Mariusz Wołos

Data i miejsce urodzenia	16 sierpnia 1968 Koszalin
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia Polski i powszechna XIX i XX wieku
Alma Mater	Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Doktorat	30 czerwca 1997
Habilitacja	20 grudnia 2004
Profesura	27 marca 2014
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
prorektor Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (2016–2020)
Odznaczenia

Mariusz Wołos (ur. 16 sierpnia 1968 w Koszalinie) – polski historyk, edytor źródeł, sowietolog i eseista, profesor nauk humanistycznych, pracownik Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie i Instytutu Historii PAN w Warszawie.

Jest absolwentem studiów historycznych (specjalność archiwalna) na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1992), gdzie się doktoryzował w 1997 na Wydziale Nauk Historycznych na podstawie rozprawy pt. Alfred Chłapowski – poseł i ambasador Rzeczypospolitej we Francji w l. 1924-1936. Studium z dziejów stosunków polsko-francuskich. W 2004 na tym samym Wydziale uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych na podstawie dorobku naukowego oraz rozprawy pt. Francja – ZSRR. Stosunki polityczne w latach 1924-1932.

W 2014 uzyskał tytuł naukowy profesora^[1].

Pracował jako asystent, adiunkt, następnie profesor nadzwyczajny w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu od 1 października 1993 do 31 maja 2011. Od 1 stycznia 2006 pracuje na stanowisku docenta, a obecnie profesora w Instytucie Historii PAN w Warszawie. Od 1 października 2011 był zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Historii Najnowszej Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Od 2015 r. był kierownikiem Katedry Najnowszej Historii Powszechnej w tymże Instytucie. Od 1 maja 2016 jest zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego. Obecnie pełni funkcję kierownika Katedry Historii Najnowszej i Edukacji Historycznej.

W latach 2004–2005 był zastępcą dyrektora Instytutu Historii i Archiwistyki UMK, a w latach 2005-2007 prodziekanem Wydziału Nauk Historycznych UMK w Toruniu. Od 1 sierpnia 2007 do 31 lipca 2011 był dyrektorem Stacji Naukowej PAN w Moskwie i Stałym Przedstawicielem PAN przy Rosyjskiej Akademii Nauk. W kadencji 2016-2020 pełnił funkcję prorektora ds. nauki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie^[2].

Pełni funkcję przewodniczącego polsko–rosyjskiej komisji dwustronnej do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii^[3].

W latach 2015–2021 był redaktorem naczelnym periodyku naukowego „Res Gestae. Czasopismo Historyczne”^[4].

30 sierpnia 2013 r. został powołany na członka sześcioosobowej Rady Naukowej ds. Historycznych – organu doradczego przy ministrze spraw zagranicznych^[5]. Funkcję tę pełnił do rozwiązania Rady w lipcu 2016 r.

Był członkiem i sekretarzem naukowym Prezydium Komitetu Nauk Historycznych PAN w kadencji 2015-2019^[6].

W 2019 został członkiem Rady Doskonałości Naukowej I kadencji^[7].

Od 2017 r. jest członkiem Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych^[8].

Członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, Toruńskiego Towarzystwa Naukowego, Rady Naukowej Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie, Association internationale d’histoire contemporaine de l’Europe z siedzibą w Strasburgu i Genewie. Utrzymuje stałą współpracę z ośrodkami naukowymi na terenie Rosji, Francji, Austrii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

W 2013 r. otrzymał Nagrodę KLIO w kategorii „monografia naukowa” za książkę pt. O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926. Ta sama praca została też uznana za książkę miesiąca przez Magazyn Literacki „Książki” i była nominowana w plebiscycie na „Książkę Historyczną Roku”^[9]. W 2018 r. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce przyznał mu nagrodę Wacław Jędrzejewicz History Medal "za wybitne osiągnięcia w dziedzinie historii, a szczególnie badań dotyczących okresu XX-lecia Międzywojennego w Polsce"^[10]. W 2021 r. otrzymał wraz z Markiem Kornatem nagrodę Ministra Spraw Zagranicznych w kategorii „Najlepsza publikacja w języku polskim z zakresu historii polskiej dyplomacji” za monografię pt. Józef Beck. Biografia^[11].

Specjalizuje się w historii dyplomacji, historii II Rzeczypospolitej, sowietologii, biografistyce, współczesnej historiografii rosyjskiej i polskiej. Jest badaczem mniejszości narodowych w Polsce i Europie.

Prowadził wykłady gościnne w Université Michel de Montaigne – Bordeaux 3 we Francji i Rosyjskim Państwowym Uniwersytecie Humanistycznym w Moskwie, pełnił funkcję tutora w Les Ecoles Militaires Saint-Cyr – Coëtquidan (Francja).

Autor ponad 250 publikacji naukowych i około 130 publikacji popularnonaukowych ogłoszonych w językach polskim, angielskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim i włoskim^[12][13]. W 2012 roku został odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej^[13], a w 2021 roku Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości^[14]. We wrześniu 2024 roku otrzymał Nagrodą im. Joachima Lelewela^[15]. W grudniu 2024 roku został wyróżniony Medalem „Pro Patria”^[16].

• Alfred Chłapowski (1874-1940). Biografia ambasadora Polski we Francji, Toruń 1999 [dodruk: 2001], 342 s.
• Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Biografia wojskowa, Toruń 2000 [dodruk: 2008], 160 s.
• Francja-ZSRR. Stosunki polityczne w latach 1924-1932, Toruń 2004, 674 s.
• Треугольник Москва-Варшава-Берлин. Очерки истории советско-польско-германских отношений в 1918-1939 гг., Санкт-Петербург 2011, 220 s. (wspólnie z Julią Kantor).
• O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925-1926, Kraków 2013, 462 s.
• "Ojczyźnie służy". Damian Stanisław Wandycz (1892-1974), Bełchatów-Kraków-Warszawa 2015, 303 s.
• Przerwana droga do Niepodległej. Kazimierz Piątek "Herwin" (1886-1915), Warszawa 2016, 340 s.
• Józef Beck. Biografia, Kraków 2020, 1152 s. (wspólnie z Markiem Kornatem).

• Nad Bałtykiem. W kręgu polityki, gospodarki, problemów narodowościowych i społecznych w XIX i XX wieku. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Mieczysławowi Wojciechowskiemu, zbiór studiów pod redakcją Zbigniewa Karpusa, Jarosława Kłaczkowa i Mariusza Wołosa, Toruń 2005, 1258 s.
• Z dziejów chrześcijaństwa. Studia, szkice i materiały, praca zbiorowa pod redakcją Piotra Kurlendy i Mariusza Wołosa, t. I, Poznań 2007, 148 s.
• Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1931, red. Mariusz Wołos, Warszawa 2008, LI + 852 s.
• Organizacje młodzieżowe w XX wieku. Struktury, ideologia, działalność, pod red. Patryka Tomaszewskiego i Mariusza Wołosa, Toruń 2008, ss. 366.
• Polska bez Marszałka. Dylematy piłsudczyków po 1935 roku, zbiór studiów pod red. Mariusza Wołosa i Krzysztofa Kani, Toruń 2008, 429 s.
• Революционная Россия 1917 г. и польский вопрос. Новые источники, новые взгляды. Сборник статей, ответственные ред. Мариуш Волос и Александр Орехов, Москва 2009, 335 s.
• Мюнхенское соглашение 1938 года: история и современность. Сборник статей, pед. Наталья С. Лебедева, Мариуш Волос, составитель: Юрий М. Коршунов, Москва 2009, 429 s.
• Русско-польские языковые, литературные и культурные контакты, ответственные редакторы: Стефан Гжибовский, Виктор Хорев, Мариуш Волос, Москва 2009, 336 s.
• Польские исследователи Сибири, ответственные редакторы: Болеслав Сергеевич Шостакович, Мариуш Волос, Петр Глушковский, Санкт-Петербург 2011, 168 s.
• Народы Габсбургской монархии в 1914-1920 гг.: от национальных движений к созданию национальных государств, t. I, отв. ред.: Мариуш Волос, Григорий Шкундин, Москва 2012, 456 s. + 45 ilustracji i 4 mapy.
• Z dziejów chrześcijaństwa. Studia, szkice i materiały, praca zbiorowa pod redakcją Piotra Kurlendy i Mariusza Wołosa, t. II, Poznań 2012, 292 s.
• Проблемы российско-польской истории и культурный диалог. Материалы Международной научной конференции (Новосибирск, 23-24 апреля 2013 г.), отв. ред. Мариуш Волос, Наталья Петровна Матханова, Новосибирск 2013, 576 s.
• Wiek nienawiści, studia pod red. Edmunda Dmitrówa, Jerzego Eislera, Mirosława Filipowicza, Mariusza Wołosa i Grzegorza P. Bąbiaka, Warszawa 2014, 479 s.
• Bolesław Wicherkiewicz und die polnische Frage im Jahr 1915 / Bolesław Wicherkiewicz i jego wizja sprawy polskiej w 1915 roku, herausgegeben von/wydali Bogusław Dybaś, Rudolf Jaworski, Mariusz Wołos, Wien/Wiedeń 2016, 194 s.
• Polonais et Roumains dans la Première Guerre mondiale. Études et essais, sous la direction de Marek Kornat, Małgorzata Willaume et Mariusz Wołos, Kraków 2017, 147 s.
• Dokumenty do historii stosunków polsko-sowieckich 1918–1945, red. serii Mariusz Wołos, t. I: 1918–1926, red. tomu Jan Jacek Bruski, Mariusz Wołos, cz. 1: Polska między Rosją „białą” a „czerwoną” (listopad 1918 – marzec 1921), Warszawa 2020, LXXXVII + 751 s.
• Dokumenty do historii stosunków polsko-sowieckich 1918–1945, red. serii Mariusz Wołos, t. I: 1918–1926, red. tomu Jan Jacek Bruski, Mariusz Wołos, cz. 2: Poszukiwanie normalizacji (kwiecień 1921 – maj 1926), Warszawa 2020, 950 s.
• Galicyjskie drogi ku niepodległości, red. Stanisław Koziara i Mariusz Wołos, Kraków 2022, 234 s.
• Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1923, t. XI: Gabinet Władysława Sikorskiego 16 grudnia 1922 – 26 maja 1923, oprac. Mariusz Wołos, Warszawa 2023, 935 s. (w ramach serii wydawniczej „Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1923”).

• Strona internetowa PAN w Moskwie. panmoskwa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-17)].
• Profil na stronie Instytutu Historii i Archiwistyki UP
• Mariusz Wołos na stronie Instytutu Historii PAN
• Prof. dr hab. Mariusz Jacek Wołos, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2012-01-05] .
• Kalembka S. (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945-2004. Materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006, s. 757, ISBN 83-231-1988-0.