Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny

Komercyjna	nie
Data powstania	21 października 2002[1]
Właściciel	Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Rejestracja	brak
Wersje językowe	PL, ANG
Strona internetowa

Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny, NUKAT – katalog centralny części polskich bibliotek naukowych i akademickich. Uruchomiony w 2002 roku. Znajdują się w nim opisy różnego typu publikacji: książek, czasopism, nagrań dźwiękowych, druków muzycznych, filmów, dokumentów kartograficznych, ikonograficznych czy dokumentów życia społecznego. Obecnie obejmuje zbiory 185 bibliotek (stan na 25.10.2022)^[2]. Prowadzona jest również retrokonwersja opisów dokumentów wydanych przed 2002 rokiem^[3]. Serwis był notowany w rankingu Alexa na miejscu 1 097 878 (stan na 21 grudnia 2021)^[4].

Od 1996 roku w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie (BUW) działało Centrum Formatów i Kartotek Haseł Wzorcowych (CFiKHW), oddział nadzorujący prace nad centralną kartoteką haseł wzorcowych (CKHW), rozpoczęte w BUW w 1991 roku^[5]. W 2001 roku CFiKHW przekształcono w Centrum NUKAT i rozpoczęto przygotowania do uruchomienia współkatalogowania w jednej bazie katalogowej. Pierwszy rekord wprowadzono do bazy centralnej 5 lipca 2002 roku, a 21 października tego samego roku nastąpiło oficjalne otwarcie Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie^[5]. W bibliotece NUKAT znalazły się zbiory z 32 biblioteki^[3].

W 2005 roku została podpisana umowa z OCLC (Online Computer Library Center) o przekazywaniu opisów z bazy NUKAT do katalogu WorldCat. Biblioteka Narodowa rozpoczęła współkatalogowanie, które trwało do 2008 roku,^[6] a w katalogu centralnym NUKAT znalazły się zbiory 58 bibliotek^[3].

W latach 2009–2013 realizowany był projekt POPC (Program Operacyjny Polska Cyfrowa) „Autostrada informacji cyfrowej”. Baza NUKAT została scalona o katalogi lokalne 30 bibliotek (łącznie 292 tys. rekordów bibliograficznych). W 2017 roku w bazie znalazł się opisy z 157 bibliotek, a rok później było ich 168^[3]. Retrokonwersja rekordów nadal trwa. Od stycznia 2018 rekordy bibliograficzne są budowane według zasad RDA (Resource Description and Access)^[7].

Z katalogiem NUKAT współpracują największe ośrodki naukowe oraz wiodące w swoich dziedzinach instytucje specjalistyczne. Wśród nich znajdują się biblioteki uczelni wyższych, biblioteki jednostek Polskiej Akademii Nauk (w tym stacji badawczych PAN w Paryżu, Rzymie, Wiedniu), biblioteki jednostek badawczo-rozwojowych, biblioteki wojewódzkie i pedagogiczne^[2].

Kierownikiem CFiKHW, a następnie Centrum NUKAT w latach 1996–2014 była Maria Burchard. Jej następcą w latach 2015-2023 została Ewa Kobierska-Maciuszko, wcześniej dyrektor BUW.

Katalog centralny NUKAT jest źródłem gotowych rekordów bibliograficznych i wzorcowych dla bibliotek. Dzięki temu możliwe jest przyspieszenie bieżących prac katalogowych oraz retrokonwersji. Zawartość katalogu NUKAT jest budowana przez pracowników bibliotek współtworzących tę bazę. Jeżeli potrzebny opis znajduje się w katalogu NUKAT, bibliotekarz pobiera go wraz z kompletem rekordów haseł wzorcowych do swojej bazy lokalnej, co jest odnotowywane w rekordzie bibliograficznym. W przypadku braku opisu bibliotekarz buduje opis w bazie centralnej i po jego pojawieniu się w katalogu NUKAT pobiera go do swojej bazy lokalnej. Efektem tych działań jest zintegrowana informacja o zasobach bibliotek naukowych i akademickich, które wyraziły chęć uczestniczenia w projekcie^[8].

Spójność danych w katalogu zapewnia Centralna Kartoteka Haseł Wzorcowych, która gwarantuje poprawność i jednolitość terminów stosowanych w opisach dokumentów. Przykładowo, dzięki kartotece wszystkie dzieła danego autora zebrane są pod jedną ujednoliconą formą hasła, nawet gdy autor używał wielu nazw (nazwisko, pseudonim, inicjały).

Do opracowania rzeczowego zbiorów w katalogu NUKAT wykorzystywane są 3 języki informacyjno-wyszukiwawcze: język haseł przedmiotowych KABA (jhp KABA), Medical Subject Headings (MeSH) oraz język haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej (jhp BN), będący w trakcie przekształceń w język deskryptorowy (DBN – Deskryptory Biblioteki Narodowej). Użytkownicy katalogu NUKAT w jednym punkcie dostępu otrzymują informację o rozproszonych zasobach bibliotek naukowych i akademickich^[3].

Dzięki stosowaniu międzynarodowych norm i standardów możliwa jest również wymiana i publikacja danych bibliograficznych i wzorcowych na poziomie ponadkrajowym. Informacja o zbiorach polskich bibliotek naukowych i akademickich jest dostępna w światowym katalogu WorldCat (od 2005 roku)^[5], a od 2019 roku również w Karlsruher Virtuelle Katalog (KVK)^[9]. Z kolei dane wzorcowe znajdują się w międzynarodowej kartotece haseł wzorcowych VIAF (od 2009 roku)^[5].

Z katalogiem centralnym NUKAT mogą współpracować biblioteki akademickie, uczelnie wyższej lub naukowe (w rozumieniu Dz.U. z 2012 r. poz. 390), a także biblioteki, które używają zintegrowanego systemu bibliotecznego, obsługującego format MARC21^[3]. Bibliotekarze współpracujący z NUKAT mają stałą możliwość dokonywania korekt i uzupełnień w rekordach bazy NUKAT. Współpraca przebiega na dwa sposoby:

• współpraca bierna: w przypadku, gdy bibliotekarz potrzebuje opisu, który już znajduje się w katalogu, pobiera go wraz z kompletem rekordów haseł wzorcowych do swojej bazy lokalnej;
• współpraca czynna: w przypadku braku opisu w katalogu NUKAT to bibliotekarz przygotowuje opis pobiera go do swojej bazy lokalnej, gdy zostanie on dodany do bazy NUKAT. Opis pozostaje w katalogu i może być wykorzystywany ponownie^[3].

• Ośrodek Kontroli Rekordów – zajmuje się kontrolą wprowadzanych i modyfikowanych rekordów khw i bibliograficznych^[10].
• Ośrodek Obsługi Informatycznej – obsługuje informatyczne bazy NUKAT oraz sprawuje nadzór nad infrastrukturą i oprogramowaniem. Celem jest optymalizacja działania katalogu NUKAT za pomocą metod informatycznych, a do zadań pracowników ośrodka należą prace projektowo-programistyczne i ich dokumentacja. Ośrodek zajmuje się także bieżącą kontrolą bezpieczeństwa serwera oraz stałą kontrolą zasobów systemowych i dostępu do nich^[11].
• Ośrodek Koordynacji – kontroluje przepływ rekordów w katalogu centralnym i spójność bazy NUKAT. Do obowiązku Ośrodka Koordynacji należy również wdrażanie zmian we współkatalogowaniu, które wynikają ze zmian w normach i przepisach katalogowania. Zajmuje się również kontaktem z bibliotekarzami systemowymi z bibliotek współpracujących i organizuje szkolenia oraz warsztaty. Pracownicy tego działu redagują i aktualizują strony www Centrum NUKAT oraz interfejsu katalogu NUKAT^[11].

Lista bibliotek, które wprowadziły powyżej 90 000 rekordów bibliotecznych (stan na 13.11.2018)^[3].

1. Biblioteka Jagiellońska i Biblioteka Medyczna Collegium Medicum UJ – 581 736 rekordów.
2. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie – 531 271 rekordów.
3. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu – 205 188 rekordów.
4. Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego – 187 015 rekordów.
5. Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego – 169 281 rekordów.
6. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu – 150 893 rekordów.
7. Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego –119 465 rekordów.
8. Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu – 114 752 rekordów.
9. Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – 95 431 rekordów.
10. Biblioteka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – 94 982 rekordów.
11. Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego – 93 561 rekordów.

• KaRo (Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich)
• OCLC
• VIAF

• Katalog NUKAT
• Centrum NUKAT
• Lista bibliotek współpracujących z NUKAT
• Lista publikacji o NUKAT