Nektarnik epoletowy
| Cinnyris habessinicus[1] | |||
| (Hemprich & Ehrenberg, 1828) | |||
 Nektarnik epoletowy (Cinnyris habessinicus habessinicus), samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nektarnik epoletowy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Nektarnik epoletowy (Cinnyris habessinicus) – gatunek małego ptaka z rodziny nektarników (Nectariniidae). Występuje na Półwyspie Somalijskim i nieco dalej na północ oraz na obrzeżach Półwyspu Arabskiego. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
Pierwszy formalny opis nektarnika epoletowego przypisuje się Hemprichowi i Ehrenbergowi. Ukazał się w 1828, kilka lat po śmierci Hempricha. Holotyp pochodził z ówczesnej Abisynii[4], a dzisiejszej Etiopii. Interior tego regionu był celem wyprawy, w której brało udział obydwu niemieckich zoologów. Hemprich nie dożył jednak jej końca; jeszcze podczas podróży po wyspach i portach Morza Czerwonego był wyraźnie wyczerpany. Zmarł z powodu wysokiej gorączki w czerwcu 1825 w porcie w Massaua na terenie dzisiejszej Erytrei[5]. Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Nectarinia (Cinnyris) habessinica[4].
Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza nektarnika epoletowego w rodzaju Cinnyris[6], podobnie jak i inne autorytety[7][8][9][10]. Kwestią sporną jest liczba podgatunków oraz związane z nią wydzielanie nektarnika arabskiego (C. (h.) hellmayri) do osobnego podgatunku. Za pozostawieniem go w obrębie nektarnika epoletowego, który w takim ujęciu dzieli się na 5 podgatunków, jest IOC (2021)[6] oraz autorzy Kompletnej listy ptaków świata (2021)[10], Howard and Moore Complete Checklist... (2014)[9] i Clements Checklist of Birds of the World (sierpień 2021)[7]. Według autorów listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (6. wersja online: grudzień 2021) te dwa taksony powinny mieć rangę gatunków. Tym samym nektarnik epoletowy na ich liście dzieli się na 3 podgatunki występujące w Afryce, natomiast nektarnik arabski – 2 podgatunki występujące na Półwyspie Arabskim[8]. Ponieważ BirdLife International jest autorytetem w dziedzinie ptaków dla Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), ta przyjęła ten sam system klasyfikacji; nektarnik epoletowy i arabski są oceniane osobno. Wcześniej były oceniane łącznie jako jeden gatunek, do którego przypisywano również jeden z podgatunków nektarnika ciemnogardłego (C. jugularis), nektarnika ciemnobrzuchego (C. j. idenburgi)[11][12].
Morfologia
Długość ciała wynosi około 11,5–13 cm[13]. Masa ciała jest przeciętnie mniejsza u samic; ogółem u obu płci łącznie wynosi od 7 do 12 g[14]. Wymiary szczegółowe podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela.
| Podgatunek | Płeć | n | Dł. skrzydła | n | Dł. ogona | n | Dł. dzioba | n | Dł. skoku | Źródło |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| C. h. habessinicus | samce | 10 | 67–71 (68,5) | 10 | 45–51 (47,9) | 10 | 21–24 (22,7) | 10 | 26–27 (26,4) | [15] |
| samice | 10 | 58–62 (59,6) | 10 | 37–42 (39,6) | 10 | 19–23 (20,8) | 10 | 25–26 (26,3) | ||
| C. h. alter | samce | 10 | 68–71 (69,6) | — | 10 | 23–26 (24,6) | — | [15] | ||
| samice | — | |||||||||
| C. h. hellmayri | samce | 14 | 70,5–74,0 (72,3) | 13 | 49–54 (51,6) | 15 | 23–27 (25,1) | — | [13] | |
| samice | 8 | 61–66 (63,8) | 9 | 40,5–48,0 (44,4) | 9 | 21,9–24,9 (23,0) | — | |||
| C. h. kinneari | samce | 15 | 69,0–76,5 (71,8) | 15 | 47–52 (50,0) | 15 | 22,0–26,3 (23,3) | — | [13] | |
| samice | 8 | 62,5–70,0 (65,2) | 8 | 44–48 (45,8) | 8 | 20,2–22,0 (20,6) | — | |||
Większość upierzenia samca ma barwę czarniawą z jaskrawozielonym metalicznym połyskiem. Na piersi znajduje się czerwona (opisywana też jako karminowa[13] albo szkarłatna) przepaska (nad nią znajduje się jeszcze cienka niebieskozielona przepaska), której szerokość jest wysoce zmienna. Ma około 7,5–11 mm szerokości[14]. Zwykle nie przykuwa mocno uwagi obserwatora. Gardło, skrzydła i spód ciała (aż po pokrywy podogonowe) są nieco ciemniejsze. W dobrym oświetleniu i z bliskiej odległości można zauważyć również fioletowy lub niebieskawy połysk. Na piersi (po bokach) znajdują się kępki żółtych piór, które samce pokazują podczas zalotów. Samice są ciemniejsze z wierzchu i nieco jaśniejsze na spodzie ciała. Wyróżnia się jasna brew i ciemniejszy pasek oczny. Dokładne odcienie są różne u samic poszczególnych podgatunków, po smoliście brązowe wierzchnie partie ciała u części nektarników epoletowych z Półwyspu Arabskiego. Na pokrywach podogonowych widoczne paski układające się „w jodełkę”[13]. Nektarniki arabskie od epoletowych odróżniają się: znacznie węższą i nieco mniej połyskującą czerwoną przepaską na piersi u samców; większym obszarem zajmowanym przez niebieskie pokrywy nadogonowe u samców oraz głębszą barwą, jaką się mienią; znacznie ciemniejszym, szarym lub brązowoszarym upierzeniem u samic. Ponadto ich przeciętne rozmiary są większe niż u nektarników epoletowych. Wspomniane różnice w upierzeniu przyczyniły się do decyzji niektórych autorów o podniesieniu nektarnika arabskiego do rangi gatunku[14].
Dziób jest stosunkowo długi, łukowato wygięty. Ma barwę czarną, tak jak i nogi. Tęczówka ciemnobrązowa[14].
Zasięg występowania
Obszar występowania przedstawicieli poszczególnych podgatunków obejmuje[14]:
- C. h. kinneari Bates, 1935 – zachodnia Arabia Saudyjska, od południowej części regionu Hidżaz na południe po prowincję Asir;
- nektarnik arabski, C. h. hellmayri Neumann, 1904 – skrajnie południowo-zachodnia część Arabii Saudyjskiej (okolice miasta Nadżran), Jemen i południowo-zachodni Oman (Muhafazat Zufar);
- nektarnik epoletowy, C. h. habessinicus (Hemprich & Ehrenberg, 1828) – obszar od północno-wschodniego Sudanu (Dżabal Ilba, przy granicy z Egiptem; obecnie pod kontrolą Egiptu, mimo roszczeń ze strony Sudanu) na południe przez Erytreę po północną i środkową Etiopię, aż do Harer i Yabelo. Osobniki widywane w Dżibuti mogą należeć do tego podgatunku. Niekiedy jako miejsce jego występowania jest również podawana północna Somalia;
- C. h. alter Neumann, 1906 – wschodnia Etiopia i północna Somalia (na północ od równoleżnika 7°N);
- C. h. turkanae Van Someren, 1920 – południowo-wschodni Sudan Południowy, północno-wschodnia Uganda, północna i środkowa Kenia, południowa Etiopia (na północ po Arussi) oraz południowo-zachodnia Somalia (wzdłuż górnego biegu rzeki Dżuba).
Nektarniki epoletowe nie były widziane na żadnej z czterech wysp archipelagu Sokotra[16]. W Afryce występują na południe od równoleżnika 22°N[15]. Na Półwyspie Arabskim gniazdują na pewno co najmniej jeszcze na szerokości Mekki, powyżej 21°N, jednak obserwowano budowę gniazda najdalej na szerokości 25,5°N. Dalej na północ od miejsc gniazdowania nektarniki epoletowe występują poza sezonem lęgowym[16].
Pożywienie
Zarówno w Afryce, jak i na Półwyspie Arabskim nektarniki epoletowe żywią się głównie nektarem i bezkręgowcami. Ponadto przynajmniej w Afryce jedzą też owoce, jak te drzew arakowych Salvadora persica. Wśród spożywanych bezkręgowców odnotowano gąsienice i inne larwy, chrząszcze (Coleoptera), muchówki (Diptera), pluskwiaki (Hemiptera), błonkoskrzydłe (Hymenoptera), termity (Isoptera), motyle (Lepidoptera) i pajęczaki (Araneae)[14].
Wśród roślin, których nektarem żywią się nektarniki epoletowe, odnotowano następujące[14]:
- w Afryce: ślazowate (Malvaceae); figowiec (Ficus); daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera); szałwia (Sylvia); Stereospermum (bignoniowate); głożyna cierń Chrystusa (Ziziphus spina-christi); niezidentyfikowane gązewnikowate (Loranthaceae).
- na Półwyspie Arabskim: Maerua crassifolia (kaparowate); Moringa peregrina (moringowate); jadłoszyn baziowaty (Prosopis julifloria); Anisotes trisulcus (akantowate); oleander pospolity (Nerium oleander);
- w obydwu miejscach: mleczara wyniosła (Calotropis procera); wianowłostka Delonix elata; aloes (Aloe), w tym aloes zwyczajny (A. vera); akacja (Acacia); kapary (Capparis), na Półwyspie Arabskim C. decidua i prawdopodobnie C. cartilaginea.
Ekologia i zachowanie
Preferencje środowiskowe
Nektarniki epoletowe zamieszkują suche cierniste zakrzewienia, wyschnięte koryta rzeczne z kwitnącymi roślinami, uprawy, ogrody, kamieniste zbocza i górskie lasy, a na Półwyspie Somalijskim – zadrzewienia niemal każdego typu. Były odnotowywane od poziomu morza do około 1975 m n.p.m. w Somalii (jednak głównie między 900 a 1250 m n.p.m.[14]) i 1980 m n.p.m. w Etiopii[14], a w Kenii – między 400 a 1000 m n.p.m.[15] Kenijska populacja zamieszkuje w większości strefę półpustyń – znajduje się w niej blisko 84% obszaru występowania, z czego na 63% jego powierzchni roczna suma opadów nie przekracza 500 mm[14]. Na Półwyspie Arabskim nektarniki epoletowe występują wśród stosunkowo bujnej roślinności na zboczach wzgórz lub wadi oraz w suchych zakrzewieniach na sawannach, w parkach i ogrodach. Nie pojawiają się w typowo pustynnych obszarach. Odnotowywane były przeważnie dość daleko od wybrzeża, powyżej 250 m n.p.m. i poniżej 1800 m n.p.m. Były widywane do 2300 m n.p.m. w okolicy stolicy Jemenu, Sany[16].
Tryb życia i zachowanie
Nektarniki epoletowe prowadzą osiadły tryb życia. Prawdopodobnie w wielu regionach odbywają wędrówki na skalę lokalną, zależnie od dostępności pożywienia. Takie obserwowane są między innymi na Dżabal Ilba, gdzie nektarniki epoletowe pospolicie pojawiają się w lutym i marcu w okresie kwitnienia wianowłostki Delonix elata, a znikają w kwietniu, gdy okres kwitnienia drzew się skończy[14]. Żerują pojedynczo, w parach i w grupach złożonych z 4–5 osobników. W porównaniu do wielu innych gatunków nektarników wydają się lepiej tolerować obecność przedstawicieli własnego gatunku[17]. Bywały widywane w dużych stadach, do około 75 osobników (obserwacja z Jemenu)[16].
Lęgi
Okres lęgowy
Okres składania jaj na granicy Sudanu i Egiptu (Dżabal Ilba) trwa od grudnia do stycznia[15], w Erytrei – od grudnia do lutego[17] (lęgi ogółem stwierdzano od grudnia do marca[15]), w Etiopii – w styczniu, kwietniu, czerwcu i być może w sierpniu, w Somalii – od lutego do maja, w Kenii – w grudniu i od kwietnia do lipca[14]. Na Półwyspie Arabskim większość aktywności lęgowej ma miejsce od marca do lipca. Była jednak w różnej formie odnotowywana niemal cały rok i wśród nektarników epoletowych na Półwyspie wydaje się brakować wyraźnego okresu gniazdowania związanego z miejscem występowania. Nektarniki epoletowe w Afryce mogą wyprowadzać dwa lęgi w roku, na Półwyspie Arabskim prawdopodobnie tylko jeden lęg w roku (dowodów na drugi nie było przynajmniej do 2010)[16]. Są monogamiczne i terytorialne[15].
Gniazdo
Obserwowano zarówno budowę gniazda przez samicę (z samcem pozostającym w pobliżu), jak i samca. Zwykle odpowiada za to jednak samica. Raz obserwowano rozbiórkę już gotowej konstrukcji przez obydwa ptaki z pary; powód był nieznany. Gniazdo nektarnika epoletnikowego to częściowo zamknięta konstrukcja; ma kształt owalny z wyraźnie zaznaczonym „przedsionkiem”[14]. Mierzy blisko 10 cm długości i 7 cm szerokości[17]. Budulec stanowią włókna roślinne, trawy, liście, kokony i pajęczyny, a wyściółkę – podobny do wełny roślinny puch (między innymi wilców, Ipomoea i mleczar, Calotropis), pierze, pajęczyny i wełna. Często gniazdo może wydawać się białawe ze względu na ilość użytych pajęczyn, roślinnego puchu i innego delikatnego materiału, drobnych traw i kokonów. Czasami nektarniki epoletowe przyozdabiają je białymi płatkami kwiatów. Raz stwierdzono wplecenie w konstrukcję dużej ilości białego materiału izolującego z pobliskiego miejsca budowy. Gniazda afrykańskich i arabskich przedstawicieli gatunku są do siebie podobne[14].
Jaja, inkubacja i opieka nad młodymi
W zniesieniu znajduje się 1 lub 2 jaja[14]; raz w zachodnim Jemenie widziano parę karmiącą 3 podloty[16]. Skorupka ma barwę białą; pokrywają ją jasne szarobrązowe plamy i nieregularne czarne wzory skupione przy szerszym końcu[14]. Przybliżone wymiary podane bez liczby zmierzonych jaj czy miejsca ich pochodzenia to około 19,5 na 15,0 mm dla podgatunku nominatywnego i 19,0–19,5 na 13,5–14,0 mm u C. h. turkanae[17].
Czas wysiadywania oraz potrzebny do opierzenia się młodych pozostawały nieznane jeszcze w 2021 roku. Wiadomo jedynie, że młode są karmione przez obydwa ptaki z pary[14]. Być może niewielka liczba piskląt jest przystosowaniem do małej dostępności bezkręgowców, które otrzymują młode nektarniki[16].
Status
IUCN uznaje nektarnika epoletowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2016 (stan w 2021); wcześniej był klasyfikowany razem z nektarnikiem arabskim, który jednak jako osobny gatunek również ma status LC. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny w przypadku obydwu nektarników[11][12].
Przypisy
- ↑ Cinnyris habessinicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Lepage: Shining Sunbird Cinnyris habessinicus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-12-17]. (ang.).
- ↑ Cinnyris habessinicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Friedrich Wilhelm Hemprich & Christian Gottfried Ehrenberg, Icones et descriptiones avium quae ex itinere per Africam borealem et Asiam occidentalem, t. Avium, cz. 1, 1828.
- ↑ Hemprich, Wilhelm F. (1796-1825), [w:] Global Plants database [online], JSTOR [dostęp 2021-12-14].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.), Dippers, leafbirds, flowerpeckers, sunbirds [online], IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021 [dostęp 2021-12-13].
- ↑ a b Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2021 [online], 2021 [dostęp 2021-12-15].
- ↑ a b HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2021-12-15].
- ↑ a b NECTARINIIDAE - Sunbirds (16:136), [w:] Edward C. Dickinson & Les Christidis (red.), Howard and Moore Complete Checklist of the birds of the World, wyd. 4, t. 2, 2014 [dostęp 2021-12-13].
- ↑ a b P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Nectariniidae Vigors, 1825 – nektarniki – Sunbirds (wersja: 2021-07-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-14].
- ↑ a b Shining Sunbird Cinnyris habessinicus [online], BirdLife International [dostęp 2021-12-16].
- ↑ a b Arabian Sunbird Cinnyris hellmayri [online], BirdLife International [dostęp 2021-12-16].
- ↑ a b c d e Lars Svensson, Hadoram Shirihai, Handbook of Western Palearctic Birds, t. Passerines. 2: Flycatchers to Buntings, Bloomsbury Publishing, 2018, s. 154–156, ISBN 978-1-4729-6092-4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Guy M. Kirwan: Shining Sunbird (Cinnyris habessinicus), version 2.0. [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 8 października 2021. [dostęp 2021-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 października 2021)].
- ↑ a b c d e f g Birds of Africa, t. 6: Picathartes to Oxpeckers, Academic Press, 2000, s. 279–281, ISBN 978-0-12-137306-1.
- ↑ a b c d e f g Shining Sunbird, [w:] Atlas of the Breeding Birds of Arabia, 2010 (Fauna of Arabia), s. 634–635, ISBN 978-3-929907-83-4.
- ↑ a b c d Clive F. Mann, Robert A. Cheke: Sunbirds: A Guide to the Sunbirds, Flowerpeckers, Spiderhunters and Sugarbirds of the World. A&C Black, 2010, s. 297–299. ISBN 978-1-4081-3568-6.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).