Nerw kulszowy (łac. nervus ischiadicus) – w anatomii człowieka nerw mieszany będący końcową gałęzią splotu krzyżowego zaopatrujący ruchowo tylną grupę mięśni uda oraz ruchowo i czuciowo całe podudzie i stopę. Stanowi grube na pół centymetra pasmo, szerokości około 1,5 cm, odchodzące od wszystkich nerwów, które tworzą splot krzyżowy^[1].

Nerw powstaje w miednicy mniejszej pomiędzy tylnym brzegiem mięśnia zasłaniacza wewnętrznego, kolcem kulszowym, więzadłem krzyżowo-kolcowym od przodu a dolnym brzegiem mięśnia gruszkowatego od tyłu. Wychodzi z okolicy kulszowej splotu krzyżowego. Miednicę mniejszą opuszcza przez otwór podgruszkowaty, rzadziej przez dolny brzeg mięśnia gruszkowatego, i układa się na powierzchni tylnej mięśni krótkich, odpowiadających za obracanie uda, w połowie odległości między guzem kulszowym i krętarzem większym. Następnie w odcinku pośladkowym nerw leży do tyłu w stosunku do stawu biodrowego na mięśniach bliźniaczych, mięśniu zasłaniaczu wewnętrznym i mięśniu czworobocznym uda będąc pokrytym przez mięsień pośladkowy wielki^[2]. W odcinku udowym nerw biegnie w obrębie tkanki tłuszczowej na tylnej powierzchni mięśnia przywodziciela wielkiego pokryty przez mięśnie zginacze uda, a na krótkim 1–2 cm odcinku jest przykryty jedynie przez powięź szeroką. Następnie na wysokości kąta górnego dołu podkolanowego tworzonego przez mięsień półbłoniasty i półścięgnisty oraz przez mięsień dwugłowy uda nerw kulszowy ulega podziałowi na nerw piszczelowy i nerw strzałkowy wspólny. Podział nerwu kulszowego może odbywać się powyżej dołu podkolanowego na różnej wysokości, nierzadko obie gałęzie końcowe odchodzą oddzielnie już od splotu krzyżowego i wówczas nerw strzałkowy może przebijać mięsień gruszkowaty, podczas gdy nerw piszczelowy przechodzi przez otwór podgruszkowaty, a gałęzie zaopatrujące udo odchodzą od nerwu kulszowego lub bezpośrednio ze splotu krzyżowego lub nerwu pośladkowego dolnego^[2].

Nerw kulszowy oddaje następujące gałęzie^[3]:

• ze składnika piszczelowego:
  • gałęzie mięśniowe
    • do połowy bliższej mięśnia półścięgnistego,
    • do mięśnia półbłoniastego i części przywodziciela większego,
    • do połowy dalszej mięśnia półścięgnistego oraz głowy długiej mięśnia dwugłowego uda,
  • gałęzie stawowe – do tylno-przyśrodkowej części stawu kolanowego,
• ze składnika strzałkowego:
  • gałąź mięśniową – do głowy krótkiej mięśnia dwugłowego uda,
  • gałąź stawową – do części tylno-pobocznej stawu kolanowego.

Porażenie pnia nerwu kulszowego prowadzi do bardzo ciężkich następstw. Chodzenie jest bardzo utrudnione; znacznie upośledzone jest zginanie w stawie kolanowym oraz obrót na zewnątrz w stawie biodrowym, a całkowicie zniesione są wszystkie ruchy stopy. Podczas chodzenia chory wyrzuca do przodu wyprostowaną w stawie kolanowym kończynę jak szczudło, przy czym opuszczona stopa chwieje się w stawach skokowych oraz suwa na podłożu^[4].

• rwa kulszowa

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-325-8.

• Nerw kulszowy w bazie Gray Anatomy. education.yahoo.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-16)].