Magna Carta Libertatum

Magna Carta Libertatum, skan jednego z certyfikowanych egzemplarzy z roku 1215
Państwo	Anglia
Data utworzenia	15 czerwca 1215
Autor(zy)	Baronowie króla Jana bez Ziemi

Magna Charta Libertatum (lub Magna Carta), czyli Wielka Karta Swobód lub Wielka Karta Wolności (ang. The Great Charter) – akt wydany w Anglii 15 czerwca 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych.

Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych. Najważniejsze postanowienia Karty:

• art. 12 – stanowił, że dla nałożenia tarczowego (scutagium)^[1] i zasiłków lennych (auxilium) król powinien uzyskać zgodę Rady Królestwa
• art. 13 – ustanawiał przywileje dla miast i potwierdzał nadanie wcześniejszego przywileju Londynowi
• art. 14 – podawał skład Rady Królewskiej, zgodnie z nim złożonej m.in. z feudałów oraz lenników króla
• art. 21 – gwarantował, że hrabiowie i baronowie mogą być sądzeni tylko przez sąd "równych sobie"
• art. 28 – dozwalał urzędnikom królewskim dokonywania rekwizycji tylko za rekompensatą
• art. 35 – gwarantował jednolite miary i wagi w całym królestwie
• art. 38 – zabraniał stawiania przed sądem bez powołania godnych zaufania świadków
• art. 39 – gwarantował wolność osobistą – król nie mógł aresztować poddanego bez wyroku sądowego ani odebrać mu majątku
• art. 40 – zabraniał królowi "sprzedawania, zaprzeczania lub odraczania komukolwiek prawa i wymiaru sprawiedliwości".
• art. 41 i następny – gwarantował swobodę handlu, z zastrzeżeniami wynikającymi ze stanu wojny
• art. 45 – sędziów, konstabli, szeryfów i baliwów król miał mianować "tylko spośród takich ludzi, którym znane są prawa królestwa i którzy sumiennie zechcą ich przestrzegać"
• art. 51 – nakazywał królowi bezzwłocznie zrezygnować z zaciągania cudzoziemskich wojsk
• art. 52 – zobowiązywał króla do restytucji dóbr zajętych wbrew postanowieniom Karty
• art. 60 – zobowiązywał lenników króla do przestrzegania wobec ich poddanych swobód gwarantowanych przez Kartę
• art. 61 – formułował sankcje za nieprzestrzeganie przez króla postanowień Karty. Zgodnie z nim istniała komisja 25 baronów, z których czterech udawało się w delegację do króla, informując go o złamaniu artykułów. Jeżeli król w ciągu 40 dni nie dostosowywał się do petycji baronów, ci kierowali się do justycjariusza. Jeżeli król nadal się sprzeciwiał, baronowie mogli wezwać lud do zniesienia króla z tronu.
• art. 62 – ogłaszał amnestię dla zbuntowanych przeciw królowi (który to bunt doprowadził do nadania Karty).
• art. 63 – gwarantował trwałe obowiązywanie swobód "wszędzie i po wsze czasy" oraz nakazywał zaprzysiężenie przez obie strony.

Artykuły 12, 14 i 61 zostały później kilkakrotnie potwierdzone przez Radę Regencyjną. Magna Carta w XIII–XIV wieku była wielokrotnie potwierdzana, a w XVII wieku stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim Wielka Karta Swobód uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich, a także za początek demokracji brytyjskiej.

Dość liczni teoretycy praw człowieka ich genezy szukają w Wielkiej Karcie Swobód, ale trzeba pamiętać, że dokument ten nie zna kategorii "człowiek", dzieląc ludzi na arystokrację (hrabiowie i baronowie), duchownych, wolnych i niewolnych (art. 20, 21, 22, 30, 34, 39), a także ograniczając prawne możliwości składania zeznań przez kobiety (art. 54), czyli nie przyznając im w pełni praw ludzkich. To, co współcześnie określa się mianem praw człowieka, według Karty przysługiwało tylko wyższym stanom społecznym, złożonym z ludzi wolnych^[2].

Wielką Kartę Swobód podpisano na Runnymede – łące nad Tamizą, usytuowanej w hrabstwie Surrey, w odległości ok. 6 km od Windsoru i 32 km od Londynu.

W roku 2009 Wielka Karta Swobód została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata^[3].

• Magna Charta: tekst łaciński
• Przekład angielski. britannia.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)].
• Przekład polski

• Paweł Janowski, Magna Charta, Magna Charta Libertatum, Wielka karta Wolności z 15 czerwca 1215 roku, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin 2006, t. XI, kol. 804–805,
• Jan Halberda, Porównanie angielskich Wielkich Kart Swobód z 1215 r. i 1297 r., w: Studenckie Zeszyty Prawnicze Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa UJ, nr 4 / 2000, str. 73–102.