Zobacz też: inne znaczenia.

Loka (świat, sfera) – w hinduizmie i buddyzmie rejon w zaświatach lub subtelny wymiar egzystencji zwyczajnie niedostępny dla percepcji żyjących na Ziemi ludzi, lub też w syntetycznym ujęciu sfery jednocześnie psychiczne i kosmiczne^[1]. Są to sfery cechujące się większym szczęściem (niebiańskie) jak i mniej atrakcyjne niż świat ziemski (piekielne). W ich obrębie odbywa się wędrówka w kole sansary. Egzystencja dusz jednostek doskonalszych duchowo, które nie opuściły całkowicie wszechświata lub podczas nieistnienia wszechświata, odbywa się w najsubtelniejszych, najwyższych lokach. Cechą charakterystyczną jest dla lok kulista budowa, co pozwala sporządzać ich odwzorowania (mapy) w formie mandali^[2].

Loki stanowią jeden z podstawowych elementów kosmologii hinduistycznej (obok oceanu, gór i wysp (dwipa)). Są to światy występujące w porządku kosmicznym a równocześnie świadomie uwewnętrznione w człowieku doskonałym duchowo^[3]. Osiąganie kolejnych sfer, nauki mędrców Upaniszad pojmują na sposób psychologiczny, jako akt psychicznego urzeczywistnienia^[4]. Metodą praktyki wznoszącej adepta, która preferują Upaniszady jest tapas.

Loki niebiańskie bywają klasyfikowane hierarchicznie ponad wierzchołkiem góry Meru, jako coraz doskonalsze boskie krainy. Według Śri Anirwana materia światów coraz niższych, aż do poziomu fizycznego, powstała przez podział i ekspansję trzech gun pierworodnej prakryti. Dlatego w każdym kolejno stwarzanym świecie liczba gun wzrasta^[3].

• Dla jaźni możliwe jest przejście przez niektóre z nich po śmierci ciała fizycznego, pomiędzy inkarnacjami.
• Wedy mówią o możliwości czasowej percepcji wyższych lok, w wyniku ascezy (tapas) lub dzięki somie^[5].

• Podczas życia ciała fizycznego, dostępne są dla joginów jako siddhi, gdy wykonają sanjamę na Słońcu jako podporze medytacji Jogasutra mówi o tym w księdze "Wibhuti padah" w wersie III.26^[6].

• Dla pobożnego hindusa, możliwe jest odrodzenie się w którejś z takich loka, zależnie od nagromadzonej karmy i poziomu jego świadomości (świętości). Nie zawsze jednak wzniesienie się do któregoś z wyższych światów, oznacza korzystną sytuację z punktu widzenia rozwoju jego duszy jednostkowej na drodze do całkowitego wyzwolenia^[7].

• Swami Muktananda Paramahansa wspomina w książce Dokąd idziesz, że gdy jego sadhana osiągnęła poziom anahataćakry, doświadczał wewnętrznych mistycznych podróży do różnych lok^[8].

• Śri Anirwan naucza, iż percepcja przez jogina poziomu wszechświata bezpośrednio wyższego uwarunkowana jest osiągnięciem harmonii (jedności^[9]) z gunami jego własnego świata.

Opisy kosmologiczne różnych nurtów hinduizmu, zawierają nauki kosmologiczne różniące się liczbą takich światów:

• literatura wedyjska (Rygweda) opisuje poddział triloka i tribhuwana
• w okresie powedyjskim brahmandę dzielono na 21 poziomów, gdzie dewaloka składała się z siedmiu pomniejszych światów^[10]
• pisma sankhji i wedanty przedstawiają podział na osiem poziomów (od piśaćaloki do brahmaloki)^[10]
• w puranach występuje podział siedmiokrotny (saptaloka). Przyporządkowanie siedmiu światów do poziomu świadomości reprezentowanej przez siedem ćakr objaśnia np. Wisznupurana^[11].

• spotyka się podział wymieniający loki nazywane od rodzaju mieszkańców. (Gandharwa ⇒ Gandharwaloka, Jaksza ⇒ Jakszaloka, Dewa ⇒ Dewaloka, etc.)
• popularne jest też nazewnictwo takich krain kosmologicznych od imienia ich bóstwa przewodniego, np. Indra ⇒ Indraloka, Kryszna ⇒Krysznaloka, Soma ⇒ Somaloka^[12]

W buddyzmie wymienia się kolejne sfery: Kamaloka, Rupaloka, Arupaloka^[12] oraz apaja loka – cztery niższe światy (metafora nieoświeconych stanów umysłu).

• Widehakaiwalja
• Prakrytilaja
• Trzy światy
• Dharmadhatu

• Vedic cosmology – planetarium. [dostęp 2009-02-16]. (ang.).