Mazdaizm, Mazda – Jasna^[1] (od Mazda [Ahura Mazda] i aw. Mazdajasnô)^[2] – podstawa kolejnych religii perskich^[3] (zaratusztrianizmu, mazdaizmu achemenidzkiego, manicheizmu, zoroastryzmu średnioperskiego za panowania dynastii Sasanidów III–VIII w. i nowoperskiego, a także zurwanizmu).

Podstawę mazdaizmu stanowi wyrażony w formie mitologicznej światopogląd dualistyczny; główną w nim jest idea walki przeciwstawnych sił: światła i ciemności, życia i śmierci, dobra i zła itd.^[4]

Przed reformą Zaratusztry najważniejsze^[5] w religii Irańczyków i Indoirańczyków było oddawanie czci (aw. Jasna, staroind. Jadzñá) bogom (aw. Daēva, staropers.Daiva, staroind. Devá ; patrz Daiva, Dēv), w których niezbędnym elementem było przygotowanie świętego napoju haoma (aw. haoma, staropers. hauma, staroind. sóma). Czcili bóstwa, z których część nosiła takie same lub prawie identyczne imiona jak bogowie wedyjscy, na przykład Mitra/Mitra, Vaju/Vāju, Tvareštar/Tvaṣṭar, a niektórzy reprezentowali wspólne boskie funkcje, na przykład Veretragna/Indra (wojownik), Spenta Armaiti/Pṛthivī (ziemia), Atar/Agni (Ogień). Naczelnym bóstwem irańskiego panteonu był Ahura Mazda (Ormuzd) stwórca (datar) w tym sensie, że sprawował władzę nad stworzeniem, ustanawiając porządek i stawiając wszystko na swoim właściwym miejscu. Rzeczywistym stwórcą uniwersum był Demiurg zwany „Rzemieślnikiem” – (Tvareštar)/Zurwan. Kosmos miał strukturę trójpoziomową, składającą się z ziemi, atmosfery i niebios. Ziemię podzielono na sześć koncentrycznie ułożonych kontynentów, które otaczały centralny kontynent (śr. pers. Chwanirah), gdzie znajdowała się Arianem Waedżo (śr. pers. iran-wedż^[6]) „Ziemia Ariów”. W centrum ziemi znajdowała się kosmiczna góra Alborz^[7]. Na południu znajdował się ocean^[8] Vorukaša. Nad ziemią i przestrzenią nieba znajdowało się kamienne sklepienie, za którym była sfera Nieskończonych Świateł i niebiańska siedziba zwana Najlepszym Istnieniem (vahišta-ahu) i Dom Pieśń^[9]. Pod ziemią znajdowało się królestwo Nieskończonej Ciemności (anagra temā). Świat spoczywał na wodach chaosu i był otoczony przez nie. Człowiek posiadał według późniejszych przekazów wiele dusz. Jedna z dusz znajdowała się w ciele, a druga, zwana Frawaszi pełniła rolę geniusza /opiekuna w świecie duchowym. Życie pośmiertne wiązało się z pokonaniem mostu Czinwat^[10], ale nieznane są zasady etyczne, które pozwalały duszy przejść do świata duchowego^[11].

Wiele elementów mazdaizmu przejął zaratusztrianizm, staroperska religia, którą, według tradycji głosił Zaratusztra w przypisywanych mu Gathach (najstarszej partii Awesty), zwany także manthranem – „prowokującym do myślenia” [Jasna 50:5])^[12].

• Zaratusztra – prorok religii zaratusztriańskiej
• Zaratusztrianizm
• Zurwanizm
• Manicheizm

po polsku

• A.O. Makowielski, Sz.F. Mamiedow: Myśl filozoficzna w Iranie. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 96–98. (pol.).
• Maria Składanek, Mitologia Iranu, seria: Mitologie Świata, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1989, ISBN 83-221-0502-9.

w innych językach

• Mary Boyce(inne języki), Zaratusztrianie. Wiara i życie, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988, ISBN 83-218-0683-X.
• A reader in Manichaean Middle Persian and Parthian: texts with notes / by Mary Boyce, Acta Iranica ; 9. Acta Iranica. 3e serie, Textes et memoires ; v. 2. Leiden: E.J. Brill [distributor]: 1975, ISBN 90-04-04394-2^[1]
• Jenny Rose, Zoroastrianism an introduction, J.B. Tauris., London 2011, [1] ISBN 978-1-84885-087-3.