się Ten jest dzień, który uczynił Pan: weselmy się i radujmy się w nim. Alleluja.

Ponadto w brewiarzyku mariawickim podane są części zmienne do nieszporów na doroczne uroczystości, są to najczęściej antyfony, hymny, wezwania i odpowiedzi, kapitulum i oracje. Wówczas w zależności od okoliczności korzysta się z psalmów przeznaczonych na nieszpory eucharystyczne lub maryjne^[3].

Szczególną popularnością cieszą się nieszpory podczas oktawy Bożego Ciała, po których odbywa się procesja z Przenajświętszym Sakramentem wokół kościoła, a na zakończenie oktawy poświęcane są wianki z ziół i kwiatów.

W Kościele Katolickim Mariawitów oprócz wspomnianych wyżej nieszporów eucharystycznych i maryjnych, funkcjonują również Nieszpory o Najświętszej Mateczce z własnym hymnem Witaj Święta Boża, skierowanym do św. Marii Franciszki Kozłowskiej. Jednakże układ psalmów jest nieco odmienny, we wszystkich trzech wariantach śpiewa się bowiem psalm: 109 (110), 95 (96), 135 (136), psalm o Mateczce - czyli poemat o dzielnej niewieście z 31 rozdziału księgi Przypowieści, ps. 147 (148), 116 (117), następnie śpiewa się kapitulum, hymn, wezwanie z odpowiedzią, antyfonę do Wielbi, Kantyk Najświętszej Maryi Panny - Magnificat, oracje oraz modlitwy końcowe. Podobnie jak w Kościele Starokatolickim Mariawitów na zakończenie śpiewa się antyfonę maryjną przeznaczoną na dany okres liturgiczny^[4].

W Kościołach wschodnich przyjęła się odmienna forma Nieszporów, zwanych Wieczernią.

Na przykład w obrządkach bizantyjskich składają się one z troparionów, kondakionów, litanii zwanych ekteniami, psalmów: Błogosław duszo moja Pana (cs. Błahosłowi dusze moja Hospoda), Błogosławiony mąż (cs. Błażen muż) i Panie, wołam do Ciebie, usłysz mnie (cs. Hospodi wozzwach k Tiebie, usłyszy mia). Są też czytania ze Starego Testamentu, prokimenony, Ewangelia i homilia. Śpiewany jest również Kantyk Symeona (cs. Nynie otpuszczajeszy), Trisagion, antyfona Niech imię Pana będzie błogosławione teraz i na wieki (cs. Budi imia Hospodnie błahosłowieno ot nynie i do wieka) oraz Modlitwa Pańska (Ojcze nasz).

W wielu kościołach luterańskich na świecie odprawiane są jeszcze nieszpory, zwłaszcza w ewangelickich diakonatach (zgromadzeniach sióstr ewangelickich), na konferencjach pastorów, w męskich diakonatach i zgromadzeniach braterskich. Nieszpory te odprawiane są według najstarszej Liturgii godzin, a w związku z tym śpiewany jest zawsze hymn maryjny "Magnificat" poprzedzony antyfoną: "Chrystusa naszego Zbawiciela, wiecznego Boga, Syna Marii, uwielbiajmy na wieki"^[5].

• Jutrznia
• Kompleta
• Liturgia godzin
• psałterz
• Nieszpory sycylijskie
• nieszpory w Efezie

• HubertH. Prochota HubertH., Nieszpory Marcina Józefa Żebrowskiego, [w:] RemigiuszR. Pośpiech (red.), Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej, wyd. zbiorowe, Opole 2013 (Musica Claromontana – Studia 3), ISBN 978-83-7342-371-8, ISBN 978-83-63950-15-6 .