Lili Berger
Data urodzenia |
30 grudnia 1916 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
27 listopada 1996 |
Język |
jidysz, polski |
Dziedzina sztuki |
literatura |
Lili Berger, właśc. List (ur. 30 grudnia 1916, zm. 27 listopada 1996 w Paryżu) – polsko-żydowska pisarka, krytyk literacki i działaczka francuskiego ruchu oporu. Tworzyła głównie w jidysz.
Życiorys
Urodziła się 30 grudnia 1916 roku w okolicach Białegostoku, w ortodoksyjnej rodzinie o nazwisku List[1]. Uczyła się w szkole hebrajskiej, a następnie kontynuowała naukę w polsko-żydowskim gimnazjum w Warszawie[2]. Studiowała pedagogikę w Brukseli, po czym w 1936 roku przeniosła się do Paryża, gdzie dołączyła do grona polsko-żydowskich emigrantów, współpracowała z prasą jidyszową oraz uczyła. Posługiwała się pseudonimem Lili Beger[1].
Podczas II wojny światowej działała we francuskim ruchu oporu, prowadząc małą komórkę w ramach struktur Francuskiej Partii Komunistycznej. Od 1942 roku kierowała organizacją Le Mouvement national contre le racisme[1], w ramach której m.in. ratowała dzieci przed deportacją[1].
Powróciła do Polski w 1949 roku[1][3], mając nadzieję na odtworzenie żydowskiego życia kulturalnego[2]. Publikowała artykuły i opowiadania w jidysz i po polsku[3], w prasie polskiej pisząc pod imieniem Liliana Gronowska[4]. Wraz z takimi postaciami jak Dawid Sfard czy Mosze Szklar należała do redakcji „Jidisze Szriftn”[5]. Jej pierwszą publikacją książkową był wydany w 1953 roku przekład na jidysz listów Ethel i Juliusa Rosenbergów[2]; następnie wydała w jidysz zbiór opowiadań dotyczący doświadczeń wojennych i powojennych, wybór tekstów krytycznoliterackich[1] i powieść[2]. W tym okresie opublikowała także dwie książki po polsku[2] – były to jednak jej jedyne publikacje książkowe w tym języku w przeciągu całej kariery literackiej[1]. Na fali Marca 1968 wyjechała do Francji[2]. Należała do ostatniej fali emigracyjnej pisarzy w Polsce tworzących w jidysz[6].
W Paryżu kontynuowała karierę literacką. Związała się z redakcjami periodyków w jidysz, jej utwory ukazywały się także na łamach prasy Izraela, Południowej Afryki, Meksyku i Stanów Zjednoczonych[2]. Jej książki zdobyły szereg nagród, ukazywały się we Francji i za granicą[2]. Wiele z jej utworów literackich opisuje polsko-żydowskie doświadczenia XX w., zaś liczne artykuły i eseje zawierają wspomnienia pełnie historycznych detali[3]. W jej twórczości widać także wpływ zainteresowania pedagogiką: wśród opisywanych przez nią postaci historycznych pojawiają się znani żydowscy edukatorzy, tacy jak Janusz Korczak, któremu poświęciła sztukę, czy Estera Frumkin, o której napisała powieść[1] wyróżnioną przez żydowski PEN Club w Nowym Jorku[2].
Zmarła 27 listopada 1996 roku w Paryżu[2].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Dorothee van Tendeloo , Berger, Lili [online], YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe [dostęp 2023-05-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Vivian Felsen , Lili Berger [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2023-05-01] (ang.).
- ↑ a b c Vivian Felsen , Berger, Lili, [w:] Encyclopaedia Judaica [online], Encyclopedia.com [dostęp 2023-05-01] (ang.).
- ↑ Joanna Nalewajko-Kulikov , Obywatel Jidyszlandu: rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Warszawa: Neriton, 2009, s. 260, ISBN 978-83-7543-064-6 (pol.).
- ↑ Joanna Nalewajko-Kulikov , Obywatel Jidyszlandu: rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Warszawa: Neriton, 2009, s. 209, ISBN 978-83-7543-064-6 [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ Mikołaj Gliński , The Unlikely Revival & Sudden End of Yiddish Literature in Poland [online], Culture.pl, 13 kwietnia 2018 [dostęp 2023-05-01] (ang.).