Mława

miasto i gmina
Ratusz Miejski w Mławie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	mławski
Prawa miejskie	1429[1]
Burmistrz	Piotr Jankowski[2]
Powierzchnia	34,80[3] km²
Wysokość	135–180 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	30 802[3] 885 os./km²
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	06-500, 06-501, 06-502
Tablice rejestracyjne	WML
Położenie na mapie powiatu mławskiego Mława
Położenie na mapie Polski Mława
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Mława
53°07′38″N 20°21′27″E/53,127222 20,357500
TERC (TERYT)	1413011
SIMC	0930696
Hasło promocyjne: Mława. Twoje miejsce. Twój czas
Urząd miejski Stary Rynek 19 06-500 Mława
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Mława – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, siedziba powiatu mławskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 30 802 mieszkańców, będąc 18. najludniejszym miastem w województwie^[3].

Miasto leży nad rzeką Seracz przy granicy z województwem warmińsko-mazurskim.

Pod względem historycznym Mława leży na Mazowszu i jest jednym z najstarszych miast tego regionu^[4].

Mława była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5] w starostwie mławskim w ziemi zawkrzeńskiej województwa płockiego w 1784 roku^[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów: Wzniesienia Mławskiego i Równiny Raciąskiej^[7].

Sąsiednie gminy: Iłowo-Osada, Lipowiec Kościelny, Szydłowo, Wieczfnia Kościelna, Wiśniewo, Dzierzgowo.

Osiedla:

• Osiedle nr 1 – Śródmieście
• Osiedle nr 2 – Warszawska
• Osiedle nr 3 – Andersa
• Osiedle nr 4 – Wójtostwo
• Osiedle nr 5 – Kościuszki
• Osiedle nr 6 – Kopernika
• Osiedle nr 7 – Przemysłowe
• Osiedle nr 8 – Obrońców Mławy
• Osiedle nr 9 – Wólka
• Osiedle nr 10 – Kozielsk
• Osiedle nr 11 – Piekiełko
• Osiedle nr 12 – Krajewo
• Osiedle nr 13 – Książąt Mazowieckich
• Osiedle nr 14 – Zawkrze
• Osiedle nr 15 – Młodych

Według danych^{[potrzebny przypis]} z roku 2005 Mława ma obszar 34,86 km², w tym:

• użytki rolne: 54%
• użytki leśne: 24%
• tereny zurbanizowane i zabudowane: 21%
• pozostałe – tereny różne i pod wodą 1%

Miasto stanowi 2,08% powierzchni powiatu^{[potrzebny przypis]}.

• 1426 – 2 lipca trzej książęta mazowieccy: Siemowit V, Trojden II i Władysław I odbywają w Mławie posiedzenie sądu książęcego^[8]
• 1429 – 13 lipca nadanie praw miejskich^[4]. Książęta mazowieccy, Siemowit, Kazimierz II, Władysław I, nadają Mławie przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim^[8], na tzw. surowym korzeniu^[4]
• 1470 – pierwszy mławianin Jakub, syn Wojciecha z Mławy zapisał się na Akademię Krakowską^[8]
• 1477 – prawdopodobny rok wzniesienia pierwszego murowanego kościoła – kościół parafialny na rynku pod wezwaniem św. Trójcy^[8][4]
• 1485 – najstarsza (pierwsza) wzmianka o szkole parafialnej i jej nauczycielu, był nim bakałarz Mikołaj^[9]
• 1491 – został zatwierdzony przez księcia Janusza II cech szewców w Mławie na prawach szewców w Ciechanowie^[9]
• 1495 – Mława przestała być miastem książęcym i została przez króla Jana Olbrachta włączona do ziem Królestwa Polskiego stając się częścią dóbr królewskich^[8][4]. Mława została starostwem niegrodzkim^[9]
• 1504 – źródła historyczne^{[doprecyzuj!]} wymieniają pierwszego znanego burmistrza Mławy, którym jest Piotr Czychwlas^[8]
• 1507 – pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Mławie^[10].
• 1521 – podczas wojny pruskiej Mławę najechały i złupiły wojska krzyżackie, w mieście wybuchł wielki pożar^[8][4]
• 1543 – Zygmunt I Stary potwierdza przywileje dla miasta^[9]
• 1545
  • Mława powiększyła swoje terytorium przez włączenie do miasta części łąk Niemyje^[9]
  • przywilej Zygmunta Starego na pobudowanie ratusza^[8][4]
• 1550 – prawdopodobnie w tym roku powstał na obecnym wzgórzu cmentarnym drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca^[8]
• 1564 – lustracja miasta wymienia 429 domów^[4]
• 1572–1573 – epidemia dżumy, zmarło 1300 osób^[8][4][11]
• Pod koniec XVI w. Janusz Grabowski wykupił wójtostwo Mławy z rąk prywatnych^[12]
• 1659 – wojska szwedzkie spaliły Mławę^[8][4]
• 1661–1662 – epidemia dżumy^[8][4]
• 1692 – 23 listopada wielki pożar strawił prawie całe miasto włącznie z kościołem i ratuszem^[8][4][13]
• 1708–1712 – epidemia dżumy^[8][4][11]
• 1730 – powstanie na mocy przywileju Augusta II cechu oraczy^[9]
• 1764 – Mława staje się starostwem grodowym na skutek decyzji sejmu koronnego^[9][8][4]. Do starostwa należą wsie: Modła, Nowa Wieś, Wola i Mławka^{[potrzebny przypis]}
• 1765 – według lustracji miasto liczy 85 domów^{[potrzebny przypis]}
• 1776 – 19 września kolejny wielki pożar^[4][14] niszczy pięć ulic i ratusz^[15][16][13]
• 1782 – zakończenie odbudowy spalonego ratusza^[8]
• 1795 – Mława przechodzi pod panowanie Prus (III rozbiór Polski)^[8]
• 1797 – władze zaborcze zorganizowały getto żydowskie^[8]
• 1805 – powstała pierwsza apteka^[8]
• 1807 – Mława została włączona do Księstwa Warszawskiego^[8]
• 1815 – Mława została włączona do Królestwa Polskiego^[8]
• 1824 – zwiększenie terytorium miasta przez włączenie w jego skład przedmieść Zabrody^[9]
• 1837 – epidemia cholery^[8], powstanie powiatu mławskiego^[17]
• 1856 – powstaje szpital^[8][4]
• 20.02.1864 – potyczka w czasie powstania styczniowego^[18]
• 1869 – popowstaniowe represje, carskie władze zamykają szkołę powiatową^[8][19]
• 1877 – oddanie do użytku linii kolejowej, dworca, powstają komora celna i warsztaty kolejowe^[8]
• 1881 – powstanie ochotniczej straży pożarnej^[8][4]
• 1898 – epidemia cholery^[8]
• 1905 – strajki kolejarzy i młodzieży szkolnej^[17]
• 1906
  • otwarcie Szkoły Handlowej (siedmioklasowej, obecnie Liceum Ogólnokształcące nr 1)^[8][19]
  • otwarcie pierwszej biblioteki i czytelni^[8]
• 1909 – powstała Mławska Spółdzielnia spożywców^[8]
• 1914 (lipiec i sierpień) – miasto na przemian ośmiokrotnie zajmowane przez wojska niemieckie i rosyjskie^[8]
• 1917 – powstało gimnazjum żydowskie^[8]
• 8–10 sierpnia 1920 – obrona miasta przed bolszewikami^[20]

W okresie międzywojennym w miejscowości istniała placówka Straży Celnej „Mława”^[21].

• 1923 – data założenie Miejskiego Klubu Piłkarskiego – Mławianka Mława^{[potrzebny przypis]}
• 1925 – została uruchomiona elektrownia miejska^[8]
• 1929 – 8 grudnia otwarcie Muzeum Regionalnego^[8]
• 1930 – w Mławie złożył wizytę prezydent Ignacy Mościcki^[8]
• 1939 – II wojna światowa^[8] (miasto ma ok. 20 tys. stałych mieszkańców)
  • 1–3 września bitwa pod Mławą^[8]

Mława została przyłączona do Rzeszy Niemieckiej^[8]

• 1940 – utworzenie w grudniu getta dla ludności żydowskiej^[22]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Warszawskiej, Długiej, Płockiej, Zduńskiej i Szewskiej^[22].
• do 1942 – likwidacja getta (listopad)^[22]. Wymordowanie przez Niemców 6.500 mławskich Żydów^[23]
• 1945 – 18 stycznia Niemcy zamordowali w żwirowni na Kalkówce pod Mławą 364 osoby^[8]
• 1945 – 3 czerwca oddział podziemia niepodległościowego Wiktora Zacheusza Nowowiejskiego rozbił miejscowy Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i uwolnił więźniów^[24]
• 1958 – uruchomienie zakładów obuwniczych, powstanie Towarzystwa Miłośników Ziemi Mławskiej^[17]
• 1962 – powstanie zakładów mleczarskich i proszkowni mleka^[17]
• 1968 – uruchomienie zakładów mięsnych^[17]
• 1971 – powstają zakłady urządzeń dźwigowych^[17]
• 1975 – likwidacja powiatu mławskiego^[17]
• 1985 – w Mławie uroczystą wizytę złożył przedstawiciel stolicy apostolskiej arcybiskup Luigi Poggi^[8]
• 1987 – powstała parafia Matki Bożej Królowej Polski^[8]
• 1991 – Pogrom mławski^[25]
• 1999 – Mława po raz kolejny stała się miastem powiatowym^[8]
• 2003 – 12 października Rada Miejska w Mławie nadała tytuł Honorowego Obywatela miasta Mławy papieżowi Janowi Pawłowi II^[26][8]
• 2004 – 1 stycznia przyłączono do granic administracyjnych Mławy wsie Piekiełko i Krajewo^[8]
• 2013 – 31 sierpnia Mławę odwiedził Prezydent RP Bronisław Komorowski z okazji bitwy pod Mławą^[27]
• 2014 – 10 października uruchomiona została Mławska Komunikacja Miejska^[28].

Najstarsze ślady osadnictwa w Mławie, datowane na przełom XIII i XIV w., odkryto w rejonie obecnego rynku oraz na przedmieściach Kozielsk i Zabrody^[4]. W rejonie obecnego Starego Rynku przed rokiem 1491 istniała osada przedlokacyjna^[4]. Miała ona charakter targowy. Odbywały się tutaj sądy książęce^[4].

W chwili lokacji Mława leżała w północnej części Mazowsza, przy granicy z ówczesnym państwem zakonu krzyżackiego^[4]. W średniowieczu przez tereny Zawkrza, na którym leży Mława, przebiegały szlaki handlowe łączące wschodnie Mazowsze z Wielkopolską, a także Warszawę z Państwem Krzyżackim^[4]. Znaczenie tych ostatnich stało się istotne zwłaszcza na początku XV w.^[4]

Pierwszy wczesnośredniowieczny gród na terenie obecnej Mławy (w Kozielsku) powstał z powodu pobliskich dróg oraz obronnego charakteru miejsca^[4]. Wykopaliska wskazują, że szlaki te funkcjonowały już w XII-XIII w.^[4] Szacuje się, że obecny układ drogowy pokrywa się z przedlokacyjną siecią dróg^[4].

Przygraniczne położenie na szlakach handlowych okazało się korzystne dla rozwoju miasta^[4]. Jego mieszkańcy zajmowali się handlem, głównie bydłem z Rusi^[4]. Miasto wielokrotnie otrzymywało przywileje handlowe^[29][4]. Wytyczony w czasie lokacji stosunkowo duży rynek targowy (120 × 145 m) potwierdza handlowy charakter miasta^[4]. W 1477 r. na rynku wybudowano kościół, w 1545 r. król Zygmunt Stary wydał miastu prawo do zbudowania ratusza, który również powstał w przestrzeni rozległego rynku^[4].

Mława od roku 1495 jako jedno z trzech miast powiatowych ziemi zawkrzeńskiej wchodziła w skład Mazowsza Płockiego jako dobra królewskie^[4]. Siedzibę starosty stanowił nieistniejący już budynek w rejonie obecnej Lelewelówki. Miasto liczyło wtedy około 2500 mieszkańców, z których 60% zatrudnionych było w blisko 250 zakładach rzemieślniczych, skupionych w 12 cechach^[4]. Głównymi źródłami dochodów były jarmarki oraz produkcja i eksport do Gdańska piwa, do cechu piwowarów należało 120 mieszkańców^[4]. W 1564 r. w Mławie było 429 domów^[4].

Przez liczne pożary^[30] i epidemie dżumy^[31] Mława straciła w wiekach XVII i XVIII znaczenie. Stan ten trwał do połowy XVIII w.^[4] Przykładowo w 1616 r. liczba domów spadła do 320, w 1664 r. do zaledwie 45 (liczba ludności to jedynie 20 rzemieślników)^[4].

W Mławie po raz pierwszy epidemię dżumy odnotowano w źródłach w latach 1572–1573^[11]. W ciągu roku liczba mieszkańców miasta i podmiejskiej wsi Modły spadła o połowę: zmarło ok. 1300 osób, czyli więcej niż połowa mieszkańców^[11]. Urzędnik spisujący stan inwentarza (dóbr miejskich w 1573 roku) tymi słowami podsumował skutki epidemii: „Powietrzem ludzi wymarło w miasteczku i we wsi Modle wiele ultra 1300. Drudzy głodem umarli i nędznieli bardzo”^[11].

W 1689 roku o stosowanie czarów zostały oskarżone Marianna Kukulina i Zofia Rzeszotarska; w procesie sądowym zostały skazane na śmierć poprzez spalenie na stosie, wyrok wykonany został na tzw. „szubienicznej górze”^[32].

Pożar w 1692 roku wybuchł w niedzielę 23 listopada, nieznane są jego przyczyny^[13]. Ogień został przeniesiony na stojący samodzielnie murowany ratusz i kościół parafialny, których nie udało się odizolować od płomieni^[13]. Oba budynki doszczętnie spłonęły^[13]. W późniejszych aktach wizytacyjnych zanotowano, że z mławskiej świątyni, zbudowanej w stylu gotyckim, pozostały wypalone mury i fundamenty^[13]. Gwałtowność pożaru spowodowała, że z dymem poszły drewniane ołtarze, obrazy czy organy z początku XVIII^[13]. Uratowano jedynie barokowe tabernakulum oraz znajdujące się w skarbcu księgi metrykalne i miejskie^[13]. Jan III Sobieski zwolnił miasto od płacenia podatków na kilka lat^[13].

W roku 1764 ponownie ustanowiono w mieście przez sejm koronny starostwo grodowe; miasto stało się siedzibą administracyjną i sądowniczą ziemi zawkrzeńskiej^[4]. Liczba domów w mieście wynosiła wówczas 85^[4].

Za Stanisława Augusta Poniatowskiego odbudowano ratusz, wybudowano na rynku cztery studnie^[4]. Rozwój miasta został zahamowany przez rozbiory Polski (Mława znalazła się w Prusach) i pożar z roku 1783, w którym spłonęły niemalże wszystkie domy^[4].

W 1840 r. w Mławie przywrócono zarówno siedzibę powiatu, jak i sądu okręgowego^[4]. Dodatkowo w mieście, ponownie znów przygranicznym, powstała komora celna, powstały: szpital (1856), spichlerz (1860), synagoga (1856), zbór ewangelicki (1870) i cerkiew (1879), rozbudowano także kościół parafialny (1882–1886)^[4]. Rozwój istotnie przyspieszył wraz z wybudowaniem w sąsiedztwie Mławy linii Kolei Nadwiślańskiej (stacja kolejowa na Wólce)^[4]. W centrum miasta, w rejonie Nowego Rynku powstała siedziba ochotniczej straży pożarnej (1881)^[4]. Wokół placu oraz w centralnej części miasta powstawały nowe murowane kamienice, głównie w stylu secesyjnym. W 1905 r., na północ od rynku, wybudowano halę targową^[4]. Liczba ludności wzrosła do 8 tysięcy^[4]. Pod koniec XIX w. w Mławie były trzy place targowe: Stary Rynek z ratuszem i kościołem, Nowy Rynek oraz trzeci, zwany Zielonym^[4]. W mieście handlowano głównie zbożem oraz wełną^[4].

Na początku XX w. Mława liczyła 15 tysięcy mieszkańców i około 600 domów^[4]. 120 z nich było murowanych^[4]. Mława stała się najbogatszym miastem północnego Mazowsza^[4]. W 1917 r. Wólka formalnie została włączona w granice administracyjne Mławy^[4]. W 1921 r. liczba mieszkańców wzrosła do 17 tysięcy^[4].

W 1928 roku burmistrzem był Feliks Wieciński, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za „zasługi w pracy społecznej i samorządowej”^[33].

II wojna światowa spowodowała zniszczenie 67% zabudowy^[4].

Po wojnie miasto dynamicznie się rozwijało, do 2001 roku liczba mieszkańców wzrosła do ponad 31 tysięcy osób^[4].

Dane z 31 grudnia 2004^[34]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	30 957	100	16 178	52,6	14 779	47,4
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	890,0		464,8		424,6

Dane z 31 grudnia 2015^[35]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	31 030	100	16 253	52,3	14 777	47,7

• Piramida wieku mieszkańców Mławy w 2014 roku^[36].
  

Miasta partnerskie^{[potrzebny przypis]}:

• Bartoszyce
• Rosienie
• Saverne
• Baranáin
• Castellalto
• Cellino Attanasio
• Cermignano
• Canzano^[37]
• Năsăud
• Moscufo
• Kriwa Pałanka
• Viernheim
• Franconville^[38]

Miasto już za czasu socjalizmu nabyło tradycję przemysłu elektronicznego poprzez zakład UNITRY, które to wraz z przemianami ustrojowymi, przestały istnieć^{[potrzebny przypis]}. Następnie w latach dziewięćdziesiątych powstał CURTIS Zbigniewa Niemczyckiego produkujący telewizory^{[potrzebny przypis]}. W 1999 r. fabrykę kupiło LG, którą to rozbudowało i zwiększyło zatrudnienie^{[potrzebny przypis]}. Dzisiaj w zakładzie produkuje się telewizory najnowszej generacji i urządzenia mobilne spod tej marki^{[potrzebny przypis]}. Poza tym drugim pracodawcą pod względem zatrudnienia jest ubojnia drobiu Wipasz^{[potrzebny przypis]}.

Oba zakłady znajdują się w Dzielnicy Przemysłowej miasta^{[potrzebny przypis]}. Oprócz tego w mieście działają mali producenci obuwia, wędlin, zakład produkujący windy.

W Mławie funkcjonuje Mławska Komunikacja Miejska (MKM), kiedyś zarządzana przez nieistniejące już przedsiębiorstwo PKS Mława, swego czasu jedną z największych firm tego typu w województwie mazowieckim^[39], teraz przez Urząd Miasta. MKM posiada 4 linie^[28]: 1, 2, 3 oraz 4. Autobusy kursują przez cały rok. Mieszkańcy korzystają z niej za darmo dzięki „Karcie Mławiaka”^[40].

W Mławie znajdują się dwa dworce kolejowe:

• Mława Miasto – gdzie zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich oraz pociągi kategorii: TLK/IC.
• Mława – gdzie zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich. Obok stacji znajduje się stacja końcowa Mławskiej Kolei Dojazdowej – Mława Wąskotorowa.

Przez Mławę przebiegają drogi wojewódzkie: nr 544 Brodnica – Działdowo – Mława – Przasnysz – Ostrołęka, nr 563 Rypin – Żuromin – Mława, nr 587 Mława – Strzegowo, nr 615 Mława – Ciechanów, drogi powiatowe o numerach: 351, 303, 312, 320, 352. Od wschodu miasto omija droga ekspresowa S7.

W 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko Mława-Szpital.

• Kościół parafialny pw. św. Trójcy – wybudowany prawdopodobnie w 1477 r.^[8] pierwotnie w stylu gotyckim^{[potrzebny przypis]}. Po pożarze z 1692 roku został odnowiony w stylu barokowym w latach 1712–1719^{[potrzebny przypis]}. Powiększony i całkowicie przebudowany w latach 1882–1886 w stylu stylu neobarokowym poprzez dostawienie naw bocznych i wież frontowych^[41]. Pozostałościami po pierwotnym założeniu gotyckim są ściany prezbiterium z oknem nad ołtarzem, łuk tęczowy oddzielający prezbiterium od nawy głównej i widoczna za ołtarzem bocznym w prawej nawie przypora zewnętrzna znajdująca się obecnie wewnątrz świątyni.
• Kościół pw. św. Wawrzyńca – 1786 r. na wzgórzu cmentarnym, późnobarokowy z klasycyzującą elewacją frontową. Wcześniejsza od kościoła zakrystia sklepiona kolebkowo–krzyżowo powstała w 2 poł. XVI wieku z fundacji mieszczan mławskich braci Zagórnych: Marcina i Andrzeja kanonika gnieźnieńskiego. W 1550 roku powstał kolejny kościół drewniany, a w 1786 obecny murowany^[42].
• Ratusz miejski – odbudowany pod koniec XVIII w.^[8] Z wieży ratuszowej odgrywany jest codziennie o 12:00 hejnał Mławy^[43][44].
• Spichlerz „Lelewelówka” drewniany z XVIII w., jedyna pozostałość po zabudowaniach starościńskich, czasami zwyczajowo zwanych zamkiem.
• Kamienice z elementami dekoracji secesyjnych z początku XX w.
• Pomnik Obrońcom Mławy upamiętniający bitwę pod Mławą w 1939 r.
• Pozycja Mławska – linia polskich fortyfikacji wybudowanych w przeddzień II wojny światowej. W skład obiektu wchodzi 55 schronów żelbetowych, pozostałości budowli ziemno drewnianych i okopów. Pozycja Mławska była główna areną bitwy pod Mławą.
• Więzienie powiatowe wybudowane w 1889 roku, obecnie siedziba Oddziału w Mławie Archiwum Państwowego w Warszawie.
• Hala Targowa z 1912 roku wybudowana według projektu miejskiego architekta Stefana Usakiewcza.
• Spichlerz Obywatelski przy ulicy Długiej, wybudowany w latach sześćdziesiątych XIX wieku, obecnie supermarket i dom handlowy.
• Park miejski im. Józefa Piłsudskiego, założony w 1897 roku jako ogród spacerowy, powstał z poszerzenia ogrodu przy cerkwi prawosławnej. Przez mieszczan zwany „Salonem Mławy”. Po II wojnie światowej nazwany im. J. Stalina, a od 1956 do 2017 im. Dąbrowszczaków. W parku warto zobaczyć fontannę wykonaną w brązie według projektu autorstwa Andrzeja Borcza przedstawiającą czterech zdunów, legendarnych założycieli miasta i Muławę od której imienia miasto wywodzi swoją nazwę, pomnik Józefa Piłsudskiego, Dąb Niepodległości z tablicą pamiątkową oraz dawną popówkę, jedyną pozostałość po zburzonej cerkwi w tzw. II RP, mieszcząca Urząd Stanu Cywilnego w Mławie.
• Budynek bankowy przy ulicy J. Lelewela 6 (lata trzydzieste XX w.) – przykład architektury modernistycznej (funkcjonalizm), realizacja pracy dyplomowej absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej Wacława Olszewskiego (domniemane autorstwo projektu)^[45].
• Dom drewniany piętrowy przy ulicy Warszawskiej 51.
• Dom Handlowy w Mławie oddany do użytku w 1963 r.

• Kino „Kosmos”
• Miejski Dom Kultury
• Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej
• Muzeum Juszkiewiczów – prywatne
• Stacja Naukowa im. Stanisława Herbsta
• Galeria Z – pracownia malarska
• Archiwum Państwowe
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia – sala koncertowa z organami

• Radio 7 – 90,8 FM

• TV Mława

• Gazeta Mławska
• Nowy Kurier Mławski

• Nasza Mlawa
• Codziennik Mławski
• Mława info
• Portal Mława

Edukacja mławska ma bogate tradycje historyczne. Zapewnia pełny cykl edukacyjny od żłobka po studia wyższe – zarówno w placówkach publicznych, jak i prywatnych. W Mławie znajduje się 6 szkół podstawowych i 1 podstawowa szkoła specjalna, 4 licea ogólnokształcące i 5 liceów profilowanych i szkół zawodowych. Tę podstawową edukację uzupełniają szkolnictwo artystyczne – szkoła muzyczna I i II stopnia i wyższe – Zamiejscowy Wydział Elektroniki, Dziennikarstwa i Technik Multimedialnych w Mławie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Ciechanowie. Kształci on studentów w kierunkach Elektronika i Telekomunikacja oraz Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna^{[potrzebny przypis]}.

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia Świętej Rodziny^[46]
  • Parafia Matki Boskiej Królowej Polski^[47]
  • Parafia św. Jana Kantego^[48]
  • Parafia św. Stanisława BM^[49]
• Kościoły lokalne:
  • Kościół w Mławie^[50]
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP:
  • zbór w Mławie^[51]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Mława (w tym grupa rosyjskojęzyczna; Sala Królestwa: Mławka)^[52]

• Stowarzyszenie Sportowo-Rekreacyjne „TEMPO” Mława
• Zalew „Ruda”
• Stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji
• Mławska Hala Sportowa
• Klub Sportowy „Mławskie Centrum Tańca” www.taniec.mlawa.pl
• Klub Strzelectwa Sportowego „Kaliber” – w pełni kryta strzelnica sportowa
• Mławska Kolej Dojazdowa (wąskotorowa)
• Korty ziemne „TKiKF Relax”
• Kryty basen
• MKS „Mławianka” Mława
• AZS UWM Mława – siatkówka
• Las miejski – strzelnica sportowa, ścieżka zdrowia, miejsce spacerów
• Park miejski im. Dąbrowszczaków
• Uczniowski klub judo
• 19 sierpnia 2007 miał miejsce w Mławie wyścig rowerowy z serii Mazovia MTB Marathon. Rozegrano też Mistrzostwa Mazowsza w Maratonie MTB
• Klub Pływacki Płetwal Mława

• Cecylia Dudzińska^[53]
• Zbigniew Niemczycki^[54]
• Lech Wałęsa^[55]
• Ignacy Mościcki^[56]
• Jan Paweł II^[26]
• Kombatanci – weterani bitwy pod Mławą (łącznie 125 osób)^[57]
• Ryszard Juszkiewicz^[58]

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1979)^[59]

• Gazeta Mławska
• gmina Mława
• Synagoga w Mławie
• Stary cmentarz żydowski w Mławie
• Nowy cmentarz żydowski w Mławie
• Dom Handlowy w Mławie

• Ziemia Zawkrzeńska (praca zbiorowa), Mława 1996, wyd. Stacja Naukowa w Mławie im. Stanisława Herbsta, ISBN (brak)
• Wojciech Górczyk. Ciechanów – Lokacja i geneza herbu. „In Tempore”, s. 11, 2010. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISSN 1898-9020. [dostęp 2011-07-20]. (pol.). 
• LeszekL. Zygner LeszekL., Historia parafii mławskiej, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1995, OCLC 805358166 . Brak numerów stron w książce
• Leszek Zygner, Mława – miasto pogranicza, Ciechanów 2002, wyd. Drukarz S.C. i Stowarzyszenie Rozwoju Wiedzy i Umiejętności w Mławie, ISBN 83-905127-7-7.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce pod redakcją Izabeli Galiciej i Hanny Sygietyńskiej, tom X – Dawne województwo warszawskie zeszyt 9 – Mława i okolice, Warszawa 1985, wyd. Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, ISBN 83-221-0300-X.
• Dominik Staszewski, Mława – opis historyczny, Warszawa 1907, druk Fr. Karpińskiego, Elektoralna 14, ISBN (brak)
• Józef Ostaszewski, Osobliwości historyczne Mławy, Mława 1937, druk B. Kowalskiego, ISBN (brak)
• Hufiec ZHP Mława
• Mława w dokumencie archiwalnym. mlawa.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-05)].

• Codziennik Mławski
• Nasza Mława
• Mława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 527 .