Limfocyty – komórki układu odpornościowego należące do agranulocytów z grupy leukocytów, uczestniczące i będące podstawą odpowiedzi odpornościowej swoistej^[1]. Są to komórki o średnicy 6–15 μm, posiadające duże jądro i skąpą cytoplazmę. Stężenie limfocytów we krwi obwodowej człowieka wynosi 1,1–3,5 × 10⁹ komórek na litr, co stanowi 25–35% populacji leukocytów.

Wszystkie limfocyty oraz komórki NK rozwijają się ze wspólnej progenitorowej komórki limfopoezy, pochodzącej z komórki macierzystej hemopoezy. Większość limfocytów T dojrzewa w grasicy, natomiast limfocyty B powstają w czerwonym szpiku kostnym i nigdy nie przechodzą przez grasicę.

Ze względu na funkcję limfocyty dzieli się na:

• limfocyty B – są odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał
  • limfocyty B1 – 20% limfocytów B we krwi obwodowej, dominują w okresie płodowym, wytwarzają autoprzeciwciała oraz mają czynny udział w usuwaniu pozostałości po apoptozie
  • limfocyty B2 – zasadnicza, dominująca subpopulacja
• limfocyty T – są odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową
  • limfocyty Tc – są odpowiedzialne za zabijanie komórek docelowych
  • limfocyty Th – wspomagają odpowiedź immunologiczną, wydzielają cytokiny
  • limfocyty Treg – hamują odpowiedź immunologiczną, wydzielają cytokiny
  • limfocyty Tγδ – uczestniczą w odpowiedzi przeciwzakaźnej i przeciwnowotworowej, min. rozpoznają białka szoku cieplnego
  • limfocyty NKT – komórki posiadające cechy zarówno limfocytów T, jak i komórek NK.

Dawniej do populacji limfocytów zaliczano również komórki NK, które jednak, mimo że posiadają morfologię i sposób uśmiercania komórek podobny do limfocytów T, nie potrafią swoiście rozpoznawać antygenów.

Limfocyt jest okrągłą komórką o średnicy 6–15 μm posiadającą jedno okrągłe lub owalne jądro wypełniające większość komórki oraz małą ilość cytoplazmy, w której znajdują się: mitochondria, lizosomy, siateczka śródplazmatyczna szorstka oraz aparat Golgiego. Na typowym rozmazie krwi barwionym barwnikiem Wrighta limfocyty mają ciemnoniebieskie jądro i jasnoniebieską cytoplazmę^[2].

Ogólna liczba limfocytów w organizmie człowieka wynosi 1 × 10¹², z czego 50% znajduje się w narządach limfatycznych. Pozostałe limfocyty to limfocyty krążące, które występują we krwi, nabłonkach i tkance łącznej narządów w pobliżu miejsc występowania antygenów (na przykład w okolicy światła jelita)^[3].

Mimo że cechy morfologiczne komórek nie pokrywają się z ich właściwościami funkcjonalnymi, stosując kryterium wielkości, wyróżnia się^[4]:

• limfocyty małe, o średnicy 6–8 μm, zawierające duże jądro i mało cytoplazmy i występujące przede wszystkim we krwi i węzłach chłonnych
• limfocyty średnie, o średnicy 10–11 μm, stadium pośrednie między limfocytami małymi i dużymi
• duże ziarniste limfocyty (LGL, od ang. large granular lymphocyte), o średnicy 12–15 μm, posiadające niski stosunek objętości jądra do objętości cytoplazmy. Komórki te zawierają ziarna azurofilne. Z punktu widzenia morfologii do grupy tej zaliczamy również komórki NK, ale funkcjonalnie nie są one limfocytami, gdyż nie mają zdolności swoistego rozpoznawania antygenów.

Limfocyty można identyfikować na podstawie ekspresji cząsteczek różnicujących (CD, od ang. cluster of differentiation) wykorzystując do tego celu przeciwciała monoklonalne. Należy jednak pamiętać, że subpopulacje limfocytów należy różnicować i klasyfikować ze względu na ich funkcję, a nie na podstawie cząsteczek różnicujących, ponieważ występują odstępstwa od reguły. Istnieją na przykład limfocyty Tc CD4+ i limfocyty Th CD8+. Jednak dla podstawowej identyfikacji oznaczenie ekspresji cząsteczek różnicujących jest w zupełności wystarczające. Ponadto do różnicowania limfocytów T i limfocytów B metodą klasyczną wykorzystuje się test rozetkowy (CD2)^[5].

Do podstawowej identyfikacji limfocytów wykorzystywane są następujące cząsteczki:

• limfocyty T – receptor limfocytu T, CD2 (cząsteczki wykorzystywane w teście rozetkowym), CD3, MHC klasy I
  • limfocyty Th – CD4
  • limfocyty Tc – CD8
  • pobudzone limfocyty T – MHC klasy II, CD25
• limfocyty B – receptor limfocytu B, CD19, CD20, CD21, MHC klasy II
• komórki NK – CD16, CD56.

Do podstawowych zaburzeń liczby limfocytów we krwi obwodowej człowieka zaliczamy limfocytozę przebiegającą ze zwiększeniem liczby limfocytów, która jest objawem trwających w organizmie procesów zapalnych oraz limfopenię przebiegającą ze zmniejszeniem liczby limfocytów.

• Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 2, 173–180. ISBN 978-83-01-15154-6.
• Wojciech. Sawicki: Histologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005, s. 174. ISBN 83-200-3127-3.