Mary Lou Williams

Mary Lou Williams (1946)
Imię i nazwisko	Mary Elfrieda Scruggs
Data i miejsce urodzenia	8 maja 1910 Atlanta
Data i miejsce śmierci	28 maja 1981 Durham, Karolina Północna
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka klasyczna, jazz (swing, hard bop, third stream, free), gospel
Zawód	muzyk (pianistka, kompozytorka, aranżerka)
Aktywność	lata 20.–1981
Wydawnictwo	Atlantic, Asch, Brunswick, Circle, Decca, Inner City, Folkways, King, Pablo, Victor, Vogue
Multimedia w Wikimedia Commons

Mary Lou Williams, właśc. Mary Elfrieda Scruggs (ur. 8 maja 1910 w Atlancie, zm. 28 maja 1981 w Durham, Karolina Północna) – amerykańska pianistka jazzowa, kompozytorka i aranżerka^[1], jedna z pierwszych kobiet, które odniosły sukces w jazzie^[2]. Napisała setki kompozycji i aranżacji oraz nagrała ponad sto płyt (w wersjach 78, 45 i LP). Williams pisała i aranżowała dla Duke'a Ellingtona i Benny'ego Goodmana oraz była przyjaciółką, mentorką i nauczycielką Theloniousa Monka, Charliego Parkera, Milesa Davisa, Tadda Damerona, Buda Powella oraz Dizzy'ego Gillespiego^[2].

Urodziła się jako drugie z jedenaściorga dzieci. Dorastała w dzielnicy East Liberty w Pittsburghu w Pensylwanii. Już od młodości interesował ją fortepian, na którym nauczyła się grać, kiedy miała 3 lata. Grała nawet mimo niezadowolenia sąsiadów, którzy rzucali cegłami w stronę jej domu. Przestali dopiero wtedy, kiedy utalentowana Williams zaczęła występować w ich domach^[3]. Już w wieku 6 lat utrzymywała swoich dziesięciu przyrodnich braci i siostry, grając na przyjęciach^[4]. Zaczęła występować publicznie w wieku 7 lat, kiedy stała się znana w Pittsburghu jako „The Little Piano Girl” (mała dziewczynka od pianina)^[5]. Została zawodową muzyczką w wieku 15 lat. Uważała Lovie Austin za swoją największą inspirację^[3].

W 1922, w wieku 12 lat, wystąpiła w Orpheum Circuit of Theatres. W następnym roku grała z Duke'em Ellingtonem i jego ówczesnym małym zespołem The Washingtonians. Pewnego ranka, kiedy grała z McKinney's Cotton Pickers w Harlem's Rhythm Club, do klubu wszedł na chwilę Louis Armstrong, by jej posłuchać. Williams potem opowiadała: Louis podniósł mnie i pocałował^[6].

W 1926 poślubiła saksofonistę Johna Overtona Williamsa^[7]. Poznała go w Cleveland, gdzie występował ze swoją grupą Syncopators. Przeprowadziła się z nim do Memphis w stanie Tennessee. John Williams założył w Memphis zespół, w skład którego wchodziła m.in. Mary grająca na fortepianie. W 1929 19-letnia artystka przejęła prowadzenie zespołu Memphis, bo jej mąż przyjął zaproszenie do zespołu Andy'ego Kirka w Oklahoma City. Williams dołączyła do męża, ale nie grała z jego zespołem. Grupa Andy Kirk's Twelve Clouds of Joy przeniosła się do Tulsa w Oklahomie^[7]. Kiedy Williams nie pracowała jako muzyczka, pracowała w firmie pogrzebowej. Kiedy Clouds of Joy zgodziło się na kontrakt w Kansas City w stanie Missouri, Williams dołączyła do męża i zaczęła pojawiać się na próbach zespołu, a także działać jako aranżerka i kompozytorka. Skomponowała takie piosenki jak „Froggy Bottom”, „Walkin 'and Swingin'”, „Little Joe from Chicago”, „Roll 'Em” i „Mary's Idea”^[8].

Williams była aranżerką i pianistką nagrań w Kansas City (1929), Chicago (1930) i Nowym Jorku (1930). Podczas podróży do Chicago nagrała „Drag 'Em” i „Night Life” jako solówki na fortepianie. Imienia „Mary Lou” użyła po sugestii Jacka Kappa z Brunswick Records^[9]. Jej płyty sprzedawały się w bardzo szybkim tempie. Wkrótce po sesji nagraniowej została drugą stałą pianistką Kirka, grając koncerty solowe i pracując jako niezależna aranżerka dla Earla Hinesa, Benny'ego Goodmana i Tommy'ego Dorseya. W 1937 we współpracy z Dickiem Wilsonem wyprodukowała In the Groove (Brunswick), a Benny Goodman poprosił ją o napisanie piosenki bluesowej dla jego zespołu. W rezultacie powstał „Roll 'Em”, utwór boogie-woogie oparty na bluesie, będący następstwem udanego „Camel Hop”, nazwanego na cześć sponsora programu radiowego Goodmana, marki papierosów Camel. Goodman próbował podpisać kontrakt na wyłączną współpracę z Williams, ale ta odmówiła. Wolała pracować jako wolny strzelec^[10].

W 1942 Williams, która rozwiodła się z mężem, opuściła The Twelve Clouds of Joy i wróciła do Pittsburgha^[11]. Dołączył do niej kolega z zespołu, Harold "Shorty" Baker. Stworzyli sześcioosobowy zespół, w skład którego wchodził m.in. perkusista Art Blakey. Po zaręczynach w Cleveland Baker odszedł z zespołu, by dołączyć do orkiestry Duke'a Ellingtona. Williams dołączyła do zespołu w Nowym Jorku, a następnie wyjechała do Baltimore, gdzie wyszła za mąż za Bakera. Podróżowała z Ellingtonem i zaaranżowała dla niego kilka melodii, w tym „Trumpet No End” (1946), jej własną wersję "Blue Skies" Irvinga Berlina^[12]. Namówiła także Wellingtona na wykonanie "Walkin 'and Swingin". W przeciągu roku opuściła Bakera z grupą i wróciła do Nowego Jorku.

Williams przyjęła pracę w Café Society Downtown oraz stworzyła cotygodniowy program radiowy Mary Lou Williams's Piano Workshop^[11] w radiu WNEW. Zaczęła mentorować młodszym muzykom bebopowym i z nimi współpracować. Byli to m.in. Dizzy Gillespie i Thelonious Monk. W 1945 skomponowała hit bebopowy „In the Land of Oo-Bla-Dee” dla Gillespie^[13]. W tym okresie Monk z dziećmi przychodzili do mojego mieszkania każdego ranka około czwartej lub odbierali mnie z kawiarni po zakończeniu ostatniego koncertu. Graliśmy i wymienialiśmy się pomysłami do południa lub późniejszej pory – wspominała Williams w "Melody Maker".

W 1945 skomponowała klasyczną suitę Zodiac Suite(inne języki), w której każda z dwunastu części odpowiadała znakom zodiaku i została zadedykowana muzycznym kolegom, w tym Billiemu Holiday i Artowi Tatum^[14]. Nagrała ją z Jackiem Parkerem i Alem Lucasem. Wykonała ją 31 grudnia 1945 w Town Hall w Nowym Jorku z orkiestrą i saksofonistą tenorowym Benem Websterem^[15].

W 1952 Williams przyjęła ofertę występu w Anglii i została w Europie na 2 lata. W tym czasie poświęciła się muzyce, ale jednocześnie była wyczerpana psychicznie i fizycznie. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych przerwała występy. W 1954 przeszła na katolicyzm. Podczas występu w Paryżu w 1954 nagle odeszła od fortepianu i tak zaczęła się jej trzyletnia przerwa w pracy^[8]. Poświęciła się głównie Fundacji Bel Canto, aby pomóc uzależnionym muzykom wrócić do występów. Spędzała kilka godzin na mszy, a poza tym wykorzystała swoje oszczędności oraz pomoc przyjaciół, aby zamienić mieszkanie w Hamilton Heights w dom dla biednych oraz muzyków zmagających się z nałogiem. Przez dłuższy czas zarabiała, prowadząc sklep z używanymi rzeczami w Harlemie i przekazując dochód ze sklepu oraz 10% swojego dochodu potrzebującym muzykom. Przerwa w karierze mogła też zostać wywołana śmiercią długoletniego przyjaciela i ucznia Charliego Parkera (1955), który przez większość życia zmagał się z nałogiem^[16]. Ojciec John Crowley i ojciec Anthony nakłonili Williams, by wróciła do grania muzyki. Przekonali ją, że nadal może służyć Bogu i Kościołowi katolickiemu, wykorzystując swój wyjątkowy dar tworzenia^[3]. Do powrotu na scenę namówił ją Dizzy Gillespie. Wróciła do pracy, występując z zespołem Dizzy'ego na Newport Jazz Festival w 1957^[8].

W latach 60. XX w. katolicki ksiądz Peter O'Brien został jej bliskim przyjacielem i menadżerem. Oprócz pracy w klubach na Manhattanie Mary Lou grała na uczelniach, założyła własną wytwórnię płytową, zorganizowała Pittsburgh Jazz Festival i występowała w telewizji. W tym okresie koncentrowała się na muzyce sakralnej, hymnach i mszach. Jedna z mszy, Music for Peace, została w 1971 opracowana przez Alvina Aileya i wykonana przez Alvin Ailey Dance Theatre jako Msza Mary Lou^[17]. Ailey tak skomentował występ: Jeśli może istnieć Msza Bernsteina, Msza Mozarta, Msza Bacha, dlaczego nie może być Mszy Mary Lou?^[18]. To jej najbardziej znane i najlepiej oceniane dzieło. Williams wykonała rewizję Mszy Mary Lou podczas The Dick Cavett Show w 1971^[19]. Jednak pierwszym utworem, który skomponowała po przerwie w karierze, była msza Black Christ of the Andes(inne języki) (1963), hymn ku czci peruwiańskiego św. Martina de Porres, a poza tym dwa krótkie utwory, Anima Christi i Praise the Lord^[20]. Williams włożyła wiele wysiłku w pracę z chórami młodzieżowymi, aby zaprezentować swoje utwory, w tym Mszę Mary Lou, w katedrze św. Patryka w Nowym Jorku w kwietniu 1975 przed ponad 3 tys. widzów^[3]. Był to pierwszy raz, kiedy w kościele grał muzyk jazzowy. Jak pisano w czasopiśmie "Time" w 1964, Mary Lou myśli o sobie jako o „muzyku duszy” – jest to sposób na powiedzenie, że nigdy nie oddala się od melodii i bluesa, ale skromnie radzi sobie w harmonii i rytmie gospel. Williams wystąpiła na Monterey Jazz Festival w 1965 z grupą jazzową^[11].

W latach 70. XX w. jej kariera rozkwitła – wydała wiele albumów, w tym jako pianistka solowa i komentatorka The History of Jazz. Wróciła na Monterey Jazz Festival w 1971. Można ją było również zobaczyć grającą co wieczór w Greenwich Village w The Cookery, nowym klubie prowadzonym przez jej starego szefa z jej czasów w Café Society, Barneya Josephsona^[21].

W Carnegie Hall 17 kwietnia 1977 zagrała koncert na dwa fortepiany z awangardowym pianistą Cecilem Taylorem. Pomimo napięć na scenie między Williams a Taylorem ich występ został wydany na albumie koncertowym zatytułowanym Embraced^[22].

Williams uczyła jazzu dzieci w wieku szkolnym^[3]. Następnie przyjęła pracę w Duke University jako artystka rezydentka (1977–1981)^[23], nauczając z ojcem O'Brienem historii jazzu i kierując Duke Jazz Ensemble. Występowała także na koncertach i festiwalach, prowadziła praktyki dla młodzieży. W 1978 wystąpiła w Białym Domu dla prezydenta Jimmy'ego Cartera i jego gości. W 1978 brała udział w koncercie Benny'ego Goodmana z okazji 40-lecia Carnegie Hall^[11].

Jej ostatnie nagranie, Solo Recital (Montreux Jazz Festival, 1978), wydane 3 lata przed jej śmiercią, zawierało mieszankę spirytualiów, ragtime'u, bluesa i swingu, jak również reedycję „Tea for Two” i „Honeysuckle Rose” oraz dwie kompozycje „Little Joe from Chicago” i „What's Your Story Morning Glory”. Inne utwory to „Medley: The Lord Is Heavy”, „Old Fashion Blues”, „Over the Rainbow”, „Offertory Meditation”, „Concerto Alone at Montreux” i „The Man I Love”.

W 1981, w wieku 71 lat, Mary Lou Williams zmarła na raka pęcherza^[11]. Dizzy Gillespie, Benny Goodman i Andy Kirk uczestniczyli w jej pogrzebie w kościele św. Ignacego Loyoli^[5]. Została pochowana na Calvary Catholic Cemetery(inne języki) w Pittsburghu. W ostatnich latach mówiła: Zrobiłam to, prawda? Przez brud i błoto. Była znana jako „pierwsza dama jazzowego keyboardu”^[24]. Williams była jedną z pierwszych kobiet, które odniosły sukces w jazzie^[2].