Lazzaro Spallanzani

Data i miejsce urodzenia	12 stycznia 1729 Modena
Data i miejsce śmierci	11 lutego 1799 Pawia
Zawód, zajęcie	przyrodnik
Multimedia w Wikimedia Commons

Lazzaro Spallanzani (ur. 12 stycznia 1729 w Modenie, zm. 11 lutego 1799 w Pawii) – włoski przyrodnik, profesor uniwersytetów w Reggio, Modenie i Pawii.

Urodzony 10 stycznia 1729 r. w Modenie jako syn prawnika Gianniccolò i Lucii Zigliani^[1]. Uczęszczał do kolegium jezuickiego w Reggio, gdzie odebrał wykształcenie klasyczne i filozoficzne. W 1757 r. został wyświęcony na księdza, ale odmówił wstąpienia do zakonu i wyjechał do Bolonii, gdzie podjął studia prawnicze. Pod wpływem krewnej, Laury Bassi, która była profesorem fizyki i matematyki, zainteresował się naukami przyrodniczymi. W 1754 r. został profesorem logiki, metafizyki i greki w kolegium w Reggio (w 1760 r. opublikował artykuł krytykujący nowy przekład Iliady), a sześć lat^[a] później profesorem fizyki na Uniwersytecie Modeny^[2]. Spallanzani jest autorem prac z dziedziny chemii, fizyki, biologii i meteorologii^[3].

W 1767 r. opublikował artykuł będący podsumowaniem jego badań mikroskopowych. Potwierdził w nich tezy Antonie’a van Leeuwenhoeka dotyczące mikroorganizmów, wykazując, że są to żywe organizmy, a nie cząsteczki dające organizmom siłę życiową^[2]. Tym samym obalił teorię samorództwa; udowodnił, że w pożywkach długo gotowanych i dobrze wyizolowanych nie mogą występować drobnoustroje^[3]. Wchodził w polemikę z Johnem Needhamem^[4].

Badając na prośbę Charlesa Bonneta udział samca w procesie zapłodnienia^[2], przeprowadził doświadczenia dowodzące, że do stworzenia nowego osobnika potrzeba gamet pochodzenia męskiego i żeńskiego^[5] i potwierdził tym samym konieczność udziału spermy w zapłodnieniu. W tym celu Spallanzani stworzył dla samców badanych żab rodzaj majtek, które uniemożliwiały przekazanie samicy spermy z nasieniem^[6]. Spallanzani również jako pierwszy udowodnił rolę plemników^[7], wykazując na płazach, że skuteczność zapłodnienia spada w miarę ich stopniowego odfiltrowywania ze spermy. Ponadto badając płodność jako pierwszy dokonał skutecznego sztucznego zapłodnienia u ryb, płazów i ssaków^[7] (w tym psa)^[2]. On również zauważył w 1776 r., że schłodzenie spermy zmniejsza ruchliwość plemników^[8]. Spallanzani uznawał teorię preformacji^[2], przez co nie udało mu się poprawnie zinterpretować własnych odkryć^[9].

Spallanzani wykrył, że nietoperze doskonale poruszają się i łowią zdobycz w ciemnościach (mechanizm ich orientacji nadal pozostawał zagadką)^[10] także wtedy, gdy ich oczy zostaną zakryte lub usunięte (1793 r.). W serii eksperymentów uniemożliwiał nietoperzom korzystanie z kolejnych zmysłów i obserwował ich zachowanie^[11] pośród porozciąganych nici^[12], jednak ostatecznie to Louis Jurine z Genewy ustalił jako pierwszy, że nietoperze kierują się słuchem, a Spallanzani tylko potwierdził jego rezultaty^[11].

Prowadził badania nad zdolnością regeneracji u płazów^[7], a także dokonał udanego przeszczepu głowy ślimaka innemu ślimakowi. W 1773 r. prowadził badania nad krążeniem krwi w płucach i innych narządach, w trakcie których zajął się trawieniem^[2], wykazując trawiące działanie soku żołądkowego^[7] i zależność jego składu od spożytego pokarmu^[2]. Spallanzani badał krążenie krwi, interesował się mikroorganizmami^[3] (odkrył zdolność części z nich do życia w warunkach beztlenowych)^[13] oraz opisał naukowo m.in. niesporczaki (Tardigrada)^[10].

Ponadto badał czynne wulkany^[7], w tym Etnę i Stromboli, mierząc wypływ lawy i jej temperaturę oraz zbierając próbki skał wulkanicznych. W Modenie prowadził muzeum historii naturalnej, do którego przywoził okazy z licznych wypraw^[14].

Kolejne badania podnosiły jego renomę jako naukowca, co skutkowało zaproszeniami do kolejnych towarzystw naukowych. Był członkiem Royal Society i Akademii Nauk w Berlinie^[14]. W 1769 r. przyjął profesurę na Uniwersytecie w Pawii, gdzie pozostał przez resztę życia, ciesząc się popularnością wśród kadry i studentów. Korzystał również z okazji do podróży, prowadzenia badań i spotkań z innymi naukowcami. Pod koniec życia prowadził badania, w których usiłował udowodnić, że przemiana tlenu w dwutlenek węgla zachodzi w tkankach, a nie w płucach, jak chciał tego Antoine-Laurent Lavoisier^[2].

Zmarł 11 lutego 1799 r. w Pawii^[1].

• (10350) Spallanzani