Pozostałości murów obronnych miasta Piotrkowa Trybunalskiego

nr rej. 655 (I) z 4.09.1967, 656 (II) z 8.09.1967 i 658 (III) z 9.09.1967
Państwo	Polska
Miejscowość	Piotrków Trybunalski
Rozpoczęcie budowy	XIV w.
Ukończenie budowy	k. XIV w.
Zniszczono	1817–1910
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego Pozostałości murów obronnych miasta Piotrkowa Trybunalskiego
Położenie na mapie Polski Pozostałości murów obronnych miasta Piotrkowa Trybunalskiego
Położenie na mapie województwa łódzkiego Pozostałości murów obronnych miasta Piotrkowa Trybunalskiego
51,408232°N 19,695789°E/51,408232 19,695789
Multimedia w Wikimedia Commons

Mury miejskie w Piotrkowie Trybunalskim – ciąg murów miejskich wraz z budowlami o charakterze obronnym (m.in. bramami i basztami), otaczający niegdyś obszar całego Piotrkowa Trybunalskiego (obecnie Stare Miasto), a którego fragmenty zachowały się do dziś.

Gród piotrkowski został otoczony murami obronnymi w XIV w. za panowania Kazimierza Wielkiego, ukończonymi pod koniec stulecia z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej^[1]. Umocnienia zbudowane z kamienia i cegły gotyckiej, osiągały wysokość do 4,5 metra, a szerokość do 2 metrów^[1] (według innych szacunków grubość dochodziła do 1,8 metra, zaś wysokość do 5 metrów^[2]). Miały kształt nieregularnego owalu o wymiarach około 320x300 m i długości około 1050 m^[3]. Północy odcinek murów odchylał się ku zachodowi, co było spowodowane dopasowaniem do doliny rzeczki Strawa^[2]. Mury otaczały one miasto lokacyjne powierzchni około 8 ha^[3].

Od strony zachodniej do murów przylegał zespół budynków klasztornych dominikanek^[1]. Mury miejskie włączono także w budynek probostwa kościoła farnego, a także zabudowania kolegium jezuitów^[4]. Po zajęciu miasta przez Szwedów w 1657 wykonano dodatkowe umocnienia ziemne, a w murach wybito strzelnice^[4]. W tym czasie wybudowano też cztery narożne bastiony i blokhauzy^[4].

Wygląd murów w XVII w. znany jest ze sztychu Erika Dahlbergha^[5]. Natomiast przebieg murów znany jest z najstarszego zachowanego planu Piotrkowa z 1786^[2].

Na podstawie istnienia dawniej ulicy o nazwie Nowe Miasto wysuwano hipotezę, że być może mury w XIV w. obejmowały mniejszy obszar, a poszerzono je w XV wieku^[3]. Jednak przeciw tej hipotezie przemawia fakt, że nie są znane z terenu średniowiecznej Polski żadne przykłady tak kosztownej inwestycji, jak przesuwanie murów miejskich^[3].

Bramy miejskie

Do miasta można było się dostać tylko przez jedną z 3 bram miejskich:

• brama Krakowska od południa (Krakowskie Przedmieście)^[2][1]
• brama Wolborska od wschodu (ul. Starowarszawska)^[2][1]
• brama Sieradzka od zachodu (ul. Sieradzka)^[2][1]

Baszty

Opis z 1629 wzmiankuje istnienie w murach obronnych dziesięciu baszt^[2].

W latach 1817–1910 mury miejskie zostały rozebrane, a budulec z rozbiórki wykorzystano do utwardzania ulic^[1]. Bramę Sieradzką i Krakowską zburzono w 1817^[6]. Część murów rozebrano w 1828^[6].

• 
  Brama Sieradzka (1657)
• 
  Brama Krakowska (1657)
• 
  Zarys przebiegu murów (1657)
• 
  Fragment murów przy klasztorze dominikanek (ok. 1800)
• 
  Rekonstrukcja przebiegu murów w 2. poł. XVI w.

Ze średniowiecznych murów miejskich Piotrkowa Trybunalskiego, pozostały do dziś trzy fragmenty^[1]:

• w fasadzie dawnego klasztoru dominikanek, przy Placu Kościuszki
• przy kościele pw. św. Franciszka Ksawerego
• w narożniku Krakowskiego Przedmieścia i ul. Garncarskiej

Można też spotkać informację, że czwarty fragment znajduje się w murach dawnego klasztoru dominikanów od strony rzeki Strawy^[7].

• Zamek Królewski w Piotrkowie Trybunalskim

• Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Część II Komentarz Indeksy. Henryk Rutkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9.
• Wojciech Kalinowski, Henryk Rutkowski. Piotrków Trybunalski. „Ochrona Zabytków”. 7/2 (25), s. 77-93, 1954. 
• Agnieszka Warchulińska: Sekrety Piotrkowa. Łódź: Księży Młyn. Dom Wydawniczy, 2015. ISBN 978-83-7729-271-6.