Nicienie
| Nematoda | |||
| Rudolphi, 1808 | |||
 Osobnik młodociany i cytrynkowata cysta mątwika Heterodera glycines wypełniona larwami | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ |
nicienie | ||
| Synonimy | |||
| |||
Nicienie (Nematoda) – typ zwierząt bezkręgowych, dawniej klasyfikowanych jako gromada w typie obleńce.
Środowisko
Zamieszkują środowisko wodne, ale również glebę, liczne są pasożytami zwierząt, roślin i grzybów.
Niektóre gatunki żyją w wodach szczelinowych znajdujących się nawet 3,6 km pod powierzchnią ziemi – głębiej niż jakiekolwiek inne znane organizmy wielokomórkowe[1].
Budowa zewnętrzna
- Kształt ciała: silnie wydłużone, o zróżnicowanych wymiarach (dymorfizm). W większości są to organizmy niewielkie, osiągające długość od 0,3 mm do mniej niż 10 cm, niektóre osiągają około 1,2 m, a jeden z gatunków osiąga 8 m długości ciała[2].
- Powłoka zewnętrzna: wór powłokowo-mięśniowy składający się z oskórka, nabłonka i pojedynczej warstwy mięśni.
- Oskórek (zwany kutykulą) stanowi bezkomórkową warstwę ochronną. Przepuszcza jedynie wodę i gazy. Zbudowany jest on z substancji białkowej. Dzięki niemu nicienie są bardzo odporne na trucizny i niekorzystne warunki środowiska.
- Nabłonek (zwany hipodermą) leży pod oskórkiem; jego budowa jest zależna od wielkości nicieni, tworzy on zgrubienia zwane wałkami hipodermalnymi, biegnące wzdłuż ciała.
- Warstwa mięśniowa zbudowana jest z 4 par mięśni podłużnych. Nie ma tu mięśni poprzecznych, jakie spotykamy u wirków. Jamę ciała wypełnia płyn surowiczy, który zapewnia zwierzęciu sprężystość, zastępuje on również układ krążenia rozprowadzając substancje odżywcze.
Budowa wewnętrzna
- Posiadają szkielet hydrostatyczny.
- Układ pokarmowy ma postać przewodu. Dzieli się on na trzy odcinki: przedni (początkowy) i tylny (końcowy) – pochodzenia ektodermalnego, oraz środkowy – pochodzenia endodermalnego. Rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do gardzieli łączącej się z jelitem, a kończy otworem odbytowym. U niektórych gatunków może dojść do redukcji otworu odbytowego, a nawet jelita środkowego. Nicienie wyróżniają się obecnością otworu odbytowego, który jest przykładem aromorfozy. Pozwala on między innymi na przyjmowanie pokarmu, nawet przed strawieniem poprzedniego (układ przetokowy/drożny).
- Nicienie nie posiadają układu oddechowego, a wymianę gazową prowadzą całą powierzchnią ciała. Pasożyty potrafią oddychać beztlenowo.
- Układ krążenia nie został wyspecjalizowany, substancje odżywcze rozprowadzane są po organizmie przez płyn surowiczy.
- Układ nerwowy składa się z pierścienia okołogardzielowego (obrączki okołogardzielowej), w skład którego wchodzi 5 zwojów nerwowych i z pni nerwowych (pnia brzusznego i pnia grzbietowego), połączonych spoidłami poprzecznymi.
- Układ wydalniczy jest przekształconym (przystosowanym do usuwania płynnych metabolitów) układem protonefrydialnym. Niekiedy zwany układem „H”. Zbudowany z dwóch przewodów, które mają wspólne ujście. Przechodzą one przez całe ciało w bocznych wałkach hipodermalnych. Ujście produktów ubocznych stanowi otwór wydalniczy, umiejscowiony po spodniej stronie organizmu. Poprzedza go, wspólny dla obu kanałów, kanał poprzeczny. Główne zadanie tego układu to regulacja ciśnienia osmotycznego organizmu. U nicieni występują również komórki fagocytarne, które zatrzymują i gromadzą nierozpuszczalne w wodzie produkty przemiany materii. Zgromadzone odpady przetrzymywane są przez całe życie organizmu.
Rozmnażanie
Nicienie rozmnażają się jedynie płciowo. Większość nicieni jest rozdzielnopłciowa, a u niektórych z nich występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samica jest najczęściej większa. U samców tylna część ciała jest zagięta. Większość nicieni jest jajorodna (jajożyworodny – jaja mezolecytalne – jest włosień kręty), a ich rozwój dzieli się na kilka stadiów: może być prosty lub złożony, nie wymaga zmiany żywiciela, choć niektóre gatunki mają ponad trzech. Larwa jest bardzo podobna do dorosłego osobnika, nie posiada narządów rozrodczych oraz jest mniejsza. Wzrostowi towarzyszą linienia, podczas których zostaje zrzucony stary oskórek i na jego miejscu pojawia się nowy.
Przedstawiciele
- wolno żyjące: Turbatrix aceti – węgorek octowy
- odżywiające się bakteriami – mikrobionty
- odżywiają się grzybami – micetofagi
- pasożyty roślin
- Rodzina: Anguinidae
- Anguina tritici – węgorek pszeniczny
- Ditylenchus dipsaci – niszczyk zjadliwy
- Rodzina: Pratylenchidae
- Pratylenchus penetrans – korzeniak szkodliwy
- Rodzina: Heteroderidae – mątwikowate
- Globodera rostochinsis – mątwik ziemniaczany
- Heterodera schachtii – mątwik burakowy
- Meloidogyne hapla – guzak północny
- Rodzina: Aphelenchoididae
- Aphelenchoides ritzemabosii – węgorek chryzantemowiec
- Aphelenchoides fragariae – węgorek truskawkowiec
- Rodzina: Anguinidae
- nicienie drapieżne
- rozwijające się w innych nicieniach żywiących się roślinami – pantofagi
- pasożyty zwierząt i człowieka:
- glisty (np. glista ludzka), włosień kręty (Trichinella spiralis), owsik ludzki, włosogłówka, tęgoryjec dwunastnicy, filaria Bancrofta (Wuchereria bancrofti)
Systematyka
- Gromada: Adenophorea
- Podgromada: Chromadoria
- Rząd: Araeolaimida
- Rząd: Desmodorida
- Rząd: Desmoscolecida
- Rząd: Monhysterida
- Podgromada: Enoplia
- Rząd: Dorylaimida
- Rząd: Enoplida
- Rząd: Mermithida
- Rząd: Mononchida
- Rząd: Trichocephalida
- Rząd: Triplonchida
- Podgromada: Chromadoria
- Gromada: Secernentea
- Rząd: Aphelenchida
- Rząd: Ascaridida
- Rząd: Camallanida
- Rząd: Diplogasterida
- Rząd: Oxyurida
- Rząd: Rhabdiasida
- Rząd: Rhabditida
- Rząd: Spirurida
- Rząd: Strongylida
- Rząd: Tylenchida
Zobacz też
Przypisy
- ↑ G. Borgonie, A. García-Moyano, D. Litthauer, W. Bert, A. Bester, E. van Heerden, C. Möller, M. Erasmus i T. C. Onstott. Nematoda from the terrestrial deep subsurface of South Africa. „Nature”. 474, s. 79–82, 2011. DOI: 10.1038/nature09974. (ang.).
- ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.